Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

ФАДЕЕВ

ТИМОФЕЙ ПАВЛОВИЧ

(1937-1992)

КОМИÖН

ГИЖÖМЫС

© Piratical edition ©

PARMA 2006

ПЫТШКÖС

ПЫТШКÖС 2

ВИСЬТТЭЗ 5

ЛОВЬЯ ЦВЕТТЭЗ 5

МЕДОДЗЗА ПАНТАСЬÖМ 8

СЕМЬЯЛÖН СУДЬБА 12

АСЪЯ ЮГЫТЛÖ ПАНЫТ 19

СЬЫЛАНКЫВ 26

ПРОШИНАЫН ТУЛЫС 29

ПОЧКАЭЗ ОССЬÖНЫ 38

АКАННЕЗ 44

ТÖДIСЬ 46

СЮРОМКА ГУСЯЛIСÖ 49

МЫВКЫД 52

ОЛÖМ ЛУН 61

НОРМА ПОНДА (1991) 76

ТУПÖССЕЗ 86

«ПРИКАШАЙТЧИС» 93

ЛЁХА 97

ЛЁКЬЯЙ 112

ПОВЕССЕЗ 128

ГАЖА ГРИВА 128

ПРОШИНАЫН ТУЛЫС (1987) 157

БИЛА 174

АДЗЗИСЬЛЫТÖДЗ, МАРИНА! 239

ЫДЖЫТ ВАЭЗ КОСТА 304

РОМАННЭЗ 361

ТУЙВЕЖЖЕЗ (ЧАСТЬ ПЕРВÖЙ) 361

ЫБШАР 390

ОРСÖТАННЭЗ 570

ГОРАДЗУЛЬ 570

ОРÖМЫС ОЗ ЙИТСЬЫ 601

«КУРОРТ» 607

ОРССИС 614

РЕПЕТИЦИЯ 621

РЕЦЕПТ, ИЛИ КОЛÖ ВÖРÖТЧЫНЫ 628

ПЕРЕСТРОЙКА ЖÖ 639

МИРИТЧÖМ 648

КЫВБУРРЕЗ 657

МАМÖЛÖ 657

* Ме тэнö эг пантавлы * 659

МЕ ЛЮБИТÖМСЯНЬ ТЭ ОН МУН 660

* Кыдз бытьтö тэнат * 661

* Ась увгис тöв * 662

* Кытшöм жö тэныт * 663

* Некин оз тöд * 664

* Сибöтчас ар * 665

* Ме кывза * 666

ЧЕЛЯДЬЛÖ 667

ВАШИЛЬ 667

КЫК КОКА, А ОЗ ОСЬКАВ 669

УДЖЫС ВЕСЬКÖТÖ 670

РУЧ ДА КÖЧ 672

БИЧИРОК 674

КЫР 675

ЁЖ 676

СЮЗЬ 677

БЫДЫС АС МЕСТЫН 678

БАБЫВКÖТ ТÖВЙÖМ 680

ВОВАЛÖН СЬÖДКАЙ 682

КОЛАНА ГАГ 684

УРОК 686

ВОТ И ЧОЖ! 687

ЛОЛАЛАН ШОР 689

МЕ ОЛАНIСЬ 691

ЛОЛАЛАН ШОР 704

ЛОВЬЯ ЛЫМ 708

ÖШАЛАН ВÖР 710

ДИВО-КЛЮЧ 711

ЛЫМ ДА ЦВЕТ 715

ПЕЛЬКЫТША КРАН 718

ГОЖУМ ШÖРНАС 719

ЕНÖЖ КАРТИНАЭЗ 721

СТОЛББЕЗ ОРСÖНЫ 724

ТУЛЫСЛÖН СЛЕДДЭЗ 726

ÖМИДЗРÖМА ГОВК 727

ШЕР БÖРСЯНЬ 729

ВЕСÖТЧИСЬ 733

ЛЯГУШКАЛÖН ТÖВЙÖМ 735

ПОВТÖМ ДЗÖДЗЫВ 737

«СМЕРТЬКÖТ» ПАНТАСЬÖМ 739

КÖДЗЫВ ТУЙЕЗ 742

КÖДЗЫВВЕЗ 744

СЭТÖРЛÖН КÖР 748

ÖМИДЗ 753

ГАГПЫЖЬЯН 757

СЮРА БАБЫВ 760

ВЫНСÖ НЕ ОДЗÖСТНЫ 762

СЬÖДКАЙ 764

ГОГОЛЬ-ШОГОЛЬ 769

ЧАВКАННЭЗ 771

ЧÖСМАСИССЕЗ 773

КОРИСЬ 774

ЮССЕЗ 776

КЫТШÖМ МИЯН БАДЬÖГ 780

МЕНАМ ЫБШАР 782

ХИЩНИК-КАЙ 785

СÖСТÖМ ЧОЧКОМ БОКА 787

СЕРА ГОРА КАЙ 790

ТÖВСЯ КУПАЙТЧÖМ 793

ТШАКЬЯЛIСЬ УР 795

ВÖРМÖССЭЗ 797

ВÖРПИ 800

СIДЗКÖ, ЛОВЬЯ 803

ВЕЛЬМÖМ КÖЧ 805

ПÖРИСЬ КАНЬ 808

УРКАНЬ 816

МЫЛА 820

СЬÖДПЕЛЬ 822

ПИЯНА ОШ 825

ЯГÖДАЛIСЬ МÖССЭЗ 828

ВАРЕННЁ КÖР 831

МЫРТШАККЕЗ 832

ОЛЬТШАККЕЗ 834

ГОРТТШАК 836

ЧÖСКЫТ ТШАК 838

ТШАК-ПУШКА 840

КЫДЗТШАК (БИТШАК) 843

ГÖНАГАГ 845

МЕДЧÖСКЫТ ЯГÖД 847

КЫТIСЬ ЛОИС ИРГА? 849

ВИЛЬ ЯГÖД 852

ЛЫСПУ 855

ГÖРД ЛЬÖМПУ 857

БЕЛЬПУ 858

МОНГОЛЬСКÖЙ ГÖСЬ 860

МАНЬЧЖУРСКÖЙ ОРЕХ 861

ЗÖРТУСЬПУ 863

ЛЫМЬЯГÖД 866

ТУРИГУМ 869

ЛЬÖМПУ ДА ТАГ 871

МЫРРЕЗ ГОРОДЫН 875

МЕДБАСÖК КЛЁН 878

ВИШНЯ 881

СТАТЬЯЭЗ 882

КЫК ПОСТУПОК ЙЫЛIСЬ 882

«ШАПКА ПОЖУМ» ПОВЕСТЬ ЙЫЛIСЬ 885

ПИТЮ ÖНЬÖ ДА М. ЛИХАЧЁВ ЙЫЛIСЬ 890

ÖШМÖССЭЗ: 903

Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)

Миян районын эм вöр посёлок Мурат. Не öтiк год менам оланiсь чулалiс эта гажа посёлокын. Öнi эшö син одзын сiя керкуыс, кöдаын ми олiм ёртöкöт, Серёжакöт. Вот сыкöт и петiс история, кöда йылiсь лöсьöтча ме висьтасьны.

Серёжа — неыджыт, веськыт мыгöра, топыт, кыдз шусьö отир коласын, мусянь тальöм, ён пельпона зонка. Сы кузьмöса чужöм вылын медодз позьö казявны горба кодь ныр. Синнэс сэтшöм жö сьöдöсь, кыдз бöрлань сыналöм юрсиыс.

Леспромхозын Серёжа уджалö трактор вылын, и уджалö не умöля. Эта йылiсь вермасö висьтавны не öтiк почётнöй грамота, кöдна öшалiсö сы койка весьтын. И пызан вылын басöк вежкодь рöма будильник — тожö награда. И Серёжалöн бригада, кöда шусьö коммунистическöйöн, тожö баитö бур удж йылiсь.

Олiм ми Серёжакöт öтлаын, вердчим, кыдз баитсьö, öтiк кусöкöн. Миян квартираын вöлi быдöс, мый колiс олöм понда: емсянь и ыджыт, чуть ли не морт сувда зеркалоöдз, кöда сулалiс койкаэз коласын. Но мукöдпырся миянлö кажитчис, что мыйкö оз тырмы, а мый — тöдны эг вермö. Сiдз и кыссис кадыс.

Вот и тулыс сибöтчис. Луншöр пора гажöна югьялiс шондi, сылiс лым. Эта кадö ёртöкöт лоис мыйкö невежöртана: сiя син одзын вежсис. Серёжа вöвлi то гажа, то кымöра. Быд рытö удж бöрын Серёжа босьтлiс койка весьтын öшалан гитара. И орслiс кö мыйкö гажаö, шуам, частушкаэз, — сiдз и тöд: сьöлöм вылас кокнит. А вöлi кö настроеннёыс, кыдз шуöны «лапша», то струнаэс горалiсö-горзiсö, а ачыс Серёжа нюжвыла, джынголосöн мыйкö сьылiс. Эта коста чужöмыс сылöн вöвлi гажтöм, синнэс видзöтiсö öтiк точкаö, а думаэс лэбалiсö кытöнкö ылын-ылын. И вöвлi кö Серёжа мыйсянькö лöг, сiя некöр эз орс не эз сьыв. Тулыснас шогыс да гажыс ёртöлöн пондiс тöдчыны эшö буржыка. Сэтчö жö Серёжа часто сёрöн пондiс вовлыны гортö.

Öтпыр рытнас Серёжа некытчö эз мун. Сiя вельдыр пукалiс öлöдзас гитараöн и орсiс мыйкö сьöлöм вöрзьöтанаö. Сыбöрын гитарасö öшöтiс аслас местаö да сибöтчис ме дынö.

— Кывзы, а мыля миян абу цветтэз? — юалiс сiя.

— Местаыс, натьтö, миян ны понда абу, — шуи ме недыр думайтыштöм бöрын.

— Мыля нö абу? Вон тай кык тумбочка простöн сулалöны. Позьö ны вылö сувтöтны.

— Позьö, — видзи ме ответ.

— Кывзы, а кытiсь позьö ашын кежö адззыны ловья цветтэз? — бöра юалiс ёртö.

Этö вопроссö ме лыдди лишньöйöн и лöгаси:

— Тэ мый, бöбсялiн я мый я? Кытiсь нiйö, кöр лымыс эз на досповна сыв?

Öбидитчыны ме вылö Серёжа эз и думайт. Сiя пуктiс пельпон вылам ён кисö да шуис:

— Тэ любитiн кöркö?

Дак вот мыйын делоыс? Быдöс вежöртана! Меным стыд лоис. И ме кылi, кыдз этасянь пондiсö гöрдöтны рожабаннэзö да пеллезö. Стыд лоис сысянь, что ме некыдз эг вежöрт ассим ёртöс и шуи сiйö бöбсялöмöн.

— Дак любитiн али эн? — мöдпырся юалiс ёртö.

— Любитi учöтсянь... — шуи ме и казялi, кыдз Серёжа барöтiс синнэсö, да вöлись содтi: — кöдзыт йöлöн сёйны рудзöговöй нянь.

— Да но тэнö! Ме былись юала, а сiя ылöтчö...

Да, ме сiйö вежöртi. Сэсся эг ни понды юасьны, мыйлö колiсö ловья цветтэс, и эг думайт, что сiя бöбсялöм. Но кытiсь адззыны ловья цветтэсö? А нiя колiсö, колiсö кыдз рудзöговöй небыт нянь да кöдзыт йöв челядь кад коста. Ныын Серёжа понда вöлi, но, шуам, не быдöс кö олан, то сыись öддьöн уна. И сiйöн ми пуксим пызан сайö да пондiм думайтны. Дыр пукалiм и думайтiм, нельки юр пондiс висьны, а бурсö нем эгö адззö.

Матiсь вöр сайö саясис ни шондi. Тöдчöмöн пондiс сайкавны ру. Лöньсис машинаэзлöн лунся шум. И только шоррезлöн больгöмыс эз думайт лöньсьыны, а пондiс кывны эшö горöнжык. Ох, кытшöм бур эта кадö руыс, сiдз и кыскö öтöрö! Ми Серёжакöт петiм да пуксим посöдзö. Тасянь бура тыдалiс Коса ю. Сiя медбöрья луннэзö петiс аслас береггезiсь. Видззез кузя, кöдна неважын эшö вöлiсö лым увтын, öнi визывтiс конечтöм ва. Вылынжык местаэзас лым эз ни вöв. Руд пятноэзöн нiя тыдалiсö то öтiклаын, то мöдiклаын. И эна островоккез вылö видзöтiкö юрö пырис колана дума.

— Лымдорчача, лымдорчача! — ыкöстi ме радувья да сэтшöм горöн, что Серёжа нельки повзьыштiс, а говкыс паськалiс, натьтö, омöн посёлокöттяс.

— Былись эд, — шуис Серёжа. — Мунам часöт жö.

Ме пыкси, но ёртö сётаки кыскис менö, и мийö иньдöтчим матiсьжык кушин вылö. Эстöн лымдорчачаэс эзö вöлö. Мунiм мöдiлаö, куимöтлаö — абу. Кытöнкö ылын посёлок дынсянь, может, и эмöсь нiя, но татöн, вöр коласын, сё куйлiс лым.

— А тöдан мый? — шуи сэк ме. — Нiя эмöсь ю сайын, мыс вылас. Но радуйтчыны вöлi одз. Эд юыс омöн вöлi сэтшöм паськыт — синöн он судзöт А пыж миян эз вöв.

— Эта абу беда. Пыжсö адззыны кокнитжык, — шуис Серёжа да содтiс — Мунам узьны. Ашын мыйкö арталамö.

Ох, том олан, том олан! Мыйсö оз кер любитöмыс, кытчö мортсö оз иньды!.

Ашынас удж вывсянь ме сёрöн локтi. Серёжа гортын эз вöв. Пызан вылын куйлiс неыджыт гижöт, сэтöн тэрмасьöмöн вöлiсö кырлалöмöсь кык кыв: «Мунi цветтэзла».

«Адззан я, ваян я тэ нiйö?» — думайтыштi ме гижöтокыс вылö видзöттöн. И неужели эна лымдорчачаэзтöг оз позь овны, оз позь радейтны? Тыдалö, оз позь. А то бы Серёжа эз кошшы нiйö, эз öшты весись кадсö. Ме босьтi книга да пукси пызан сайö. А кöр бергöтi медбöрья лист да дзарнитi часы вылö, вöлi öкмысöт час. Кад ни Серёжалö бертны, а сiя сё абу. Петалi посöдзö видзöтны, но матын некин эз тыдав, только Коса ю шоччисьтöг нöбöтiс ассис васö. Час бöртi ме тэрмасьöмöн мунi ю дорö, Но кытчö мунны? Лэдзчи лажмытiнö, кытöн сьöд видзисö кер бунттэз.

Кытöнкö горöн сьылiсö нывкаэз, орсiс баян. Сьылан горыс паськалiс ю вевдöрöт, саймöтiс лöньсьöм парма шöрсö. Ме ветлöтi джынысви вöтьöм штабеллез дынöт и сё видзöтлi мöд ладорас, ю саяс.

Юыс, кöда гожумнас öддьöн ни эд гажа да басöк, öнi вöлi лöг да страшнöй. Вдруг ва вылын мелькнитiс пыж и бöра саясис медыджыт штабель сайö. И сэк эта штабельыс дзик ловзис да вöрзис местасис. Лэбтiсис сэтшöм гымалöм, что нем эз позь кывны: ва вевдöрöт паськалiс таралан керрезлöн зык, булькайтiс да резсис ва. Ме ур моз гыжьяси-кайи мöд бунт вылас, мед тöдны, эз я сюр буждöм керрес увтö мортыс. Сiя вöлi ловья, тульöтiс-уйис матiсьжык керрезлань. Пыж некытöн эз тыдав. Ме чеччöвтi керрез вывсис и котöртi увланьö, кытöн вакöт пессис мортыс. Но сiя кутчисьöма ни кер бердö и жагвыв сынö кинас береглань. Мöд киас вöлiсö чочком цветтэз, медодзза тулысся цветтэз — лымдорчачаэз.

— Серёжа! — горöтi ме, кöр тöдi ёртöс. — Серёжа! Чапкы нiйö. Чапкы!

Но Серёжа нето эз кыв, нето эз мöд шыасьны, а цветтэсö эз чапкы и сё сiдз жö спокойнöя уйис береглань. И кöр берегöдз кольччис совсем матын, вöлись горöтчис, дзик нем эз и вöв:

— Мыйлö вадiсян?

Сэк вöлись казялi, что менам пырсьöма ваас пидзöсви. Ме сiдз сулалi сэтчöдз, кытчöдз Серёжа эз сибöтчы да эз сувт мекöт ордчöн. Киöттяс ме кыски сiйö кöсiнöдз. Серёжа кайис керöсас, чöвтчис да пондiс пидзравны вамöм паськöмсö. Аслас пиннес эз локтö оча. Недыр мыйись мийö иньдöтчим посёлокö. Эта кадö ме вунöтi и пыж йылiсь, и лымдорчачаэз йылiсь, кöдна кузя петiс эта историяыс и вермис бы аркмыны мыйкö эшö умöльжык. Ме вöлi рад: Серёжа ловья и оськалiс ордчöн.

Ми сибöтчим ни столб дынö, кöда сулалiс неылын миян керку дынсянь и кöда вылын öшалiс электрическöй лампочка, кöр паныт миянлö пемытiнсис петыштiс том ныв, дзик усис вылiсянь, бытьтö чочком бабыв. Пельпоннэз вылас небурика павьялiс шучтыдалана алöй косинка. Синкыммес, кыдз и читкылёка юрсиыс, вöлiсö сьöдöсь и вачкисисö джыдж бордоккез вылö. Синнэс ыджытöсь, а рожабаннэс сiдз и сотчисö-öгралiсö биöн.

— Серёжа! — шуис сiя ёртö одзö локтiкö.

Эта кылыс петiс сэтшöм небыта да ласковöя, что сiя быдöс висьталiс, мыйлö нывка эстöн сулалiс и мыйлö Серёжа ветлiс ва сайись лымдорчачаэзла.

— Вот, — шуис Серёжа и нюжöтiс нывкаыслö лымдорчачаэсö.

— Ой, кытшöм басöкöсь! — горöтчис нывка и сывьялiс Серёжасö ыджыт синнэзнас.

Менö нiя сразу вунöтiсö, и ме иньдöтчи гортö...

А тулыс шумитiс. Сiя вöлi сэтшöм жö, кытшöм овлö быд годö. Сiдз жö сылiс лым, ю вылын чегласис йы, больгисö шоррез. Кытöнкö быдмисö лымдорчачаэз. Да, тулыс вöлi сэтшöм жö, но не быд понда. И Серёжа понда мöдiк эттшöм тулысыс оз ло, сiя оз вермы повторитчыны. Да и колö я этö?