Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава X

Онмöссьылiс я Таисья сiя ойö, кыдз вермас онмöссьыны лунтыр сьöрна сьöкыта уджалöм бöрсянь мыдзöм морт, висьтавны оз позь. Сiя кыдз бытьтö и узис жö, но узис сiйöн кокнитик оннас, кöд коста быльыс да вöтыс сорлассьöны öтлаö, и сьöкыт вежöртны, мый сэтöн быль, а мый вöт. Вуджис бы нывка кытшöмкö öддьöн ыджыт — пыдын, паськыт да гудыра ю, но вуджны быдсöн некыдз эз вермы. А öткоста сё эшö кылiс, кыдз мыдзтöг шваткис-мунiс пызан вылын сулалан будильник, а керку стена сайын кышöтiс поснит зэр, горöнжык, кöр невночка лöньжыка, чажгис öшын стеклоэз кузя. Эта кокнитик он коста нывка кольччис сё эшö сiя лунся состояннёын, кöр видзчисис мыйкö лоöм. Нывка кылiс нельки сiйö, кыдз кытшöмкö кадö лöньсис мамыслöн узьтöн лолалöм, кыдз сiя топ видзчисьтöм татшкыштöмсянь бергöтчис öшын ладорö да, то ли кывзiсис, то ли видзöтчис. Сэсся Дарья Семёновнаöс бытьтö вына тöвчикöн чышкыштiс ольпась вылiсь джодж шöрöдз и сы коста жö, мымда горш:

— Тайка, пермаыт! О-ёй-ёй, перма-ы-ыт!

— Мый лоис?!

— Пермаыт сотчö, сотчö, сотчö-ö-ö!

Сы коста жö Таисья чепöссис кок йылас. Оныс кыдз бытьтö некöр эз и вöвлы. Мый висьталас одзлань мамыс, видзчисьны нывка эз ни понды. Думайттöг, вежöрттöг — колö я сымдасö, мыйкö дырна кежö сiя чепöссьыштiс комö, мамыс ольпась ладорö, кöда öшын пыр тыдалiс (казялiс), кыдз деревнялöн дорись керкуэс сайын лэбтiсис вывлань сук тшын сора би. Некытшöм сорасьöм мамыс юöрын эз вöв. Таисья кылiс (казялiс), что коккес сылöн небзисö, лоисö дзик ватаовöйöсь и кöдзыт да чорыт джоджсö кывны дугдiсö. Нывка чепöссис комсис бöр. Эта коста, нач эшö кывлытöм сы вотöдз, пельшы бердöдз сибалiс:

— Истиннöй Кристо-о-ос! Ен-батюшко-о-о! Да мыля нö бöра миян юр вылö-ö-ö! — öткоста Дарья Семёновна чепсасис öтмöдöрö керку пасьта, но мый бердö кутчисьны, мый керны эз тöд.

Биасьнытö кадыс эз ни вöв. Кыдз да мый Таисья кышыштiс вылас — эз тöд. Кылiс дзир, что повзьöмыс увья лолавнытö лоö немöн, кынöмсö кыскис витш, мороссö зэлöтiс, мыйкö пондiс пöдтыны. «Чожжык, чожжык». Ыбöс колассяняс нывка горöтчис:

— Котöрт деревня вылас!

Кыдз Таисья нöбасис öтöрись посöдз вывсянь увлань — эз казяв, кытчö тальччыны — эз думайт, кöдöрö резсис кок увтiсь нач ни сэк кежö шольöм, сöнöгсялöм лым — эз адззыв.

Деревняыс узис. Некытöн öтiк биок эз тыдав. Колiс бы горöтлыны, саймöтны узись отирсö, мед чукöртчисö да отсалiсö. Но фермаыс вöлi сылöн, Таисьялöн. Сiя эд сэтчин уджалiс. Сiя медодз и куканнес понда отвечайтiс. А сiдз кö, дак колö я, позьö я ас увья узись отирсö саймöтны? Да и мый нiя öнi эта вылö висьталасö? Сiдзкö, медодз колiс аслыс, йöррез да керкуэз коласöт котöрттöн биыс быдсöн эз тыдав, а этасянь и полöмыс вöлi не сэтшöм ыджыт.

Кыдз одзланьын вöлi юöртöм ни — не öшымöс, не водопровод кукань карта дынас эз вöв. Таисья вежöртiс, что кусöтны куш киэзöн öтнас сiя оз вермы. Сотчыны жö подаыслö, куканнеслö, кöднö сiя сыбурна старайтчис-вердiс гожумбыт, — сотчыны этна куканнезлö некöр оз сет. Уж кинлö бы, кинлö, а аслыс нывка веритiс. Некытшöм полöм эта понда сылöн эз вöв. Колiс дзир аскадö ештыны сибöтчыны воротаэз дынöдз да вермыны нiйö осьтны, мед куканнес петiсö. Но кöр Таисья петыштiс бöрья керку угöв сайсянь деревня дорас, кымöрöн лэбтiсян тшын сора биыс, кöда öнi вöлись быдсöн, кыдз эм, усис син вылö, дзик паныт быдмöм стена, падтiс, сувтöтiс. Мыйкö дырна кежö нывка вились паймыштiс, öшискодь эта адззывлытöм эшö да öмлöсавтöм стихия одзын. Недырик сьöрна нельки охота вöлi бергöтчыны бöр, уськöтчыны деревня ладорö, кытöн эта коста саймис ни тополь ув бердын öшалан отвал. Сылöн корöмöн да полöтöмöн тронгöмыс невночка садьöтiс. А сы тронгöм пыр Таисья пельшы бердöдз сибалiс карта ладорсянь куканнезлöн уна голоса уöтöм-баксöм. И эта бöрьяыс нывкалiсь коккесö вились дзик пöрччалiс.

Кытшöм бы жагöн эз мыччась котöртöм, сотчан карта дынсянь янсöтан коласыс сё жö чинiс. «Воротаэс дынöдз бы дзир ештыны», — эз петав öнiсянь нывка юрись, а öткоста сiя думайтiс, кыдз да мый колö керны эшö эта вотöдз. Но вот сiя конюховка дынас ни. Ыбöс вевдöрись пазö öтпырись павкöтчöм коста Таисья адззис ключ, но киэс зэгалöмсянь сiя некыдз оз инмы замок скважинаö. Вот сё жö инмис, бергöтчис. Ванйöв осьтöм ыбöс. Биасьны кадыс эз ни вöв. Кималаснас нывка малыштiс стена бердiсь кöрттув, кöда вылын öшалiс воротаэз замокись ключ. Кватитöм ключнас сiя уськöтчис воротаэз дынö и сэтчин вöлись казялiс-вежöртiс, что сёрмис. Замок ладорсянь воротаэс вöлiсö биын ни, кöда бердö куш киöн он кутчись. Нельки сы ылынасянь, а коласыс вöлi вит-квать метр пасьта, кылiс, кытшöм пöжалан жарöн лолалö паныт кучиксис петöмöн вывлань лэбтiсян би, и эта жар увья уськöтчыны öнi сы пытшкö некытшöм вын эз судз.

Сотчис карталöн шульга угöлыс, матынжык кöда бердын öшалiсö воротаэз, а мöдöрсянь лэдзчисисö электрическöй проводдэз, öтлаын крыша пельöскöт быдсöн карта угöвсö седлоалöм бöрсянь, кузь да горш бикыввес нювсьöмöн кыссисö фронтон да карниз увтöт стена пöлöн. Колiс думайтны, что угöлöттяс биыс пырис и карта пытшкöдз. Но медполöтанаыс вöлi öзйöм турун додь, кöда бердсянь öтлаын бурöй-веж рöма дьöгöдь кодь тшынкöт кымöрöн лэбтiсис вывлань, койис öтмöдöрö, турöпöн бергалiс руас да киссис бöр унася-уна биа турунчир, не ловзисьны кöда увья, не осьтны синнэз эз позь.

Эзжык кытчöдз сотчы дзир крышаыс, кöда вылын куйлiс четверть сувда лым. Сы бердсянь, топ шупöтан öвин бердсянь, сё эшö лэбтiсис пар. Сiя сэтöн жö сорлассис öтлаö бикöт, тшынкöт да кымöрöн лэбтiсян биа турунчиркöт, керис этö адсö эшö страшнöйжыкöн.

Куканнезлöн öтвыв уöтöм-баксöмыс лöньсьыны эз на ешты. Но кыным одзлань, сы коласын сё частожык пондiс кывны мыйöнкö виньдöмсянь гырк сорöн вукöм. Матын воротаэс дынын сулавтöн сiя кылiс не просто горöнжыка, сiя — эта гырк сорöн вукöм-курзыктöмыс ловья вывтi мöдöртiс гырк, нетшкис-косялiс сьöлöм.

«Мый жö бы?.. Мый нö öнi?..» — горöтыштлiс Таисья öшöмысувья, нёджжасьыштiс сöдзöм синваэз пыр деревня ладорö. Но некин сибöтчись отир коласiсь син вылö эз усь. А биыс уöтöм-кышöтöм да куканнез вукöм-баксöм кузя и некытшöм горöтлöм эз кыв. «Сё ли мый ли сэтчин узьöны?..» Таисья бергöтчис, котöрöн уськöтчис деревня ладорö. Но конюховка саяс сувтiс. «Мый этö ме?..» Одзлань нывкалö дзик вачкис, усис тöдвылас, что карта мöдöрсяняс эмöсь эшö мöдiк воротаэз. А что позис кайны взвоз кузя, кöдна бердö биыс кытчöдз эз сибав, да шедны сарайсяняс куканнез дынö, сымдаыс сы ылöсын мылякö эз вöв. Кытшöлöн Таисья уськöтчис сайись воротаэз дынö, кöть одзлань ни тöдiс, что нiя иганаöсь пытшксяняс.

Карниз увтöт тöлöн нöбöтан биыс ештiс ни паськавны омöн стена пасьта сайись угöв бердöдз, сiйö и видзöт, вуджас мöд воротаэс весьтöдз.

Мымда вын, Таисья кынымиськö татшкис пельпоннас ворота пöввез кузя, но ёнöсь вывланьсянь, нiя, кыдз мячöс, быд коста чапкывлiсö сiйö бöр. Эз вермы нетшкöвтны нiйö и асланяс. Воротаэсö топыта пöдналöмсянь кутчисьны пöввес бердö вылiсянь эз туй, а улiсянь нiя вöлiсö зэв му бердас. Нем коланаыс, мыйöн позис бы кыткö жугдыны-разьны, кыдз нарошно, ки увтö эз шед.

А биыс эта коста эз видзчись. Сiя, дзик ловья, и топ кинкö тэрмöтöмсянь, чылiс-паськалiс сё одзлань, быд минутаöн ыждiс, вынсялiс, лоис сё горажыкöн да страшнöйжыкöн. Кадiсь кадö бикыввес, кыдз и колiс видзчисьны, пондiсö мыччасьны угöв сайсянь, вот-вот чепöссясö воротаэс весьтöдз. Сы коста жö сайись угöвсяняс сiя вуджис сарайö, кытöн вöлi додь кыным мымда луннас кайöтлöм турун. Вурöм фронтон да киссьöм взвоз весьтiсь пытшксяняс жö игана воротаэз пыр сымдаыс и эз тыдав. Но этö позис казявны да вежöртны сы сьöртi, кыдз фронтон да крыша коласiсь быд щельöт пондiс кыссьыны сiя жö бурöй-веж рöма сук тшын.

Мый полöтiс медöддьöн, дак этö сiя, что кытшöмкö кадö да кытшöмкö нач невежöртана причина увья куканнезлöн одззася уöтöм-баксöмыс да пöдöмсяньмоз нездоровöя вукöм-курзыктöмыс пондiс кывны шочжыка, дзик мöдiс лöньсьыны.

«Только бы ештыны. Только бы пытшкöдззас вермыны!!!» Некытшöм мöдiк дума сiя кадö Таисья юрын эз вöв. Нывка сё эшö надейтчис сы вылö, что сюрны кö куканнез дынö пытшкöдззас, быдöс лоас бур: тöдiс, веритiс — бöр сэтчинiсь öтнас оз ни пет. Эта увья, мымда вын, сiя и вартiс киöн и кокöн ворота пöввез кузя.

Кытшöмкö кадö, кокöн вартöмсянь, öтiк пöв рамаыс бердöт, увдöрсяняс сё жö чегис. Сы местöт, бокöнмоз, Таисья пытшкас и пелитчис.

Полöмкодь петiс сыись, что, воротаэс увтöт пыртöн, сэтчö жö чукöртчöм куканнез ештасö тальны юрсö. Но эта нывкасö эз ни сувтöт. А чожа мый усис дивуйтчыны сылö, что матын воротаэс дынын некытшöм кукань эз вöв. Нылöн ас коласын пессьöм-пелитчöмыс (сiдз мыччассис Таисьялöн) да гырк сорöн нёштöма вукöм-курзыктöмыс кылiсö кытöнкö одзланьын. Эстöн жö воротаэс бердын му бердöдз öшалiс сэтшöм сук тшын, что кöть синмö рос мöрт — нем эз тыдав. Эта сук тшын увья эз позь не ловзисьны, не кваркыш керны синöн. Öтпырись горшö шедöмсянь сiя нач пöдтiс-джагöтiс. Но нельки сэк Таисья гажмыштiс сылö, что вöлиськö сiя вöлi карта пытшкын, аслас куканнез дынын, мый сылö колiс медöддьöн. Öнi, кöр нывка сюрис аслас пода дынö, быдöс понда одззася полöмыс чулалыштiс. Мый колiс керны одзлань, Таисья тöдiс бытшöма, веритiс, что вермыны кö осьтны воротаэз, куканнез сэтöн жö уськöтчасö öтöрö. А ештасö кö нiя петны, медколанаыс лоас керöм, медстрашнöй бедаыс — панöвтöм.

Ловзисьтöг, куньöм синнэзöн Таисья сувтiс коккес вылö, сибöтчис кималаснас иган бердöдз, лэбтыштiс пельпоннас увлань öшöтчöм воротаэз. А кöр ны бердiсь крючокыс лоис мынöтöм, нiйö, вывтырнас пыкöмöн, осьтiс ванйöв. Сук да сьöкыт тшын, кöда пыр öтiк нем эз тыдав, вылiсянь и му бердöдз каттисьöмöн, уськöтчис осьта воротаэз сьöрö. Таисья видзчисис, что öтлаын эта тшынкöт, то ли сы сьöрö, öтамöд коласын пелитчöмöн да öтамöдсö одзалöмöн, чепöссясö и куканнез. Берегитчöм могись, мед не шедны ны кок увтö, сiя вешшыштiс воротаэс одзись, мед сетны туй, кытсöвтiс:

— Тпруськи! Тпруськи!

Но му бердöт сьöкыт тшакыллезöн каттисян тшын сайын кылiс нылöн шочыника дзир кытшöмкö пессьöм да нёштöма вукöм-киргöм. Асьныс нiя воротаэс коласын сiдз и эз мыччисьö. «Оз я мый я ылöстö? Осьтi ни воротаэсö да...»

Мыйкö дырна Таисья öшöмöн сулалiс аслас местаын, эз тöд, мый думайтны да керны одзлань. Эта коста биыс уöтöм пыр деревня ладорсянь пондiс кывны отирлöн чирзöм-горöтлöм.

Сы коста жö осьтöм воротаэз керисö ассиныс удж. Петöм тшын местö, кöдö вынöн кыскис тöв ньылыт, мöдöрсяняс карта пытшкас сюрис сöстöм ру. И сы коста жö быд щелёкöт öтöрсяняс мыччисисö бикыввез. Дзик öтпырись пöльыштöмсянь нiя ловзисö, ыждiсö, öтувтчöм стенаöн чепöссисö вывлань заплоттэс пöлöн. Паськалöм бисянь югдöтöм карта пытшкын, кизерика каттисян тшын пыр, öнi вöлись Таисья казялiс, что быдöс куканнез коласiсь и öтiк кок вылас эз сулав, нiя куйлiсö пластöн карта пасьта. Мый лоис сэтшöмыс, нывка перво эз вежöрт. Мукöдыс ны коласiсь эшö вöрöтчисö, кадiсь кадö вынсьöтчисö сувтны то бöрись коккез, то пидзöссэз вылö, но лэбтыны юррезнысö мыйсянькö эз вермö, сэтöн жö нырыштлiсö бöр, борсисö нырöн и кокöн назём коласын, кыдз вермисö, бöрья вынiсь вукисö-киргисö, дзик джагöтöм коста. Унажыкыс жö ны коласiсь не эз шыасьö, не эз вöрöтчö, и ловьяöсь я эшö, кулöмöсь я вöлiсö, вежöртны эз позь.

«Мый эта сэтшöмыс?», — сё эшö эз артав бытшöма да думайтiс Таисья, но öткоста, кöть и жагвыв, вежöртiс мöдiкö, медполöтанасö, вашöтны нiйö ас кок вылын сотчан карта пытшкись оз ни позь. Кытшöмкö вöвлытöм дрöжсянь, не видзны, не лöньсьöтны кöдö ас пытшкын вын эз ни судз, пондiсö зэгавны нывкалöн кикокыс. Вились, кыдз гортын, медодзза повзьöм коста, витш кыскис кынöмсö, тувдöтiс вывтырсö, нач пыкöталiс лов, пемдыштiс ылöс. Кöдзалöм да жмитчöм сьöлöма, синваэзöн тырöм сина, ас йывсис нач вунöтöмöн, öнi вöлись мымда горш, сiя горöтiс:

— Оти-и-ир! Отир; отсалö-ö-ö! Уськöтчис деревнялань.

Биöн пасьталöм карта угöв весьтын паныт Таисьялö котöрöн шедiсö зоотехник да Петюль Васька. Ны сьöрö жö тэрмасисö Поликарп дядь, Галина, Савелий Григорьевич да мöдiккез.

Отирсö казялöмсянь Таисья дзик ловзьыштiс, но повзьöмыс эз ни чулав. Нывка, тыдалö, öнöдз эшö думайтiс, — ештiсö кö отир, сотчыны куканнеслö оз сетö. — Чожжык, Светлана Савельевна! Вася! Кыскавны колö! — Ачыс сiя ны одзын жö бергöтчис бöр, котöрöн иньдöтчис осьта воротаэз ладорö, кöдна вевдöрöт öзйöм угöлсянь чылiсö вывлань горш бикыввез.

— Сулав! Таисья! Кытчö тэ би пытшкас!

— Сотчан! Эн пыр! — не öтiк голосöн öтдруг горöтлiсö сылö бöрсяняс. Но сэк кежö Таисья оськöвтiс ни оськöв кыным ылына воротаэз сайöдз и сувтчынытö, мыччасис, эз и думайт.

Сы коста жö, биыс уöтöм пыр, öтмöдöрсянь пондiс кывны карталöн полöтана мутшкöтöм. Сай ладорыс вöрзьöтчöмсянь вывлань кымöр пасьтöн чепöссис пым бичир, кынымкö пöрöм столб коласiсь разьсисö джынысви сотчöм кынымкö заплот, а ачыс картаыс öдззöтчис кырывлань, подакокувт ладорö, кöдöрö сiя вöлi пöлiньтчöм эшö одзжык.

— О-ёй-ёй, мужиккез, лолйöн сотча-а-а-ас!

— О-ёй-ёй, лязöта-а-ас!

Син одзас карталöн вылас пöрöмсянь Таисья öшискодь, бергöтчынытö бöр эз ешты. Медбöрья секундаö, а висьтавны веськытжыка — мгновеннёö, кинкö эшö ештiс кватитны сiйö киöттяс, вынöн шентiс бöр воротаэс ладорö. Сы коста жö быдсöн картаыс, öтлаын быдкызаись вöвдöм сараинаэзкöт да крышакöт, бöбись увган-чалöтан бикöт, тшынкöт да кымöр пасьтöн лэбтiсян бичиркöт, ризьöтöмöн, ёркöтöмöн да кажöтöмöн вазгисис-водiс бок вылас.

Воротаэс сайö медбöрья оськöв вылын Таисьялiсь коксö дзик кералiс. Сотыштöм зубытсянь ойкнитöмöн, нывка сунгисис дзир коласас.