- •Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)
- •Медодзза пантасьöм (Иньва, 1964)
- •Семьялöн судьба
- •Асъя югытлö паныт
- •Сьыланкыв (Иньва, 1968)
- •Прошинаын тулыс (Пармаын асыв, 1974)
- •Почкаэз оссьöны (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Аканнез (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Тöдiсь (Иньва, 1976)
- •Сюромка гусялiсö
- •Олöм лун
- •Норма понда (1991)
- •Тупöссез
- •«Прикашайтчис»
- •Повессез гажа грива бур юöр
- •Пос дорын
- •Павжун коста
- •Шаньгаэз
- •Гажа грива
- •Вöрын асыв
- •Шоччисьтöн
- •Пиня жугалiс
- •Прошинаын тулыс (1987)
- •Адззисьлытöдз, марина!
- •Ыджыт ваэз коста
- •Романнэз туйвежжез (часть первöй)
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Ыбшар (Роман куим частьын)
- •Первöй часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Мöдiк часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Глава XII
- •Глава XIII
- •Глава XIV
- •Глава XV
- •Глава XVI
- •Глава XVII
- •Куимöт часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Орсöтаннэз горадзуль Сизим картинаа драма
- •Медодзза картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Нёльöт картина
- •Витöт картина
- •Кватьöт картина
- •Сизимöт картина
- •Орöмыс оз йитсьы
- •«Курорт»
- •Репетиция
- •Мöдiк картина
- •Рецепт, или колö вöрöтчыны
- •Первöй картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Перестройка жö
- •Миритчöм Öтiк акта трагедия
- •Кывбуррез мамöлö
- •* Ме тэнö эг пантавлы *
- •Ме любитöмсянь тэ он мун
- •* Кыдз бытьтö тэнат *
- •* Ась увгис тöв *
- •* Кытшöм жö тэныт *
- •* Некин оз тöд *
- •* Сибöтчас ар *
- •* Ме кывза *
- •Челядьлö вашиль
- •Кык кока, а оз оськав
- •Уджыс веськöтö
- •Руч да кöч
- •Бичирок
- •Быдыс ас местын
- •Бабывкöт тöвйöм
- •Вовалöн сьöдкай
- •Колана гаг
- •Вот и чож!
- •Лолалан шор
- •Ме оланiсь Гижисьлöн автобиографияись тор
- •Природалöн явленнёэз лолалан шор
- •Ловья лым
- •Öшалан вöр
- •Диво-ключ
- •Лым да цвет
- •Пелькытша кран
- •Гожум шöрнас
- •Енöж картинаэз
- •Столббез орсöны
- •Тулыслöн следдэз
- •Öмидзрöма говк
- •Шер бöрсянь
- •Пресмыкающöйез весöтчись
- •Лягушкалöн тöвйöм
- •Повтöм дзöдзыв
- •«Смертькöт» пантасьöм
- •Насекомöйез кöдзыв туйез
- •Кöдзыввез
- •Сэтöрлöн кöр
- •Гагпыжьян
- •Сюра бабыв
- •Вынсö не одзöстны
- •Кайез сьöдкай
- •Гоголь-шоголь
- •Чавканнэз
- •Чöсмасиссез
- •Кытшöм миян бадьöг
- •Менам ыбшар
- •Хищник-кай
- •Сöстöм чочком бока
- •Сера гора кай
- •Тöвся купайтчöм
- •Зверрез тшакьялiсь ур
- •Вöрмöссэз
- •Сiдзкö, ловья
- •Вельмöм кöч
- •Пöрись кань
- •Сьöдпель
- •Пияна ош
- •Ягöдалiсь мöссэз
- •Вареннё кöр
- •Тшаккез мыртшаккез
- •Ольтшаккез
- •Горттшак
- •Чöскыт тшак
- •Тшак-пушка
- •Кыдзтшак (битшак)
- •Туруннэз гöнагаг
- •Медчöскыт ягöд
- •Пуэз да кустарниккез кытiсь лоис ирга?
- •Виль ягöд
- •Гöрд льöмпу
- •Монгольскöй гöсь
- •Маньчжурскöй орех
- •Зöртусьпу
- •Лымьягöд
- •Туригум
- •Льöмпу да таг
- •Мыррез городын
- •Медбасöк клён
- •Статьяэз кык поступок йылiсь (Иньва, 1964)
- •«Шапка пожум» повесть йылiсь (Иньва, 1966)
- •Питю öньö да м. Лихачёв йылiсь (а. Зубов, м. Лихачёв. Бöрйöм произведеннёэз. Кудымкар, 1989) составительсянь
- •Андрей никифорович зубов (питю öньö)
- •Михаил павлович лихачёв
- •Öшмöссэз:
ФАДЕЕВ
ТИМОФЕЙ ПАВЛОВИЧ
(1937-1992)
КОМИÖН
ГИЖÖМЫС
© Piratical edition ©
PARMA 2006
ПЫТШКÖС
ПЫТШКÖС 2
ВИСЬТТЭЗ 5
ЛОВЬЯ ЦВЕТТЭЗ 5
МЕДОДЗЗА ПАНТАСЬÖМ 8
СЕМЬЯЛÖН СУДЬБА 12
АСЪЯ ЮГЫТЛÖ ПАНЫТ 19
СЬЫЛАНКЫВ 26
ПРОШИНАЫН ТУЛЫС 29
ПОЧКАЭЗ ОССЬÖНЫ 38
АКАННЕЗ 44
ТÖДIСЬ 46
СЮРОМКА ГУСЯЛIСÖ 49
МЫВКЫД 52
ОЛÖМ ЛУН 61
НОРМА ПОНДА (1991) 76
ТУПÖССЕЗ 86
«ПРИКАШАЙТЧИС» 93
ЛЁХА 97
ЛЁКЬЯЙ 112
ПОВЕССЕЗ 128
ГАЖА ГРИВА 128
ПРОШИНАЫН ТУЛЫС (1987) 157
БИЛА 174
АДЗЗИСЬЛЫТÖДЗ, МАРИНА! 239
ЫДЖЫТ ВАЭЗ КОСТА 304
РОМАННЭЗ 361
ТУЙВЕЖЖЕЗ (ЧАСТЬ ПЕРВÖЙ) 361
ЫБШАР 390
ОРСÖТАННЭЗ 570
ГОРАДЗУЛЬ 570
ОРÖМЫС ОЗ ЙИТСЬЫ 601
«КУРОРТ» 607
ОРССИС 614
РЕПЕТИЦИЯ 621
РЕЦЕПТ, ИЛИ КОЛÖ ВÖРÖТЧЫНЫ 628
ПЕРЕСТРОЙКА ЖÖ 639
МИРИТЧÖМ 648
КЫВБУРРЕЗ 657
МАМÖЛÖ 657
* Ме тэнö эг пантавлы * 659
МЕ ЛЮБИТÖМСЯНЬ ТЭ ОН МУН 660
* Кыдз бытьтö тэнат * 661
* Ась увгис тöв * 662
* Кытшöм жö тэныт * 663
* Некин оз тöд * 664
* Сибöтчас ар * 665
* Ме кывза * 666
ЧЕЛЯДЬЛÖ 667
ВАШИЛЬ 667
КЫК КОКА, А ОЗ ОСЬКАВ 669
УДЖЫС ВЕСЬКÖТÖ 670
РУЧ ДА КÖЧ 672
БИЧИРОК 674
КЫР 675
ЁЖ 676
СЮЗЬ 677
БЫДЫС АС МЕСТЫН 678
БАБЫВКÖТ ТÖВЙÖМ 680
ВОВАЛÖН СЬÖДКАЙ 682
КОЛАНА ГАГ 684
УРОК 686
ВОТ И ЧОЖ! 687
ЛОЛАЛАН ШОР 689
МЕ ОЛАНIСЬ 691
ЛОЛАЛАН ШОР 704
ЛОВЬЯ ЛЫМ 708
ÖШАЛАН ВÖР 710
ДИВО-КЛЮЧ 711
ЛЫМ ДА ЦВЕТ 715
ПЕЛЬКЫТША КРАН 718
ГОЖУМ ШÖРНАС 719
ЕНÖЖ КАРТИНАЭЗ 721
СТОЛББЕЗ ОРСÖНЫ 724
ТУЛЫСЛÖН СЛЕДДЭЗ 726
ÖМИДЗРÖМА ГОВК 727
ШЕР БÖРСЯНЬ 729
ВЕСÖТЧИСЬ 733
ЛЯГУШКАЛÖН ТÖВЙÖМ 735
ПОВТÖМ ДЗÖДЗЫВ 737
«СМЕРТЬКÖТ» ПАНТАСЬÖМ 739
КÖДЗЫВ ТУЙЕЗ 742
КÖДЗЫВВЕЗ 744
СЭТÖРЛÖН КÖР 748
ÖМИДЗ 753
ГАГПЫЖЬЯН 757
СЮРА БАБЫВ 760
ВЫНСÖ НЕ ОДЗÖСТНЫ 762
СЬÖДКАЙ 764
ГОГОЛЬ-ШОГОЛЬ 769
ЧАВКАННЭЗ 771
ЧÖСМАСИССЕЗ 773
КОРИСЬ 774
ЮССЕЗ 776
КЫТШÖМ МИЯН БАДЬÖГ 780
МЕНАМ ЫБШАР 782
ХИЩНИК-КАЙ 785
СÖСТÖМ ЧОЧКОМ БОКА 787
СЕРА ГОРА КАЙ 790
ТÖВСЯ КУПАЙТЧÖМ 793
ТШАКЬЯЛIСЬ УР 795
ВÖРМÖССЭЗ 797
ВÖРПИ 800
СIДЗКÖ, ЛОВЬЯ 803
ВЕЛЬМÖМ КÖЧ 805
ПÖРИСЬ КАНЬ 808
УРКАНЬ 816
МЫЛА 820
СЬÖДПЕЛЬ 822
ПИЯНА ОШ 825
ЯГÖДАЛIСЬ МÖССЭЗ 828
ВАРЕННЁ КÖР 831
МЫРТШАККЕЗ 832
ОЛЬТШАККЕЗ 834
ГОРТТШАК 836
ЧÖСКЫТ ТШАК 838
ТШАК-ПУШКА 840
КЫДЗТШАК (БИТШАК) 843
ГÖНАГАГ 845
МЕДЧÖСКЫТ ЯГÖД 847
КЫТIСЬ ЛОИС ИРГА? 849
ВИЛЬ ЯГÖД 852
ЛЫСПУ 855
ГÖРД ЛЬÖМПУ 857
БЕЛЬПУ 858
МОНГОЛЬСКÖЙ ГÖСЬ 860
МАНЬЧЖУРСКÖЙ ОРЕХ 861
ЗÖРТУСЬПУ 863
ЛЫМЬЯГÖД 866
ТУРИГУМ 869
ЛЬÖМПУ ДА ТАГ 871
МЫРРЕЗ ГОРОДЫН 875
МЕДБАСÖК КЛЁН 878
ВИШНЯ 881
СТАТЬЯЭЗ 882
КЫК ПОСТУПОК ЙЫЛIСЬ 882
«ШАПКА ПОЖУМ» ПОВЕСТЬ ЙЫЛIСЬ 885
ПИТЮ ÖНЬÖ ДА М. ЛИХАЧЁВ ЙЫЛIСЬ 890
ÖШМÖССЭЗ: 903
Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)
Миян районын эм вöр посёлок Мурат. Не öтiк год менам оланiсь чулалiс эта гажа посёлокын. Öнi эшö син одзын сiя керкуыс, кöдаын ми олiм ёртöкöт, Серёжакöт. Вот сыкöт и петiс история, кöда йылiсь лöсьöтча ме висьтасьны.
Серёжа — неыджыт, веськыт мыгöра, топыт, кыдз шусьö отир коласын, мусянь тальöм, ён пельпона зонка. Сы кузьмöса чужöм вылын медодз позьö казявны горба кодь ныр. Синнэс сэтшöм жö сьöдöсь, кыдз бöрлань сыналöм юрсиыс.
Леспромхозын Серёжа уджалö трактор вылын, и уджалö не умöля. Эта йылiсь вермасö висьтавны не öтiк почётнöй грамота, кöдна öшалiсö сы койка весьтын. И пызан вылын басöк вежкодь рöма будильник — тожö награда. И Серёжалöн бригада, кöда шусьö коммунистическöйöн, тожö баитö бур удж йылiсь.
Олiм ми Серёжакöт öтлаын, вердчим, кыдз баитсьö, öтiк кусöкöн. Миян квартираын вöлi быдöс, мый колiс олöм понда: емсянь и ыджыт, чуть ли не морт сувда зеркалоöдз, кöда сулалiс койкаэз коласын. Но мукöдпырся миянлö кажитчис, что мыйкö оз тырмы, а мый — тöдны эг вермö. Сiдз и кыссис кадыс.
Вот и тулыс сибöтчис. Луншöр пора гажöна югьялiс шондi, сылiс лым. Эта кадö ёртöкöт лоис мыйкö невежöртана: сiя син одзын вежсис. Серёжа вöвлi то гажа, то кымöра. Быд рытö удж бöрын Серёжа босьтлiс койка весьтын öшалан гитара. И орслiс кö мыйкö гажаö, шуам, частушкаэз, — сiдз и тöд: сьöлöм вылас кокнит. А вöлi кö настроеннёыс, кыдз шуöны «лапша», то струнаэс горалiсö-горзiсö, а ачыс Серёжа нюжвыла, джынголосöн мыйкö сьылiс. Эта коста чужöмыс сылöн вöвлi гажтöм, синнэс видзöтiсö öтiк точкаö, а думаэс лэбалiсö кытöнкö ылын-ылын. И вöвлi кö Серёжа мыйсянькö лöг, сiя некöр эз орс не эз сьыв. Тулыснас шогыс да гажыс ёртöлöн пондiс тöдчыны эшö буржыка. Сэтчö жö Серёжа часто сёрöн пондiс вовлыны гортö.
Öтпыр рытнас Серёжа некытчö эз мун. Сiя вельдыр пукалiс öлöдзас гитараöн и орсiс мыйкö сьöлöм вöрзьöтанаö. Сыбöрын гитарасö öшöтiс аслас местаö да сибöтчис ме дынö.
— Кывзы, а мыля миян абу цветтэз? — юалiс сiя.
— Местаыс, натьтö, миян ны понда абу, — шуи ме недыр думайтыштöм бöрын.
— Мыля нö абу? Вон тай кык тумбочка простöн сулалöны. Позьö ны вылö сувтöтны.
— Позьö, — видзи ме ответ.
— Кывзы, а кытiсь позьö ашын кежö адззыны ловья цветтэз? — бöра юалiс ёртö.
Этö вопроссö ме лыдди лишньöйöн и лöгаси:
— Тэ мый, бöбсялiн я мый я? Кытiсь нiйö, кöр лымыс эз на досповна сыв?
Öбидитчыны ме вылö Серёжа эз и думайт. Сiя пуктiс пельпон вылам ён кисö да шуис:
— Тэ любитiн кöркö?
Дак вот мыйын делоыс? Быдöс вежöртана! Меным стыд лоис. И ме кылi, кыдз этасянь пондiсö гöрдöтны рожабаннэзö да пеллезö. Стыд лоис сысянь, что ме некыдз эг вежöрт ассим ёртöс и шуи сiйö бöбсялöмöн.
— Дак любитiн али эн? — мöдпырся юалiс ёртö.
— Любитi учöтсянь... — шуи ме и казялi, кыдз Серёжа барöтiс синнэсö, да вöлись содтi: — кöдзыт йöлöн сёйны рудзöговöй нянь.
— Да но тэнö! Ме былись юала, а сiя ылöтчö...
Да, ме сiйö вежöртi. Сэсся эг ни понды юасьны, мыйлö колiсö ловья цветтэс, и эг думайт, что сiя бöбсялöм. Но кытiсь адззыны ловья цветтэсö? А нiя колiсö, колiсö кыдз рудзöговöй небыт нянь да кöдзыт йöв челядь кад коста. Ныын Серёжа понда вöлi, но, шуам, не быдöс кö олан, то сыись öддьöн уна. И сiйöн ми пуксим пызан сайö да пондiм думайтны. Дыр пукалiм и думайтiм, нельки юр пондiс висьны, а бурсö нем эгö адззö.
Матiсь вöр сайö саясис ни шондi. Тöдчöмöн пондiс сайкавны ру. Лöньсис машинаэзлöн лунся шум. И только шоррезлöн больгöмыс эз думайт лöньсьыны, а пондiс кывны эшö горöнжык. Ох, кытшöм бур эта кадö руыс, сiдз и кыскö öтöрö! Ми Серёжакöт петiм да пуксим посöдзö. Тасянь бура тыдалiс Коса ю. Сiя медбöрья луннэзö петiс аслас береггезiсь. Видззез кузя, кöдна неважын эшö вöлiсö лым увтын, öнi визывтiс конечтöм ва. Вылынжык местаэзас лым эз ни вöв. Руд пятноэзöн нiя тыдалiсö то öтiклаын, то мöдiклаын. И эна островоккез вылö видзöтiкö юрö пырис колана дума.
— Лымдорчача, лымдорчача! — ыкöстi ме радувья да сэтшöм горöн, что Серёжа нельки повзьыштiс, а говкыс паськалiс, натьтö, омöн посёлокöттяс.
— Былись эд, — шуис Серёжа. — Мунам часöт жö.
Ме пыкси, но ёртö сётаки кыскис менö, и мийö иньдöтчим матiсьжык кушин вылö. Эстöн лымдорчачаэс эзö вöлö. Мунiм мöдiлаö, куимöтлаö — абу. Кытöнкö ылын посёлок дынсянь, может, и эмöсь нiя, но татöн, вöр коласын, сё куйлiс лым.
— А тöдан мый? — шуи сэк ме. — Нiя эмöсь ю сайын, мыс вылас. Но радуйтчыны вöлi одз. Эд юыс омöн вöлi сэтшöм паськыт — синöн он судзöт А пыж миян эз вöв.
— Эта абу беда. Пыжсö адззыны кокнитжык, — шуис Серёжа да содтiс — Мунам узьны. Ашын мыйкö арталамö.
Ох, том олан, том олан! Мыйсö оз кер любитöмыс, кытчö мортсö оз иньды!.
Ашынас удж вывсянь ме сёрöн локтi. Серёжа гортын эз вöв. Пызан вылын куйлiс неыджыт гижöт, сэтöн тэрмасьöмöн вöлiсö кырлалöмöсь кык кыв: «Мунi цветтэзла».
«Адззан я, ваян я тэ нiйö?» — думайтыштi ме гижöтокыс вылö видзöттöн. И неужели эна лымдорчачаэзтöг оз позь овны, оз позь радейтны? Тыдалö, оз позь. А то бы Серёжа эз кошшы нiйö, эз öшты весись кадсö. Ме босьтi книга да пукси пызан сайö. А кöр бергöтi медбöрья лист да дзарнитi часы вылö, вöлi öкмысöт час. Кад ни Серёжалö бертны, а сiя сё абу. Петалi посöдзö видзöтны, но матын некин эз тыдав, только Коса ю шоччисьтöг нöбöтiс ассис васö. Час бöртi ме тэрмасьöмöн мунi ю дорö, Но кытчö мунны? Лэдзчи лажмытiнö, кытöн сьöд видзисö кер бунттэз.
Кытöнкö горöн сьылiсö нывкаэз, орсiс баян. Сьылан горыс паськалiс ю вевдöрöт, саймöтiс лöньсьöм парма шöрсö. Ме ветлöтi джынысви вöтьöм штабеллез дынöт и сё видзöтлi мöд ладорас, ю саяс.
Юыс, кöда гожумнас öддьöн ни эд гажа да басöк, öнi вöлi лöг да страшнöй. Вдруг ва вылын мелькнитiс пыж и бöра саясис медыджыт штабель сайö. И сэк эта штабельыс дзик ловзис да вöрзис местасис. Лэбтiсис сэтшöм гымалöм, что нем эз позь кывны: ва вевдöрöт паськалiс таралан керрезлöн зык, булькайтiс да резсис ва. Ме ур моз гыжьяси-кайи мöд бунт вылас, мед тöдны, эз я сюр буждöм керрес увтö мортыс. Сiя вöлi ловья, тульöтiс-уйис матiсьжык керрезлань. Пыж некытöн эз тыдав. Ме чеччöвтi керрез вывсис и котöртi увланьö, кытöн вакöт пессис мортыс. Но сiя кутчисьöма ни кер бердö и жагвыв сынö кинас береглань. Мöд киас вöлiсö чочком цветтэз, медодзза тулысся цветтэз — лымдорчачаэз.
— Серёжа! — горöтi ме, кöр тöдi ёртöс. — Серёжа! Чапкы нiйö. Чапкы!
Но Серёжа нето эз кыв, нето эз мöд шыасьны, а цветтэсö эз чапкы и сё сiдз жö спокойнöя уйис береглань. И кöр берегöдз кольччис совсем матын, вöлись горöтчис, дзик нем эз и вöв:
— Мыйлö вадiсян?
Сэк вöлись казялi, что менам пырсьöма ваас пидзöсви. Ме сiдз сулалi сэтчöдз, кытчöдз Серёжа эз сибöтчы да эз сувт мекöт ордчöн. Киöттяс ме кыски сiйö кöсiнöдз. Серёжа кайис керöсас, чöвтчис да пондiс пидзравны вамöм паськöмсö. Аслас пиннес эз локтö оча. Недыр мыйись мийö иньдöтчим посёлокö. Эта кадö ме вунöтi и пыж йылiсь, и лымдорчачаэз йылiсь, кöдна кузя петiс эта историяыс и вермис бы аркмыны мыйкö эшö умöльжык. Ме вöлi рад: Серёжа ловья и оськалiс ордчöн.
Ми сибöтчим ни столб дынö, кöда сулалiс неылын миян керку дынсянь и кöда вылын öшалiс электрическöй лампочка, кöр паныт миянлö пемытiнсис петыштiс том ныв, дзик усис вылiсянь, бытьтö чочком бабыв. Пельпоннэз вылас небурика павьялiс шучтыдалана алöй косинка. Синкыммес, кыдз и читкылёка юрсиыс, вöлiсö сьöдöсь и вачкисисö джыдж бордоккез вылö. Синнэс ыджытöсь, а рожабаннэс сiдз и сотчисö-öгралiсö биöн.
— Серёжа! — шуис сiя ёртö одзö локтiкö.
Эта кылыс петiс сэтшöм небыта да ласковöя, что сiя быдöс висьталiс, мыйлö нывка эстöн сулалiс и мыйлö Серёжа ветлiс ва сайись лымдорчачаэзла.
— Вот, — шуис Серёжа и нюжöтiс нывкаыслö лымдорчачаэсö.
— Ой, кытшöм басöкöсь! — горöтчис нывка и сывьялiс Серёжасö ыджыт синнэзнас.
Менö нiя сразу вунöтiсö, и ме иньдöтчи гортö...
А тулыс шумитiс. Сiя вöлi сэтшöм жö, кытшöм овлö быд годö. Сiдз жö сылiс лым, ю вылын чегласис йы, больгисö шоррез. Кытöнкö быдмисö лымдорчачаэз. Да, тулыс вöлi сэтшöм жö, но не быд понда. И Серёжа понда мöдiк эттшöм тулысыс оз ло, сiя оз вермы повторитчыны. Да и колö я этö?