Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Шаньгаэз

Гажа Гриваын муэс небытöсь, унажыксö песоккез. Ыбыс шöрын муыс югыт-руд, топ ягын. Пемытжык сiя, а мукöдлаöттяс нельки сьöд, подлоссэзöттяс и сiйöн ылiсянь вачкисьö подморина вылö.

Гöрöм мусö челядь янсöтiсö куим ветлöм вылö. Но пинявнытö сувтiсö быдöнныс öтлаö. Этадз вöлi гажажык. Толя да Витя пинялiсö мусянь, вожжиэзöн. Миша медперво пондылiс тожö ны моз, но чожа дышыс вермис, пондiс кольччыны. Мед не висьтавны эта йылiсь ёрттэслö веськыта, сiя пондiс норасьны коккесö зыртöм вылö.

— Но пуксьы Дюттяныт вылö, абу тай жаль. Миянлö мый, кыскалас эд, — горöтчис сёрöнжык Толя. Миша гажмыштiс. Сiя каттис вожжиэсö мегыр да улык бердö, пуксис верзьöмöн.

Жагвыв оськалöны гöрöм му кузя вöввез. Дзуртышалöны небурика улыккез да мегыррез, виксышалöны кадiсь кадö барашоккез. Вöввез сьöрын кыссьöны пиняэз. Пиняэз увтын негорöн гизьöтö му. Орлассьöны пиня туввез коласын гöрöн бергöтöм пласттэз, пазалöны гырись му комоккез. Тырöны бороздаэз, волькамö му, а чапкöм сю сорлассьö сы коласын. Челядь сiйö и керöны, видзöтыштлöны кадiсь кадö пиняэз сьöрын, веськöтлöны вöввезнысö кольччöм челезнаэз вылö. Сiдз нiя мунöны ветлöм дорöт öтöрö, бергöтчасö межа дорын, сiдз жö мунöны мöдöрö, и сiдз час бöрын час.

Небыт да бытшöма пиняссян му увья павжун бöрсянь вöввезныс öддьöн эз мыдзö. Сiйöн рытъявыв кадöдз шоччисьнытö челядь сувтчылiсö дзир öтпырись. Кытчöдз вöввез вердчисö межа пöлöн, асьныс пинялiссез пöттöдз ештiсö сёйны льöмпуэз вылiсь льöм. А сэсся, кыдз кутчисисо вились удж бердö, сiдз рытöдззас эз ни сувтчылö.

Юскисисö челядь сёрöн ни, кöр шондiыс лöсьöтчис сайöвтчыны вöр сайö. Рыт кежас лоис ыркытжык.

Кырассэз весьтö пондiс лэбтiсьны тшын вылö вачкисян руд туман. Лöньсисö кайез. Лöньсис ыб и рас.

Кöдзись дзир неважын жö ештöтiс ассис удж. Мыдзисö, тыдалö, пöрись мортлöн жеб коккес. Абу эд кокнит лунтыр сьöрна кыскавны тыра кöдзсян кудсö морос одзын гöрöм му кузя, öнi сiя шоччисьöм могись куйлiс шалаш одзын, юрнас билань, чöлöмöн видзöтiс тшыннялан головняэз вылö, куритiс-думайтiс мыйкö ас кежас.

— Но мый, юскисит? — юалiс сiя пинялiссезлiсь.

— Юскисим тай.

— А ме вот тшаккез öктi. Охота лоис тшакьяшыд панявны, да пунытö вот некытöн. Кöдзсян кудыс увья пöртсö сьöрам эг босьт.

— Мыля нö, деда, некытöн? Менам сьöрам котелок эм, — юöртiс гажвевйöн Толя. Зонка мынöтiс кыдз ув вылiсь ассис мешöк да кыскис сэтчинiсь аскерöм неыджыт котелок.

— Быль тай эм кытöн пунытö, — гажмыштiс и кöдзись, пондiс чеччыны.

— Сэк тэ, деда, пусьы. А ми часöт пес пондам чукöртны.

Толя босьтiс сьöрас чер, иньдöтчис вöрö. Недыр мыйись быдкодь мыррезiсь, уввезiсь да тöлöн пöрлалöм пуэзiсь челядь чукöртiсö пессö быдса додь мымда.

— Но мый, ужнайтны пондам? — горöтчис кöдзись, кöр челядь, мыдзöмöсь да пымалöмöсь, вились чукöртчисö би гöгöрас.

— Пондам.

Тшакьяшыднас котелоксö сувтöтiсö лажмытик мыр вылö. Мыр гöгöрас чапкалöм пес кряжжес вылö лöсьöтчисö пуксьыны асьныс.

Толя да Витя кыскисö паннез, шöралiсö пуртöн нянь, пондiсö панясьны. И дзир Иван дедлöн пон Буско эз лöсьöтчы öтласа пызан сайö. Сiя нельки матö эз сибöтчы челядьыс дынö. Чердöм кынöма, Буско шытöг куйлiс шалаш бокын да дыша вашöтлiс лапаэзнас ныр бердö лякасись номмесö.

— Ужнайтöм ни, тыдалö.

— Быдса дозмöрöс, натьтö, сёйис. Адззан, кынöмыс кыдз польдöм, нельки вöрöтчыны оз вермы, — сералiсö Буско вылын челядь.

— А кытöн нö менам пестерö? — Шыасис эта коста Миша. Сiя бергалiс понуль гöгöр, дзирбарасис öтмöдöрö, но павжуннас пестерыс син вылö некысь эз усь.

— Кытчö колин, сэтчин, натьтö, и эм, — горöтчис Витя.

— Дак эд ме эта понуль вылö öшöтлi.

— Мый, быль я мый я некытöн абу? — юалiс кöдзись. Сiя чеччис, сибöтчис жагвыв Миша дынö. — Кытчö кольлiн?

— Да вот этчö, эта понуль вылö и öшöтлi.

— Тожö меным места адззöмыт. Да кин жö понуллес вылö, сэтшöм лажмыта павжунсö колявлö? Мый, дышыт петiс вылöжык öшöтнытö?

— Дак ме эд эг думайт... — синваэс сорöн ни шыасис паныт Миша.

— Эг думайт, эг думайт... — нерыштiс зонкасö кöдзись, содтiс: — Оз кö адззись пестерыт, дак пондан сэк мöдлунöдз тшыгйöн овны. Виннялыштан лунсö-мöдiксö, сэк вöлись и пондан тöдны, кыдз понуллес вылö павжунсö колявлыны.

Видзсьыны одзлань Миша эз ни вермы. Сылiсь жö пестерсö кинкö гусялöм нето дзебöм, да сiйö жö öнi эта понда видöны. Сöдзöм синваэс нач вевттисö зонкалiсь синнэсö. Сiя негорöн пондiс пильскыны-горзыны. А кöдзись, Мишакöт öтлаын кошшисьтöн, одзлань эшö висьталiс:

— Дугды пильскынытö, реш öм. Абу ни топ учöт да... Кытöн колö и оз, сё тэнат чуманыт жугалö.

Но и этна кыввес зонкаöс эз лöньсьöтö. Миша, тыдалö, былись повзис сыись, что оз кö адззись пестер, дак кольччöм кадсö былись ковсяс овны тшыгйöн. А позьö разь сымдасö сёйтöг терпитнытö? Эд одзын эшö кык ой да кык лун.

Ковсис чеччыны и мöддэслö. Ужин челядьлöн вöлi тшыкöтöм. Öнi нiя нёльнанныс ни кутчисö кошшыны Мишалiсь öшöм пестер. Видзöтлiсö и ылiсь, и матiсь, и турун колассис, и понуллес увтiсь. Но пестерыс не ем: вöвны бы сылö понуль увтас нето кытöнкö матын сы гöгöр, сё ни бы син вылö усис. А сiя некытöн эз тыдав. Сiдзкö, пестерсö кинкö дзебис нето пышшöтiс ылöжык.

Рознитчисö паськытжыка. Кöдзись да Миша кольччисö бергавны кырас вевдöрас, а Толя да Витя лэдзчисö увлань. Öнi и Буско тожö чеччис шалаш боксис, дышвевйöн иньдöтчис ны сьöрö.

— А-ха! Буско локтö! — горöтчис Толя. — Но часöт сiя адззас. Сылöн нырыс не миян кодь и шаньгаэзлiсь дуксö сизим верста ылына кылö.

— Кывзы жö, Толик. А не сылöн я эта уджыс и эм? Видзöт жö, сылöн кынöмыс, топ сельнича, польдöм. А ачыс и вöрöтчыны кодьöн оз вермы, öдва лолалö. Мый сiя сымдасö сёйис?

— А тэ сылiсь и юав. Батi, висьталас, — Толя бергöтчис поныслань, шуис: — Кылан, Буско, мый тэ йылiсь отирас баитöны? Гусясьöмыт пö тай. И стыд тэнат абу, вежöмлöн? А мый думайтан, лöсъясö кö эта понда боккетö?

Эта басни коста Буско жагвыв легыртiс бöжнас, чуклялiс öтмöдöрö юрсö да видзöтiс Толя вылö, топ баитiс: «Эн на эд кут — гусясисьнас шунытö. Перво кут да вöлись и баит».

Эта бöрсянь Буско мыйкö дырна эшö бергалöв-керис öтлаын челядьыскöт понуллес коласын, бытьтö, мыйкö кошшис жö, а сэсся кыдзкö казявтöг сайöвтчис син одзись.

— А хитрöй, видзöт жö. Дзебöм йöзыслiсь пестерсö да эшö оз бы и мыччав, — одззамоз шутитiс Толя Буско вылын.

Басниыс коласын зонкаэз жагвыв иньдöтчисö поныс сьöрö. Медодзза жö кусттэз сайын нiя и инмисö Буско вылö. Му бердас коккезнас тарашитчöмöн, сiя кыскис увлань Мишалiсь пестер.

— Иван деда! Миша! Лэдзчö татчö! — пондiсö горöтлыны зонкаэз.

Чожа мый быдöнныс чукöртчисö öтлаö. Позис думайтны, что öнiсянь Мишалöн тöждiсьöмыс чулалас: пестерыс адззисис. Но не. Адззисьöм пестерыс зонкасö гажöтны эз ни вермы, сiдз кыдз сiя вöлi нач простöй. Эстöн вöлись зонка и сетiс горшыслö волясö.

Мишаыс быдгоршись бокöстöмсянь Буско то ли повзис, то ли жаль лоис сылö обидитöм зонкасö, но öнi и сiя унньöвтiс Миша сьöрö.

— Ы-гы-гы-гы-гы-ы-ы, — мымда горш нюжöтö

Миша.

— Ув-ву-ву-ву-ву-у-у-ы, — эшö Мишаысся кузяжыка нюжöтö сы сьöрö Буско. А эта коста Толя да Витя видзсьынытö коккезныс вылын озö ни вермö. Нiя быглясьöны турун вылын, кынöммезныс бердö киэзнаныс кутчисьöмöн, ваксьöны.

Видзöтiс, видзöтiс уннялiссес вылö Иван дед, да и сiя, пöрись морт ни, видзсьынытö эз вермы — рыг-рыг-рыг серöмтчис öтлаын зонкаэс сьöрö.

Но вот зонкаэз сувтiсö. Толя чышкöв-керис сералöм вывтi сöдзöм синваэсö, оськöвтiс матöжык ёртыс дынö, горöтчис:

— Но и тырмас, Миша, тэныт буавнытö да Бускосö дзерöтны. Тэ аслат горшöн вöрын олiссесö весьö пöртан. Босьт пестертö да мунам. Тшыгйöн он кув. Няньыс миян кöть и умöлик, да эм. Тырмöтчам кыдзкö. А мöдöтпырись ылöсажык лоан. Он понды, кытчö оз ков, павжуннат пестертö колявны.

Зонкаэз иньдöтчисö вывлань. А Миша сыркьялöмöн мыйкö дырна эшö пукалöв-керис простöй пестер дорас. Но кернытö вöлi нем. Сёрöнжык и сiя тожö чеччис, чöлöмöн сибöтчис шалаш дынö.

— Лок, пуксьы да сёй. Тшакьяшыдся чöскытжыкыс ыбас нем абу. Весь только тэ шаньгаэт понда горзан да рытывбыт сьöрна Бускосö дзерöтан, — öнöдз эшö ёртыс вылын серавтöн, висьталiс Толя. Сiя чышкыштiс ассис пань, пуктiс сiйö шöралöм нянь чöвпан вылö, ачыс вешшыштiс котелок дынсис матöжык тшынас ладорö.