Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава II

Деревня дорас нывкаэз янсöтчисö.

Галинаэзлöн дас годöн одзжык тшупöм керкуыс сулалiс куимöтöн веськыт ладорсянь. Гырись да югыт öшына, сiя гажöн видзöтiс локтiссес вылö, дзик радуйтчис пантасьöмыслö. Эшö сы весьтö сибöтчытöдз Галина кежис туй вывсис канава мöдöрас.

— Адззисьлытöдз, Тайка. Рытнас, батi, пантасям... кытöнкö.

Эстöн сiйö панталiсö ни. Кокнитик шатёр кодь вевта öтöрись посöдзын мыччисис Галиналöн томжык сойыс, сэтшöм жö веж юрсиа, джынысви лич-лич кыйыштöм кыз чикися, югыт чужöмбана, пöрисьжык сойыс кодь жö моросвевья, дасвитгодся Лена.

— Ой, Галканым локтö! — Нывка кöмтöг, öтiк дженытик платьеын, перыта лэдзчис краситöм поспуэз кузя, уськöтчис паныт. — Вай жö ме тэныт отсышта. — Ас кинас мынöтiс сойыс пельпон вылiсь сумка да чемодан, кыкöн, ордчöн оськавтöн, сибöтчисö посöдз дынö.

— Адззисьлытöдз, — сёрмыштöмöн шыасис Таисья Галина кыввез вылö, öткоста дженытика нёджжöвтыштiс ны ладорö. «Бур, кöр эм кинлö пантавнытö», — ыш ловзисис, гажтöмакодь иньдöтчис одзлань. Сылö колiс мунны эшö быдса километр ылына, деревнялöн мöд конецöдз.

Ытшкисьны эта кадö Порсеваас эз на пондöтчö. Но уджыс колхозас отирыслöн и сытöг тырмис. Колiс весöтны тырöм видззез, керавны фермаэзлö, клублö, правленнёлö да школалö пес, пöрöтны да петкöтны потш, кыт керны вились, а кыт вочны-тупкавны кöдзöм ыббез гöгöр сiсьмöм йöррез да тöвся лымöн нырыштöм öсеккез, тыртны, то ли лöсьöтыштлыны тыртöмыс бöрсянь колхознöй ыб вылын петалöм картов.

Некинöс уджалiсь отир коласiсь, деревня кузя мунтöн, Таисья эз пантав, не висьтавны кö кынымкö пöрись морт йылiсь, кöдна чöлöмöн, дзик абутöмöсь, гуддисисö асланыс карчйöррезын: кинкö тыртiс картов, кинкö весöтiс гряддэз. Омöн деревня пасьта нельки поннэз эз тыдалö. Дзир öтi-мöдiлаын, туй дорись канаваэзын, кадiсь кадö дыша да долыта ружтышалiсö порссез, мед сетны тöдны ас йывсиныс, да йöррез пöлöн, ыркытiнас, горöн тэчкасьтöн, йирсисö баляэз.

Кысянькö гараж ладорсянь кылiс öтка тракторлöн гурöтöм. Но деревня вылiсь лöньсö, кöда сы бердö вöлi дзик ляпкöтöм, тракторлöн гурöтöмыс эз ни дзуг. А дорöм öшына пустöй керкуэз, кöдна чуть мый да и пантасьлiсö быдöнныс коласын, дзир вынсьöтiсö да вайöтiсö сiйö полöтана гажтöмöдз. Нельки тшупöм даскыным годöн одзжык, но öнöдз эшö вывескатöм, наличниктöм, вуртöм да краситтöм, пемыт öшына неыджыт колхознöй клуб, кöда сулалiс деревня шöрас, öтка пöрись да пиньöла, эшö деддэзöн садитлöм тополь увтын, да кöда гöгöр этася нем, не йöрок некытшöм, не пу нето куст эз вöлö садитöмöсь, мыччассис тожö гажтöмöн, не висьтавны кö веськытжыка — чапкöмöн. Пиньöлöн тшупöм стенаа, öнöдз тшöтшкöрттöм угöла, но кусiньтчöм ни шöри, вевта, ордчöн сулалан ыджыт керкусö клубыскöт сымда и янсöтiс, что кык öшын коласын öшалiс не öтiк дас годся, вильсяняс, тыдалö, вöлöм зелёнöй, а öнi бусöсь-руд рöма вывеска, кöда вылiсь джынысви кыртöм букваэз сьöртi öдва позис вежöртны «Ворошилов нима колхозлöн правленнё».

Быдöс этасянь сiя жö полöтан гажтöмыс кутiс öнi и Таисьяöс. Нывка видзöтiс учöтсянь тöдса, но тöдтöмöдз важмöм да пуксьöм керкуэз вылö, кöдна коласын вились строитöмыс нем эз тыдав; йöррез бердöдз тракторрезöн лойöм-бергöтöм улица вылö, кытöн не только кытшöмкö пу-турун, не ачыс туй, не канава эз тöдчö — аслыс казявтöг нельки оськöввесö жагсьöтiс. «Эта нö мый сэтшöмыс Порсеванымкöт керсьö? Некöр тайнö ме сiйö сэтшöм гажтöмнас эг пантавлы. Топ эд кувны лöсьöтчöм». Гажтöм думаэз коласын Таисья и коккесö вешталiс гажтöма. И вöлись сэк, кöр эшö ылiсянькодь усис син вылас учöтик öшынока, тожö важся-важ да пиньöлакодь ни неыджыт керкуок, кöдаын сылö учöтсянь вöлi тöдса не только быд пельöс — быд керлöн щелёкыс, нывка бытьтö саймис, радмис сылö, кыдз пöрись, но öнöдз эшö ловья баблö, кöда сувтöтiс сiйö кок вылö. Вöлись Таисьялöн сьöлöмыс мунiс ырк, топ чепöссьыштiс аслас местаись, а ачыс сiя вунöтiс сьöкыт ноша йылiсь, оськöввесö казявтöг содтыштiс.

Лажмытик поспуэз одзын Таисья мынöтiс пельпон вывсис сумка да чемодан, лэдзис нiйö кок увтас. Кайны вывлань, осьтны замок вылö игналöм ыбöс да пырны перво жö керкуö нывка эз тэрмась. Сiя кежис посöдз дынсис бöр, сибöтчис карта угöлiсь калитка дынö, вуджис карчйöрö, шоччисьöм могись тэрмасьтöг кытшöвтiс межаэз пöлöн.

Кынымкö гряд мымда садитöм лук да чеснок кутчисьöмöсь бытшöма; луктуруныс четверть сувдöн ештöм лэбтiсьны ни. Сы коласын, бороздаэс пöлöн, öтiк-öтiк мыччисисö кушман петассэз. Торья гряд вылын петалiсö свёкла да морковь. А курöг сувда лэбтiсьöм картовсö колiс бы пондöтчыны тыртны. И дзир öтiклаын, картов да лук коласын гряд кык пасьта му тор öнöдз эшö куйлiс простöн. «Мый эта сэтшöмыс? Мыля нö мамö калигсö да капустасö öнöдз оз садит?».

Карчйöрсис бöр петтöн нывка кежыштiс лажмытик вирöдз дынö, видзöтöв-керис жарсянь кельдöтöм, негырись листа рассада вылö. «Вунöтöм эд, тыдалö, асывсяняс киськавнытö».

Посöдзас ни, тöдса местаись Таисья адззис да судзöтiс ключ, осьтiс ыбöс, öтлаын сумканас да чемоданнас жагвыв пырис керкуö.

Эстöн медперво быдöс мыччассис одззамоз. Нiя жö, учöтсянь тöдса, щеллясьöм стенаэз, кöдна мукöдлаöт вöлiсö лякöмöсь сёйöн, краситтöм джодж да белитöм потолок, деревенскöй кузь лабиччез, лöзвевья радзза клеёнкаöн везтöм пызан, а комö пыранiн весьтын, пуовöй заборка местö — вильсяняс öддьöн басöк цвета, а öнöдз быгалöм ни ситцевöй занавеска. И дзир вель дыр лонттöм горсянь руыс вöлi ыркыт, кöртöм да дуб, а пызан вылын сулалан будильниксянь эз паськав тöдса, быд коста сэтшöм гора сяткöтöм. Часыэс сулалiсö.

Сёрöнжык, кöр Таисья миссис да пондiс лöсьöтчыны павжнайтны — туй вывсяняс нывка вöлi тшыг — некыдз эз вермы адззыны мамыслiсь бöрья луннэзö пöжалöм нянь. Кынымкö рудзöговöй чöвпан, кöдна вöлiсö гор увтiсь джаджын, сэтчöдз ни ештöмась чорзьыны, что нiйö нельки пуртыс эз босьт. Весь кошшис нывка и юан. Вильдöм квасыс тожö некытöн эз вöв. А важыс, кöдö сiя адззис ведратöрик кастрюляись, ештöм вевттисьны вöснитик тень кодь чочком багöн. «Мый эта мамöкöт сэтшöмыс? Некöр топ квасыстöг эз ов да...»

Джоджувсис нывка петкöтiс сьöрас гырничын шöмйöв, сорлалiс сiйö, кружкаас кисьтöмсö ни, сахарöн, кыскис да шöрыштiс сьöрас вайöм нянь, пуксис пызан сайö. «Пöрисьмыны, тыдалö, мамö мöдö. Гортся уджнас ни ештöтчыны оз вермы. А кыдз нö öтнас вит годсö пондас джендöтны, мунны кö меным одзлань велöтчынытö? Сёрöнöв жö сiя менö вайöм. А что здоровьеыс öнiсянь абу, тöв и гожум кикокнас маитчö, дак этö быдöс ферманскöй уджсянь».

Пызан сайсянь Таисья син вылö усис эшö и сiя, что мамыслöн уджалан халат да неыджыт хозяйственнöй сумка, кöдаын сiя новйöтiс сьöрас павжун, талун вöлiсö гортын. Нiя öшалiсö порог увтiсь стена бердö дорöм кöрттув вылын, кöр колiс бы лоны öтлаын мамыскöт. Но нельки öнi эшö нывка сiдз нем и эз вежöрт. «Вильö, натьтö, мамöлö уджалан халатсö сетiсö, а сумкасö мöдiкö небис».

Таисья дзимлялiс комö кружка да пань. Сэтчин жö, залавка вылас лэдзчöтiс сьöрас вайöм нянь да гырничын кольччöм йöв, пасьталiс спортивнöй трико местö ассис новйöм ни, негырись гöрд цветока дженытик платье, кöдасянь эшö öддьöнжык пондiс вачкисьны челядёк вылö, петiс керкуись.

Гортся уджыс чукöртчöм тырмöмви. Кутчисьны вöлi мый бердö. Но Таисьялö медодз колiс адззывны мамсö да кöть öтпырись дзар керыштны аслас ыб вылö.

Ыджыт ваэз да тулысся нять коста Порсеваöдз туй месяц-кык сьöрна эз вöв. Быдöс этасянь да эшö экзаменнэз коста гортö нывка нельки öтпырись эз вовлы и, вежöртана, гажтöмтчис. Сэтчö жö и ошшасьыштны талун мамыс одзын вöлi мыйöн. Кыдз некыдз экзаменнэс сетöмöсь, шöрöт школаыс кончитöм.

Кадыс сулалiс павжунся, кöр шондiыс öшалö медвылын местаын да медъёна калитö мусö аслас пым югöррезöн. Но рытыв ладорсянь руалiс кокнит тöлок. Жарыс эз пöдты. Лолассис кокнита.

Таисья тöдiс, что эта коста мамыс удж вылын. А удж сылöн тöв и гожум öтiк — вердны да быдтыны колхознöй куканнез: тöвнас — фермаын, а öнi, кöр подаыслöн сёян быдöс кок увтын — ыбын-вöрын.

Тулыссянь подакокувтнас частожыксö вöвлi пар йöр. А тавося пар йöрыс — вот сiя деревня сайись Матiсь дзиб нима ыбыс, кöда дынöдз километрася унажык оз и ло. Сэтчин медперво Таисья и иньдöтчис.

Колiс сылö дзир сюрны йöр мöдöрас, кыдз межа пасьта ытшкытöм эшö, цветитан турунсянь нырö патшкис ма дукöн, кöда дзик сылiс видз весьтын шоналöм да небзьöм руас. Эстöн, кыдз и пыр мича да шоныт погоддяö, пизис аскодьöм олан. Син одзын вериктiс быдкодь цветтэзöн тырöм видз да быд рöма бабыввезлöн кокнита быркайтöм, а ма кöрöн боссьöм русö тыртiс мошшезлöн дзингöм да кöбывкаэзлöн зэв шупыта орсöм-дзикöтчöм. Жаль — сувтчыны нето пуксьыштны, мед кöть недырик кывзыштны этö гажа олансö, нывкалöн кад эз вöв, сiя тэрмасис.

Сувтчыштiс Таисья дзир межа сайись ыб дорын, кöда пасьта таво лэбтiсис пемыт-зелёнöй рöма петассэза шогдi, а сы весьтын русö тыртiс унася-уна ыбшаррезлöн сöстöм сьылöм. Асьныс каёккес öшалiсö пыдöстöм кымöрас сэтшöм вылын, что öтпырись да дженытика нёджжöвтöм коста нiйö и казявнытö эз позь. Этасянь и мыччассис сiдз, бытьтö дзульзьöмыс киссьö не нысянь, а дзирыт шондi югöррезсянь, кöдна усисö быд пасьта сюэзöн шебралöм му вылö.

— Здоровöн олан, менам ыбиньö-ö-öй! Бöра ми тэкöт пантаси-и-им! — Нывка дзик дона ёртлö öвтыштiс сылö кинас. Но петассэс вöлiсö эшö томöсь да лажмытöсь. И ась кокнит тöв и павтыралiс нiйö öтмöдöрö ыб пасьта, шепасьтöммезлöн, нылöн рамыника кышöтöмыс эз кыв.

Таисья сулалыштiс межа дорас, мышкыртчöмöн кынымиськö нуöтыштiс кинас шоныт шогдi петассэз кузя, кокнита иньдöтчис одзлань. Тöдса ыбкöт пантасьöмсянь сьöлöм вылын гажмыштiс. Охота лоис нельки негорöн мыйкö сьылыштны.

Ыбшаррезлiсь питиртöмсö кывзытöн нывка эз и казяв, кöд коста кытшöвтiс деревня, петiс паськыт да туруна йöрйöм видз дорö. Лажмытик пос кузя сiя вуджис непаськыт шорок. А пичиктöм-тальöм быдкодь подаöн вöр коласöт паськыта ольсассян туй вайöтiс сiйö ванйöв осьта воротаэз одзö. Ны сайын и пондöтчис колана сылö пар йöр, кöда кыссис не öтiк километр ылына.

Пар йöрыс вöлi öтiк. Но кырассэзöн да логгезöн муыс янсöтöм кынымкö ыб вылö, кöдна коласiсь быдыс не только ас чужöма, но и ас нима. Сiдз деревня дынсянь матiсьжыкыс Матiсьдзибöн и шусис. Кырас сайсис мöдыс — Шöрдзибöн. А одзлань эшö — Микальыб, Льöмпуаыб, Вожаыб и сiдз вöр бердöдз.

Ыббез пасьта муыс тулыссянь вöлi кольöм гöртöг — шоччисис. Гöрасö да кöдзасö сiйö озим увтö рудзöгöн вöлись ар кежас. Öнi жö сы вылын нельки травитнытö вöлi нем. Но гöртöм муэз гöгöр куйлiсö гырись и поснит видззез да мукöдлаöт вель паськыт межаэз. Ны вылын тулыссянь пыд гожумöдз и вердсис быдкодь пода.

Медодзза жö ыб вывсянь, кöр Таисья сибöтчис вылынжык местаöдз, казялiс Шöрдзиб лог дорись мамыслiсь куканнез. Соравны колхознöйсö некытшöм подакöт оз позь. Колхознöйыс — колхознöй и эм. Öткö, табуныс пыр ыджытжык, мöдкö, видзсьö сiя пыр öтлаын, колхознöямоз, а куимöткö, öтiк порозсянь чужöм куканнес унажыксö öткодь сераöсь, öткодь чужöмаöсь.

Ключ дорын пöттöдз юöм бöрсянь öнi нiя шоччисисö. Унажыкыс куйлiсö гöртöм му да межа дорын, лöдззесö вашöтлöм могись кадiсь кадö зэркыта öвтышалiсö юррезнаныс.

«А мый жö бы часöт мамö керö? Тожö, натьтö, кытöнкö шоччисьö. Мый сылö этася, кытчöдз куканнес куйлöны. Оз и думайт, натьтö, что ме талун гортын ни да сы дынö тэрмася. Оз и видзчись». Мамыс йылiсь думаэзсянь нывкалöн шоналыштiс сьöлöм вылас.

Кöр Таисья сибöтчис матöжык лог дорас, неылiсь ключ дынсис казялiс öтка инькаöс, кöда пукалiс лапья кöз вуджöрын, павжнайтiс. Нывка сорасьтöг вежöртiс, что куканнес и былись мамыслöн. Дзир ачыс павжнайтiсь инькаыс сы мам вылö эз вачкись. Эта вöлi Гришика.

Öгань баб — сiдз сiйö шуисö ас нимнас — тыдалö, тожö казялiс нывкалiсь сибöтчöмсö, тöдiс, кольччöм павжунсö симöтiсь гöрдззöм пешоркаас бöр чукöрттöн, дивуйтчöмöн горöтчис:

— Тайка? Тэ тай абу я кö? Гортын ни разь?

— Здоровöн овлан, Öгань баб. Гортын. — Жагсьöтыштöм оськöввезöн ни Таисья сибöтчис зэв матö Гришика старуха одзö, сувтiс.

— Кöр нö ештiн локнытö? Асъяпонсяняс öшö эн вöл да...

— Неважын вöлись... А мамö нö кытöн?

— Мамыт, шуан? Тэ разь öнöдз öшö нем он и тöд?

— Ог. А мый сэтшöмыс? — тöдчöмöн перытжыка юалiс нывка, аслас эта коста голосыс кынымиськö орыштiс ни.

— Дак мамыт эд оз я больничаын куйлы. Нем разь öнöдз эз юöрт?

— Больницаын, шуан? Кытöн? Кытшöм больницаын?

— Да сенинскöяс. А кутшöм уж сiя нылöн сэтчин и висьталны ог куж. Векöс олтöн, Кристос мекöт, — эстöн Гришика старуха пернапасасис, — некор и öтчид больничааныс эг куйлы.

— А важын ни, баба? — тэрмöтiс одзлань Таисья, кöдалö öнi колiс тöдны быдöс да кыдз позьö перытжыка.

— Да мöдiк недель ни тöнсянь пондiс мунны.

— А мый сыкöт сэтшöмыс? Доймис я мый я кытöнкö?

— Да эз. Сё сiйöн жö важ шогöтнас, кикок висяннас маитчö. Сэтчöдз, висьталö, локтöм — не водны, не чеччыны оз вермы. А ны сьöрын эд, дристöсь бöраэс сьöрын, — юрнас качыкнитöмöн мыччалiс куканнес ладорö, — лунтырсö вöтлiсьны колö. Не öтiк лун сьöрна перво гортын куйлiс. Ме сылö ачым и горсö лонтi, и гортiсь подаыскöт рыт-асылнас вöдитчи. Буржыкыс этöн каднас сiдз нем и эз ло, пыктыны кикокыс пондiсö. А сэтчö эшö, кыдз нарошно, районöдззаныс туйыс абу. Сiйöн Сенинас и нуöтiсö.

Таисья гажтöма ловзисис ыш, öнi вöлись жагвыв гогинялыштiс юрнас. Тырттöм картовыс да садиттöм рассадаыс, сувтöм часыэс да лонттöм горыс, пöжавтöм няньыс да вильдытöм юаныс — быдöс öтдруг, дзик усисö кысянькö, вились сувтiсö син одзас. «Дак вот мыйын делоыс. А ме, бöбöв... Кыдз меным перво жö сымдаыс юрам эз пыр? — А одзлань, дорйисьöм могись: — Но да думайтан разь, кöр нем он тöд».

Чöлыштöм бöртi Гришика баб öнi ас йывсис ни висьтасис:

— Этöн каднас и ме дристöсь поданыскöт нерад лои. Кокнит я эта ыжда аравасö кузь лунтыр панлалнытö? Нiя эд нач и нач ылöстöмöсь. Öтiк лöдз кытöнкö бизнитас я оз я пель одзаныс, а нiя лэбтасö бöжжезнысö да, кытчö шедас, дзизнитöны-котöртöны.

Мамыс шогöт йылiсь кывсьöм бöрсянь вель ёна повзьыштöм Таисья невночка лöньсьыштiс бöр. Вежöртана, что эстöн нывка понда бурыс да гажаыс нем и эз вöв. Но мамыслöн важынся шогöтыс сылö вöлi тöдса ни.

— А мыля, баба, не томжыкöс кинöскö, а тэнö сувтöтiсö?

— Не томжыкöс, шуан, кинöскö?.. А кысь сiйö талун томжыксö перманскöй подаыс дынö кутчöтан? Öнняся том отирыс дзир эд деревнясö рыттэзнас меряйтны прокмö. А колкозас уджавны да перманскöй подаыскöт вöдитчыны нiйö и зорöн он зорьял. Вот кöть и тэнö жö, шуам, часöт босьтны... Ме син одзын эд, деревняас, и шогмин, и быдмин. Не городскöй кутшöмкö сэтчин. Дас год сьöрна колкозсяняс школаас велöтчин. Тöда, и мамытлö гожыммезнас отсасин. А вот пыран-он öнi сы местö пермаас уджалнытö?

Висьтавны кö веськыта, дак эта йылiсь Таисья öнöдз нем эз думайт. Бöрья кык годсö нывка олiс öтiк мечтаöн — мунны школасö кончитöм бöрсянь институтö, мед лоны агрономöн. Бöбöтчыны отир син одзын сiя эз куж. Сiйöн öнi, эта видзчисьтöм вопрос одзын Таисья недырик кежö öшискодь. А Гришика старуха одзлань баитiс:

— Он эд, о-он, эстöн вот ме и пукала. И мöдiккез сiдз жö. Кин сы вылö рад, перманскöй уджыс вылö? А менö, дитю, некин эз и кутчöт. Кин пинсинеркасö пермаас кутчöтас? Некинöс правленнёыс абу адззöм, дак ме ачым локтi. — А одзлань гусьöнжыка ни, дзик ны коласiсь баснисö кинкö вермис кывны: — Етшаöл ме коркö, челядь кельöпыс кузя колхозаныс уджалi. Сы улъя öнi и пенсиясö етша сетöны. Вот эд, батя, сiя кытöн. И не висьталны бы, бытьтö сiя меным оз тырмы, да отьырыс син одзын стыд сымдасö босьтны. О-хо-хо-о, олан, да о-ох-хо. Кысь вöлi кöркö тöднытö, кыдз сiя одзлань бергöтчас? Некин эд эз и думайт, бытьтö пöрись отирыслö сiдз отсалны пондасö. Сiйöн ме öнi недырик кежö мамыт местö и кутчиси — озö я, мыся, кöть невночка содтö. Да и колiс жö эд кыдзкö öткаса мортыслö отсалны, мамытлö, ме шуа. Не кулны жö сылö удж дорас.

Куканнез одззамоз лöня куйлiсö ключ гöгöр. Ны ладорсянь кылiс дзир жагвыв рöмысьтöм да кадiсь кадö негорöн бöжжезöн вартлiсьöм.

Кöз вуджöрас пукавтöн, Гришика старуха вермис бы пондöтны баснисö и одзлань, но Таисьялö вились усис тöдвылас карчйöрын тырттöм картов да вирöдз вылын садиттöм рассада.

— Ой, дыр ни ме эстöн, Öгань баба. Меным мунны колö.

— Ачыт тöдан. Котöрт, тэрмасян дак. — А кöр нывка бергöтчис да куканнес коласöт жö иньдöтчис бöр, мöдыс сьöрсяняс эшö содтiс: — Да ветлiн бы, локтiн гортö дак, мамыт дынö, Сенинас.

— Ветла ашын, — шыасис Таисья, кöть думайтны эта йылiсь эшö нем эз ешты, сэтöн жö содтыштiс оськöввесö.

Нывка нельки эз и казяв, кöд коста чулалiс бöр туй. Ыб вылöт я, вöрöт, видз кузя я, деревня сайöт, сiя лэбзис-мунiс дзик борддэз вылын, дзик öтпырись ловзисьöм коста.

Сувтiс Таисья, топ падмис, ас посöдз одзын. Эстöн вöлись кылiс, кытшöм вынöн да перыта тогзьö моросас сьöлöмыс. Недырик кежö нывка жмитчыштiс шоналöм заплот бердö, мед кöть öтпырись вермыны ловзисьны быдсöн моросöн, а öткоста думайтыштны, мый бердö кутчисьны медодз. Челядёкнас сiя вöлi сэтчöдз, кытчöдз эз кывсьы мамыс шогалöм йылiсь. Öнi Таисья кылiс асьсö ыджыт мортöн, керкуись хозяйкаöн, вежöртiс — гортын сiя дзир öтнас и надейтчыны некин вылö.

Шондiыс бергöтчис рытлань ни, луншöрся жарыс чинiс.

Таисья петкöтiс пытшкись посöдзись гоз ведра да коромысла, иньдöтчис öшымöс дорö вала. Гоз бöрын гоз кайöтлöм ванас нывка рудзавтöдз киськалiс вирöдз вылiсь кельдöтöм рассада, кутчисис зыр бердö. Ачыс сiйö и керис, дзарышалiс шондi ладорö. Первуись сiя садитчыны кутчис öтнас и полiс сыись, что пондöтöм уджсö рытöдззас керны оз ешты. Капустаыс быдöнныслöн вöлi садитöм ни, кыскыны одзлань эз позь.

Кытчöдз нывка лэбтiс гряддэз, лöсьöтiс-волькöтiс, гарйис быд вужок увтö пыдынжык гöппез да киськалiс (муыс вöлi нач кöс) кöш куим мымда ваöн, а сэсся вöлись садитiс кыкнан гряд вылö вирöдз вылiсь лэдзöм рассада, рытыс и былись вöтiс.

Эшö шондi пуксьытöдз бертiс гортö пода: мöс, кукань, да кык неыджыт пиянöн öтiк руд баля.

Кöр подаыс вöлi йöртöм, мöсыс высьтöм, а йöлыс пожпыртöм да дзимлялöм, Таисья вились иньдöтчис öшымöс дорö. Кайöтлöм ваöн нывка эшö öтпырись киськалiс рассада, сэк вöлись нёджжöвтыштiс аслас киэзöн керöм удж вылö, гажмыштiс. «Ештi эд, батя».

Керкуас пыртöн Таисья сувтöтiс простöй ведраэсö вевдöрись поспу вылö, ны сьöрö жö лэдзис пельпон вылiсь коромысла, недырик кежö пуксьыштiс, но сэтöн жö казялiс, что гортся уджыс керöм эшö не быдöс. Гоз ведра мымда васö колiс кайöтны эшö керкуö да пыртны асыв кежö пес.

Эта коста деревня ладорсянь кылiс кинлöнкö гармоння вылын дзикöтчöм, а кынымкö нывка голос сы увтö сьылiсö:

Порсева, ой, Порсева — Да неыджыт деревняок. Кык улица, куим керку, Öтiк баня угöлок.

«Сiдз и тöд — Порсевным ни кылö чарлалö-орсö. Эз, сiдзкö, миян бöрсянь горт туйвежсö сорав, адззис локнытö». Таисья шынньöвтiс ас кежас. Тöдiс сiя и сьылiссесö, кöр тöдвылас усис Галиналöн рытся пантасьöм йылiсь басниыс. Но мунны клубö нето подругаыс ордö некытшöм охота эз ни вöв.

Ваыс керкуас вöлi кайöтöм. Таисья иньдöтчис песла, Колiс кöть öтпырись лонтны гор, мед вашöтны керкусис пуста дуксö. Поспуэс кузя лэдзчытöдз нывка казялiс зоотехникöс.

Кöркö, велöтчытöнняс быдöнныс понда Сава Светлан, а öнi уджавтöнняс, Светлана Савельевна ни, шöрöтся невна вылынжык, моросвевья, зумыт да ён вывтыра, кöда вылын не личыта и не зэлыта, а кыдз колö, топ-топ пукалiс цветитан видз рöма платье, вывтырыс кодь жö, не висьтавны кö унаöв, ён (сiдз мыччассис Таисьялö) кикока, одзжык чочком чикися, а öнi тшöтшкöртöмыс бöрсянь, читкыллезö гардчöм юрсиа, кöдна быд оськöв коста кокнита кöвьясисö гöгрöса пельпоннэз весьтын, неыджыт веськыт ныра, невночка краситыштöм синкыма, тшып кутыштöм, не кыз и не вöснит тырппеза да гöгрöса тшöкаа, кöда аслас бытшöм-басöкöн да нывкася эшö лöнь цветитöмöн унаöс ассис жö подругаэсö вайöтлiс завидöдз, öнi сибöтчис Таисьяэз посöдз весьтö. Не казявны кö сы чужöм вылiсь гажтöмкодь выраженнёсö, а оськöввезын — тöдчöмöн мыдзыштöм, нем эз видз думайтны, что нывкаыс тэрмасьö аслас сьöлöмшöркöт пантасьöм кежö. Но бусöсь гöрд резиновöй сапожкаэз сьöртi да нiйö невылына лэбталöм сьöртi позис вежöртны, что лунтырся уджсянь да ветлöтöмсянь нывкаыс мыдз. А тэрмасьö кö эшö сiя, дак дзир кытшöмкö колана мог кузя.

Таисья видзчисис, кöр зоотехник, шыасьöмöн я, сытöг я, чулалас ны посöдз весьтöт. А мöдыс, эшö сы весьтö сибöтчытöдз, кежис, увдöрись поспу бердын кыкнан кокнас öтамöд бöрын топнитöмöн пыркнитiс сапожкаэз бердiсь бус, сувтiс.

— Здравствуй, Таисья. Гортын ни?

— Здравствуйте... Светлана Савельевна. Гортын. Тi миянöдз?

— Тэ дынö бы... — Увдöрись поспу дорас зоотехник кыскалiс коксис сапожкаэз, веськöтчис, юрнас öтпырись пыркнитöмöн вештiс бöрлань синнэс весьтö лэдзчисьöм лён кодь чочком юрсисö, оськöвтiс вывлань, пуксис. — Баитны вот локтi...

— Пырам сэк керкуас.

— Спасибо, Таисья, нем вылö. И эстöн позяс. Сапожкаэсö ме тöвзьöтöм могись кыскалi. Спасеннё абу — коккез пöжсьöны, кöр сэтшöм жар, а тэ лунiсь лун ныись он и петав. — Мамö увья мыйкö? — Ответсö видзчисьтöн Таисья жагвыв пуксис.

— Да не. Тэ дынöдз ме... Висьтась, кыдз экзаменнэтö сетiн?

Таисья дивуйтчöмöн жмитыштiс пельпоннэзнас. «Мыйлö бы сылö, — кыдз ме экзаменнэсö сетi?» Перво жö нывка эз вежöрт сымдасö, что пондöтны колана баснисö мöдыслö мыйсянькö сё ни колiс.

— Бытшöма топ кыдз. А мый?

— Да нем. Сiдз тай юалi. Мый думайтан одзлань кернытö?

Зоотехникыс повтöм баснисянь öнi и Таисья тожö смевмыштiс.

— А мыйлö тiянлö, мый ме одзлань кежö думайта?

— Сы вылö, Таисья, что ме тэнö корасьны локтi. «Корасьны» кывсяняс нывка медперво паймыштiс, но сэтöн жö вежöртiс сылiсь мöд значеннёсö, шутитöмöн ни одзлань юалiс:

— Кин сайö бы, абу кö секрет?

— Мамыт местö, Таисья, колхознöй куканнез дынö.

— Тi мый, шутитат, Светлана Савельевна, или былись сымдасö баитат? — обидитчöмсянь вежсьыштöм голосöн ни юалiс одзлань Таисья, повтöг да веськыта нёджжöвтыштiс зоотехник синнэзö.

— Кытшöм ни сэтöн шутитöм, кöр подаыс дынын некинлö уджавнытö? Тэ жö ачыт тöдан, что мамыт не öтiк год сьöрна ни кикокнас маитчö и уджавнытö одзлань оз чайтчы, корсьö вежсьыны. А кинöс ме сы местö сувтöта, кöр быдöс том отирыс колхозсис мунö? — Зоотехник баитiс одззамоз ровнöя, но лöньсьöтны Таисьяöс эта эз ни вермы.

— Кытшöм нö меным дело — кинöс сувтöтат? А ме... — эстöн Таисья зэркыта пыркнитiс юрнас — ... некöр эг и думайт фермааныт уджавны. Быдöнныс, шöрöтсö кончитöм бöрын, велöтчыны мунöны.

— Велöтчынытö, Таисья, и уджавтöн позьö.

— А асьныт, Светлана Савельевна? Не уджавтöн жö тай мыйкö институтсö кончитiт. — Таисьялö думайтсис, что эта бöрсянь зоотехник и джын кылöн паныт оз адззись. А мöдыс кокнита сибöтчыштiс кинас сы пельпон бердöдз, сё одззакодь жö ровнöй голосöн висьталiс:

— Сiдз, Таисья. Но ме ай сайсянь велöтчи. А тэнат öтiк мам, да и сылöн здоровьеыс — ачыт тöдан кытшöм. Сьöкыт лоас, эстöн эд сылö тожö отсавны колö.

Эта и былись вöлi сiдз, и медодз зоотехник сы вылö и надейтчис. Таисья жö сылiсь баснисö вежöртiс нач мöднёж. Кажитчис, что этöн сылö вились казьмöтiсö айтöг чужöм йылiсь. Эта сiйö öзтiс эшö одззася öддьöнжык.

— Но и мый, что тi ай сайсянь? Мый, что меным сьöкытжык лоас? Тiянлö-ту сэтчöдз кытшöм дело? Эд висьталi жö — ог думайт фермааныт юрöс сюйыштны! Кинлö колö, ась сiя сэтчин и уджалö.

Баитны эта бöрсянь одзлань зоотехниклöн охота öшис. Вежöртiс, тыдалö, — бергöтны асланяс нывкасö оз вермы.

— Но мый жö... Он дак он. Ме надейтчи, что кöть мамыт увья... — Зоотехник лöньсис, жагвыв сувтiс, сэтшöм жö жагвыв, тыдалö, сё эшö видзчисис Таисьясянь паныт шыасьöм, лэдзчис увлань. А кöр сюйис кокас неважын кыскалöм сапожкаэз, сэк вöлись бергöтчис перытжыка, не дыш, но мыдзöм кодь оськöввезöн иньдöтчис бöр.

Видзчисьтöг, кöр зоотехник сайöвтчас син одзись, Таисья лэдзчис увлань, тэчис шульга кисой вылас карта бердiсь пес, пырис.

Рытыс вöлi уна ни. Сэтчö жö быдкодь уджсö тэрмасьöмöн керöмсянь нывка тöдчöмöн мыдзыштiс. Позис бы и шоччисьны. Но зоотехникыс басни вылö обидитчöмсянь он эз пет.

«Адззöмöсь тожö меным бöбöвсö. Айтöм, дак и институтын велöтчыны ог вермы. Да ме, батi, эшö кинкöся буржыка верма».

Этна думаэз коласын Таисья вились иньдöтчис карчйöрö, эшö öтпыр нёджжöвтыштiс ас киöн керöм удж вылö, кыскис вирöдз увтiсь сiмöм дорыша, чукыля да волькöттöм оропа — кысь вöлi лоны буржыкыслö — окучник, сибöтчис картовка лёдззез бердö, пондiс тыртны.