Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Норма понда (1991)

Асывся шондi жагвыв, дзик дышöтчöмöн, лэбтiсис ылын вöр сайсянь. Сылöн югöррес, кузьöсь, гöрдöсь да эшö не öддьöн дзирытöсь, но сэтшöм бытшöма тыдаланаöсь, топ мичöтöм суниссэз, сибалiсö пемыт лыса кöз уввез бердö. Сэк жö пуэслöн вуджöррес лöня нюжалiсö лысваöн киськалöм видз кузя. Чочком тшын вылö вачкисян кокнит туман, кöда öнöдз суналöмöн öшалiс ойöн сайкöтöм му весьтын, паськыт да тшöк бадь кусттэз коласын, дзик ловзис, жагвыв пондiс вöрöтчыны.

Митя вайöтiс гортас вöв. Сiя бродöн вуджис не паськыт, но зыбуна да осокаöн тырöм шорок, петiс уна пода кокöн неважын тальöм-серöтöм песока туй вылö.

Шондiыс долыта шонтiс мышксяняс. Но саймöм асылыс зоночкалiсь синбурсö эз гажöт. Дзик сунасьöмöн, сiя видзöтiс лöня кышöтан пу лист вылö, басöка пысалöм, поснит, топ бисер, лысва воттез вылö, кöдна унася-уна алмаззэзöн öзйышалiсö син одзын лöз рöма биоккезöн. Митя сё эшö вöлi сiя состояннёын, кöда йылiсь шуткаöн баитöны «чеччöтнытö чеччöтöмась, а саймöтнытö абу ештöмась». Сылö и былись охота вöлi узьны.

Кöр зоночка жагвыв петiс деревня дорö да локтiс аслас керку дынöдз, сэк шондiыс ештiс ни бергöтчыны улицаыслö доль. Сибöтчис кад петны удж вылö.

Öшын увтас Митя лэдзчис вöв вылiсь, кышыштiс сермöт поводдэсö майöг бердö. Ачыс кöмтöм коккезнас шытöг тальччалöмöн кайис пуксьöм поспуа, важ, öтöрлань ёна пиньöвтчöм посöдзö, пырис прос, но пемыт да гажтöмкодь куим неыджыт öшынока керкуö.

Катька, сылöн соёкыс, кузь да зöр кöрым рöма веж юрсиэсö ляпкöса подушка кузя паськöтöмöн, эшö узис. Митя завидуйтöмöн видзöтöв-керис онувья сэтшöм лöнь выраженнёа сы чужöм вылö, гажтöмкодя ыш ловзисис.

Керкуись веськыт пельöсас, пызан вылын, сулалiс йöв сорöн пуöм похлёбкаöн неыджыт алюминиевöй бекöрок, кöда бердсянь, öтмöдöрö чуклясьöмöн, кайис вывлань чуть тöдчана, кокнитик парок. Бекöрыскöт ордчöн куйлiс джыння ни, кыза шöралöм рудзöговöй небыт нянь чöвпан. Асывся высьтöм парнöй йöв пожпыртöм эмалированнöй кружкаö, кöда вöлi семьяас дзир öтiк и сiйöн лыддиссис Катькалöн. Пуовöй, уналаöт пеляссьöм дора, важ пань куйлiс сэтöн жö.

Пызан вылын лöсьöтöм сёяныс видзчисис Митяöс. Сiйöн кортöг зоночка ачыс сибöтчис пызан дынö, пуксис, тэрмасьöмöн пондiс сёйны.

Эта коста мамыс — нач эшö том да визыв, но чужöм вылас быдпырся дзескöтан думаа выраженнёöн, не аслас годдэз сьöртi косьмöм вывтыра инька — бергалiс öшын одзын. Сiя тэрмасьöмöн тэчис павжун: аслыс да сылö, Митялö, а öткоста дзарышалiс öшынö, мед казявны удж вылö петiсь отирöс да не кольччыны ны сьöрись.

Неыджыт, важкодь ни, но туяна эшö пестерокö, кöднö öнi кыйöны шоча ни, сiя пуктiс гряд вылiсь нетшкöвтöм кык луковка, нёль пуöм картов, öтiк кольть да бутылкаöн йöв. Джын чöвпаныслiсь джынсö, шöралöмöн ни, каттьыштiс важ, но сöстöма песöвтöм чышьянö, пуктiс сэтчö жö, öтлаö. Эта павжуныс вöлi сылöн — Митялöн.

Аслыс дöраовöй важ сумкаö мамыс пуктiс быдöс сiйö жö, не лыддьыны кö, что не кольть, не йöв сэтчин эз вöлö. Ны местö сiя кисьтiс литр кык тöрик туисокö шöма да кизерик квас, жагвыв да бытшöма вевттьöмöн сувтöтiс сiйö ордчöн аслас сумкакöт.

Мöд кольтьсö, кöда медперво, тыдалö, вöлi пуöм ас понда, öнi мамыс, мыйкö дырна думайтöм коста, видзöв-керис киас. Но кöр, кыдзкö казявтöг да перыта дзар керыштiс нылыс ладорö, бытьтö кытшöмкö повзьöмсянь, то ли стыдсянь, тöдчöмöн вежсьыштiс чужöм вылас. Этöн вежсьöм чужöмнас, кöдалöн причинаыс вöлi вежöртана дзир сылö аслыс, сiя иньдöтчис комö.

Сэтчин, тшöтш Катькаыс сувда жö залавка вылын вевттьыштöм гуттэз пуксьöмсянь важ рузумокöн, вöлi кольöм сылö павжун: неыджыт пуовöй бекöрокын сiя жö асывся йöв да öтiк шöрöм мымда нянь, öнi сы дынö жö лэбтыштöм рузумок увтас, жагöник, мед казявтöг не уськöтны да не жугдыны, сiя пуктiс и ассис кольтьсö. И вöлись сэк, кöр быдöс эта вöлi керöм, Митялöн мамыс иньдöтчис бöр порогувт ладорö.

Эстöн, керку стена бердö вартöм пуовöй туввез вылын, öшалiс öтi-мöдi уджалан паськöм коласiсь. Мамыс пасьталiс вылас кöркö вöлöм мичöтöм чöд ваöн, но öнöдз быгалöм ни да уналаöт зыртчöм, тöдчöмöн чеччöвтöм-джендамöм джендöсовöй запон, йиасис вевдöрсяняс сэтшöм жö важ, быздöм дора пöкрöмöн.

Эта коста деревняын кынымиськö вачкисö важ сабан кузя. Сылöн чиння гора, тöдса шыэс перыта чепöссисö вывлань, пондiсö кывтны деревня весьтöт сöстöм да лöнь асывся руас. Нiя и казьмöтiсö отирлö удж вылö петан кад йылiсь.

— Ой, Митенька, сёрмим эд талун, тыдалö! — повзьöм сорöн горöтчис зоночкалöн мамыс. — Тэнат талун медбöрья уджалан лун. Ашынсянь школаö. — И эз позь вежöртны сы горöтчöм кыввезiсь, то ли сiя радуйтчö сымдаыслö, то ли жалейтö. Но кöр кылiс зоныслiсь нач не челядь кодь гажтöма ыш ловзисьöм, одзлань эшö содтiс: — И öтiк лун эд таво тiянлö шоччисьнытö эз сетö. Но да кысь сiйö... Удж эд, Митенька, у-у-удж. — Сiя кышыштiс пельпон вылас пиня дорыша, кöдзыта югьялан чарла, босьтiс киас квасöн туисок, иньдöтчис петанiнлань. Но тшöтш порог дорас ни уськöтiс тöдвылас мыйкö öддьöн коланаö, сувтiс, бергöтчис.

Краситтöм, уналаöт шеллясьöм, лажмытик да важ öшын подушка вылын куйлiсö быд рöма ситеч торрезiсь эшö рытсянь вурöм чуньлыссэз. Ны увья öнi Митялöн мамыс и бертiс бöр. Лабич вылас сiя эз ни пуксьы, дзир мышкыртчис öшын весьтас да перыта пондiс пелитны чуньлыссэсö чуннес вылö: быд чунь вылö — чуньлыс.

Сiя кадö Митя чеччис пызан сайись, босьтiс лабич вывсис павжунöн пестерок, иньдöтчис ыбöсö. Но оськöвтны порог сайöдз да сайöвтчыны мамыс син одзись зоночка эз ешты. Мамыс эшö сы вотöдз тэрмасьöмöн горöтчис:

— Сулав жö, дитя.

— Мый лоис?

— Отсышт меным аканнесö вочöтнытö. Нем эд, видзöт жö, öтнасöлöн оз пет.

Митя жагвыв бертiс. Колiс кöртавны мамыслö чуньлыссэсö чуннес бердö шöртöн, мед нiя эз усялö удж коста. Но эшö сы вотöдз, кыдз кутчисьны шöртыс бердö, Митя дзар керыштiс мамыс киэз вылö. Нёджжöвтыштiс и... повзис. Сэк жö сiйö юрсянь коккезöдз паськöтiс кытшöмкö тöдтöм эшö эта вотöдз да полöтана недолытöн, сьöлöм кынтан кöдзытöн. А быдöс сысянь, что мамыслöн киэс вöлiсö сэтчöдз вартчöмöсь-потласьöмöсь, что некытöн и простöй места эз тыдав. Сiдз вермас потласьны жар погоддя коста тулысся заэзöн канаваэзö чукöртöм нять. Но медгажтöмыс вöлi сы чуннезкöт. Быд кусiньтчан местöт ны вылын кучикыс вöлi дзик кералöм, мыйсянь сiйö и видзöт, чуннес янсаласö торрез вылö.

Не, не! Эта нач не сьöда, миссьытöма да нятьöся олöмсянь, то ли эшö мыйсянькö сэтшöм вылö вачкисянасянь. Нятьöссезöн мамыслiсь киэсö Митя эшö некöр эз адззывлы. А чуннеслöн вирöдз вартчöм-потласьöмыс не мый мöдiк, кыдз лысвалöн, тöвлöн да шондi югöррезлöн удж, кöдна нельки изсö пöртöны бусö, сiмöдз сёйöны кöртсö. А мый баитсяс мамыс киэз йылiсь, дак нiя вöлiсö нач не изовöйöсь и не кöртовöйöсь. Но нiя уджалiсö. Тöвся я биморозö, гожумся я сотан-пöжалан шондi югöррез увтын, ведрапонiсь я кисьтан зэр коста, шучкöп я нöбöтан тöв вылын, лунiсь лун, одз асывсянь и сёр рытöдз, нiя ытшкисö и куртiсö, вундiсö и вартiсö. Эз позь адззыны деревенскöй оланiсь сэтшöм удж, кöда бердö бы эз сибалö мамыслöн киэз.

Мамыс и дозирайтiс аслас киэз сьöрын, но тшöтш сымда, мымда позис. Митя казявлiс, кыдз сiя сёр рытöн, быдöс гортся уджсö ештöтöм бöрсянь, эшö водтöдззас, мавтлiс киэсö неважын соровтöм виöн. И эта вöлi быдöс, мый сiя вермис. Но ойбыт сьöрна ранаэс бурднытö досповна эз ештö. Нiя тупьясьлiсö дзир деж кодь вöснитик кучикöн.

Сибöтчывлiс асыв. А öтлаын сыкöт вились быдкодь гортся да колхознöй удж. И колiс дзир веськöтны öтпырись вугмöмкодь, дойман да умöля кöстасян чуннесö, кыдз деж кодь кучикыс орлассис бöр, а ранаэзiсь вились сöдзлiс кизерик, мич кодь вир. И мед эз кышась этна ранаэз бердö быд сю тылöп, эз сюр нять, не сiдз вадiс нiйö асывся лысва да косьтiс тöв, эта увья мамыс и вурис вот этнö чуньлыссэсö.

Öнi, чунь бердас нiйö шöртнас домавтöн, Митя, кыдзкö казявтöг инмис, тыдалö, и дойман местаö. Мамыс, дзик зубыта бытшкöмсянь, перыта кыскыштiс кисö асланяс. И сэк жö зубытыслöн выраженнёыс пасьталiс сылiсь чужöмсö. Синнэс, да и кымöсыс тожö, перыта вазисö. Но пиннес пыр русö вырснитöмöн, кыдз позьö лöньжыка, сiя горöтчис:

— Жагöн тэ, зубыт эд.

— Ой, мама, не нарошно ме, — повзьöм сорöн шыасис Митя паныт мамыслö.

Сёрöнжык, кöр чуньлыссэс вöлiсö кöрталöмöсь быд чунь бердö, мамыс мыйкö дырна видзöтöв-керис ны вылö, то ли шутка могись, то ли эшö кыдз, горöтчис:

— Но мый нiя... аканнез, аканнез и эмöсь. Но мы-ы-ый, мы-ы-ый ме ныкöт сэтчин кера-а-а? О-хо-хо, да и ола-а-ан!

— А кытчö, мама, талун вундынытö мöдöтiсö?

— Сёрдö. Сэтчин таво шогдi öддьöн бытшöм. Верми-верми бы-ы, дак ме бы сiйö öтiк лунöн, öтiк часöн öтнам вундыштi.

Öтiк ыбöсын мама-зона керкусис петiсö. Гортын кольччис öтнас Катька, кöда эта коста сё эшö узис.

Поспуэс кузя увлань лэдзчытöн мамыс Митялiсь юалiс:

— Отсавны тэныт?

— Да не, мам, ме ачым, — шыасис мöдыс паныт, кöть пуксьыны вöв вылö мусяняс отсöттöг эшö эз чайтчы. Сiйöн Митя медперво вайöтiс вöвсö йöр бердö да сы вывсянь жö перыта чапкис сы спина сайö öтiк коксö, пуксис.

Эстöн мама-зона янсöтчисö. Зоночкалöн мамыс мунiс веськыта карчйöрöт. Этадз сылö вöлi матынжык петны ыб вылö. Митя иньдöтiс вöвсö деревенскöй улица кузя.

Сiя жö кадö быдöс деревенскöй отир тэрмасисö петны удж вылö. Унажыкыс ны коласiсь вöлiсö инькаэз, нывкаэз, пöрись старухаэз да нач эшö томыник, кыдз и сiя, Митяыс жö, нылочкаэз. Мукöдыс сёйисö мунтöнняныс. А кин ны коласiсь домалiс юр бердö быгалöм ни, не öддьöн басöк рöма чышьян. Быдöнныс, кöдна öткöн да торйынмоз, кöдна öтлаын, кык-куимöн, ас коласын негорöн сёрнитöмöн, тэрмасисö ыб ладорö.

Митя иньдöтчис аслас туй кузя. Деревня саяс недыр мыйись зоночка сибöтчис вöр бердö. Эстöн, векнямöм туй вылас, сiя казялiс кынымкö мунöм вöвлiсь неважынся следдэз. Ны сьöртi вежöртiс, что кольччöм аслас ёрттэз сьöрись. Митя пондiс тэрмöтны: öвтыштiс öтмöдöрö кузь темлякнас, кынымиськö вартыштiс кöмтöм коккезнас вöлыс боккез кузя, Рыжко дышвевйöн пондiс рöктыны.

Пруд дорын, кöда дынöдз деревнясяняс лыддиссис километр ылына, Рыжко вились вуджис оськöв вылö. Сы весьтöт мунтöн, Митя öтпыр, мöдöтпыр дзар керыштiс сэтшöм лöнь да волькыт эта асывся кадö ва вылö, кöдаын синнэз ёрöмöн öгралiс-сотчис арся ни, но югыт эшö шондiлöн югöр. То öтöрын, то мöдöрын, ва вевдöрас негорöн чольскöтiс поснит чери — вердчис.

Митя и ачыс эз казяв, кöд коста зэлöтiс кисис поводдэсö. Рыжко сувтiс. Быдöс йылiсь вунöтöмöн, минута сьöрна, а батi, дыржык, шондiыс ёрöмсянь чикыртöм синнэзöн, зоночка любуйтчис-видзöтiс пруд вылö. «Вот бы вуграсьыштны недырик», — думнитiс сiя ас кежас. Сэтöн жö тöдвылас усисö томыник рябина пуэзiсь сэтшöм бытшöма лöсьöтöм вугыршаттез, кöдна не öтiк год сьöрна ни öшалiсö весь гортiсь сарайын. Но сы коста жö Митя кватитчис, что талун сiя сёрмис удж вылö, колiс тэрмасьны. Не челядь моз гажтöма ловзисьöм бöрсянь зоночка вöрзьöтчис одзлань.

Недыр мыйись Митя петiс ыб вылö.

Куимнан ёртыс, кöдна ештöмась локны сы вотöдз, öнi уджалiсö ни. Асывсянь кытчöдз чож вöввезныс вылын пукавтöн, нiя тэрмасьöмöн ветлiсö öтмöдöрö ветлöм пасьта да кадiсь кадö шутнялыштлiсö.

Вöлыс вылiсь лэдзчытöг Митя öшöтiс кыдз ув бердö пельпоннэс сайись мынöтöм пестерок, сибöтчис аслас пиня дынö, чеччöвтiс вöв вылiсь, перыта пондiс доддясьны. Улыксö да мегырсö гужиэзнас öтамöд бердö кышалöм бöрсянь зоночка бытшöма зэлöтiс супонь. А кöр колананёж вöлi лэбтöм чересседельник да кышалöмöсь вожжиэз, Митя кутчисис ны бердö, ныкнитiс Рыжко вылö. Дзуртыштiс улык. Негорöн жолькнитiс пиня пельöсын крепитöм кöртовöй скоба бердö кöртовöй жö «барашок», а сэтöн и пиняыс ни ачыс вöрзис местасис вöв сьöрö. Сы увтын муыс öнi дзик саймис. Пондiс кывны лöнь да сэтшöм тöдса кышöтöм. Кöмтöм коккесö кокнита вешталöмöн, Митя иньдöтчис пиня бокöт. Косьмытöм лысвасянь кöдзалöм му ыркöтiс кок пыдöссэз.

Митя сибöтчис ветлöм дорöдз, веськöтiс ассис вöвсö ёрттэс сьöрö. Но эстöн ни зонкаэс коласiсь пöрисьжыкыс, горба да пиньöла кока Иван, а деревенскöй нимкодьнас — Махорка, эшö ылiсянь горöтчис:

— Э, тэ! Кытчö лякöсь ныртö сюян?! Ог примитö!

Митя тпрукнитiс, сувтiс, пондiс видзчисьны. Медперво сылö думайтсис, что Махорка шутитö. Но кöр куимнанныс сибöтчисö сы весьтöдз, мöдыс одззамоз висьталiс:

— Но мый эшö тув синнэтö сувтöтiн? Висьталiсö — ог примитö. Эн я мый я кыв? Етшажык колiс узьны. Ми вон ни мымда талун тэтöг пинялiм. — Юрнас качыкнитöмöн Махорка мыччалiс межа бердсянь пинялöм-ветлöм ладорö, а одзлань ёрттэслö ни: — Сiдз эд, челяда?

Не Гришка, не Лёнька, кöдна пинялiсö сыкöт öтлаын, паныт Махоркалö эз шыасьö. Ас коласаныс зоночкаэз дзар керыштiсö öтамöд вылö, чöлöмöн жмитыштiсö пельпоннэзнаныс, сьöрсьöн-бöрсьöн веськöтiсö вöввезнысö ветлöм дорас.

Митя шыасьтöг бергöтчис бöр, иньдöтчис ыб мöдöрас. Зоночка не öддьöн радейтiс Махоркалiсь польдан мывкыдсö, и сы компания понда öддьöнсö эз тöжды. Бур, что гöрöм муыс быдсöн вöлi кöдзöм ни, сувтны пинявнытö адззисис кытчö.

Шöриавны ветлöмсö Митя и эз понды, сувтiс ыб мöдöрсяняс паныт. Эз гажöт зоночкаöс дзир сiя, что муыс ветлöм пасьта вöлi не öткодь. Небыт да бур вöлi сiя ветлöм дорöттяс, но ветлöм шöрас кöть эн и видзöт. А быдöс сысянь, что межа бердсянь му коласас клинöн пырöм непаськыт кырас. Кырас конецас вöлi неыджыт ва жила. Эта увья сiйö местасö годiсь годö эз гöрлö. Гöртöг кольччис сiя и таво, парсö лэбтытöн. И дзир путшкытöнняс, кöда лöсялiс кöс погоддяö, кырасыс öтвыв вöлi гöрöм. Но местаыс сёя. Кыза бергöтöм пласт öнöдз сэтчöдз ештöм косьмыны да чорзьыны, что пиня пиньыс сiйö эз ни орöт, а дзир кырлалiс. Но некытшöм мöдiк петанiн этася эз вöв, ковсис миритчыны. «Ась, — думайтiс зоночка ас кежас, — павжун гöгöр эта местаись сё ни пета. А одзлань сюрöтча буржык местаö. Лöньсьыштöм эта думасянь, Митя кутчисис удж бердö, иньдöтiс ассис вöвсö ветлöм дорöттяс. Рыжко öтiк синнас кадiсь кадö дзарышалiс бöрлань, аслас хозяин вылö, проворнöя вешталiс коккесö гöрöм му кузя да кыскис сьöрас пиня. Пиня увтын мулöн тöдса кышöтöмыс лöньсьöтiс, кыдз лöньсьöтö кыдзовöй расын листлöн негорöн шушкöм. Орласис плугöн бергöтöм пласт. Гырись му комоккез пазалiсö посниттэз вылö. Ны коласын сорлассис чапкöм сю, мед неделя бöртi мыччисьны бöр воöм öмидз рöма петассэзöн. Сэк кежö шондiыс ештiс лэбтiсьны вель вылына, тöдчöмöн пондiс шонтны. Чуть тöдчана парок вериктöмöн лэбтiсис му бердсянь.

Рыжко сьöрын ветлöм пасьта öтмöдöрö оськавтöн Митя пондiс думайтны. А керны сылö сымдасö эта лунö вöлi мый йылiсь. Чулалiс гожум, öтлаын сыкöт чулалiсö и каникуллэз. Вились сибöтчис кад мунны школаö. А эта öткоста и гажöтiс, и гажтöмтiс. И сьöкыт нельки вöлi вежöртны, мый сэтöн вöлi унажыкыс: то ли гажыс, то ли гажтöмыс.

Гажöтiс сiя, что школаас мунöм бöрсянь чулалас эта быд лунся, пыр öткодь, мыла бырöтан сьöкыт удж, кöр шондi петöм бöрсянь и шондi пуксьытöдз колö вöтлiсьны гöрöм му кузя пиня сьöрын да веськöтлыны колана местаэзö вöв. Полöтiс жö Митяöс... Не, не... Не ачыс школаыс да сыын велöтчöмыс. Не примеррез да задачаэз решайтöм, то ли кытшöмкö рассказлiсь содержаннёсö висьтасьöм. Не. Сымдасö зоночка кужис да вермис аслас ёрттэзся не умöльжыка. Велöтчынытö Митя радейтiс, и велöтчöмыс сiйö гажöтiс. Этасянь зоночка бытшöма керис кöть кытшöм заданнё, кöдö сетлiс гортö велöтiсь, Мария Сергеевна.

Быдöс коласiсь медöддьöн Митялö гленитчис гижöм, кöр сы перо увтiсь, косöй линейкаа ученическöй тетрадьын, бытьтö сказкаын, петiсö сэтшöм загадочнöйöсь эшö неважын, но öнi тöдса ни букваэз, кöдна дивуйттöдз интереснöя, быд коста сё ас мознаныс, сё вильмоза тэчсисö тöдса да тöдтöм кыввез.

Полöтiс жö Митяöс кынмöм да тшыгьялöм, кöдна вöтлiсö сiйö быд коста, кыдз только чулавлiс гожум да пондöтчывлiс виль велöтчан год. И эз вöв сэк нысянь некытшöм спасеннё, эз адззись сэтшöм пельöсок, кытчö бы позис дзебсисьны, сайöвтчыны ны увья. Нiя, этна кынмöмыс да тшыгьялöмыс, янсöтчытöг вöлiсö сыкöт, вöтлiсисö сы сьöрын, кыдз вуджöр, кытöн бы сiя эз вöв.

Сентябрь вылас терпитнытö эшö позис. Зэррез коласын мукöд коста кынымкö лун сьöрна сулавлiс гажа да бур погоддя. Ась и не öддьöн шоныта, но тöдчöмöн эшö шонтiс шондi, а дзимлявтöм ыббез ладорсянь вайöтлiс сю дукöн.

Сэтшöм луннэзö, школаас уроккесö чулöтöм бöрсянь, Митя тэрмасис гортö. Зоночка перыта павжнайтлiс, босьтлiс киас важ, уна год сьöрна ни вöдитöм кöртзыр, петавлiс карчйöрö гарйыны картовка.

Сылöн соёкыс, кузь юрсиа да гырись лöз сина Катька, кöда эта вотöдз гажтöмтчис öтнас гортын, петавлiс сэтчö жö. Гарйисьны зырöн Митя моз сiя, вежöртана, кытчöдз и эз вермы. Но аслас векнитик да кузьвевья чунёккезöн Катька перыта прокмис öктыны гарйöм картов да тэчис сiйö одзас сулалан ведраö.

Но чулавлiс сентябрь. Пондöтчывлiс сёр арся кад. Быдöс перыта вежсис син одзын. Дугдывлiс дзарышавны просмöм му вылö шондi, дзик кернытö сылö сэсся эстöн лоис нем. Шытöг да гажтöма киссис пуэз вылiсь вежöтöм лист. Кельдöтöмöн водiс ытшкытöм межаэз пöлöн турун. Лöньсис малянкаэзлöн дзингöм да быд рöма бабыввезлöн быркайтöм. Руд рöма сьöкыт кымöррез коласын гажтöма горалöмöн кыссисö шоныт местаэзö туриэз да быдкодь мöдiк пöтка. Поснит, мыла бырöтан, кыдз шогöт, зэр кисьтiс дугдывтöг, асывсянь сёр рытöдз.

Кытшöмкö кадö и зэрнытö дугдывлiс, пондывлiс кынтны. Керку юррез, йöррез да луд-турун асыв кежö вевттисьлiсö бель видзан пужöн, а канаваэзын сулалан ва — стекло кодь гора йыöн.

Сiя кадö кыйны аслыс нинкöммесö Митя эшö эз куж. А некытшöм мöдiк кöмкöт зоночкалöн эз вöвлы. Некинöс вöлi корны кöть бы панны. Деревня вылiсь стариккес сэктöдз унажыксö ештiсö кувны ни. А нiя морт-мöдыс, кöдна вöлiсö эшö ловьяöсь да жагвыв кыскалiсö коккезнысö, пемытсянь пемытöдз керисö колхознöй удж.

Асыввезнас ковсис мунны школаö. Но петны керкусис кöдзытыс увья Митя эз лысьт, öшынö видзöтчытöн, сiя видзчисис тшöтш сэтчöдз, кытчöдз сылöн ёрттэс эз саясьлö син одзись деревня саяс. Сэк вöлись сiя чепöссьывлiс öтöрö и, öнi сувтчывтöг ни да бöрас дзар кертöг, мымда чож, уськöтчывлiс котöртны ны сьöрö. Но нельки сэк кöдзытыс сетiс тöдны ас йывсис. Пужöн вевттьöм турун биöнмоз сотöмöн сöтiс-вартiс сылö кöмтöм коккез кузя. А вевдöрсяняс кынмöм му зубыта, нельки синваэз петтöдз, мöртчис да бытшкалiс сылiсь кок пыдöссэсö. И нач ни эз позь терпитны кöдзытсö непогода коста, кöр шучкöп нöбöтан тöв пидзыртiс быдсöн вывтыр. Дöраовöй öтпöвса йöрнöс-вешьяныс вöв кöть эн — эз отсалö. И сэк Митя сувтчывлiс недырик кежö тöв ньылат, гусьöн да кокнитика öтöрасьöм бöрсянь сувтчывлiс кöмтöм коккезнас эта шоналöм местаö. Недырик сэтöн сулыштöм бöрсянь уськöтчывлiс одзлань.

Сiя нельки эз и казявлы, кöд коста да кытöн туй вылас и вöтлiс, и одзавлiс ассис ёрттэсö, кыдз кайлiс паськыт поспуэз кузя тöдса школа посöдзö и вöлись сюрлiс классö.

Эстöн вöвлi шонытжык. Зоночка пуксьывлiс аслас парта сайö. Мыдзувья сё эшö пыдына да перыта лолавтöн, сiя кутчисьлiс зыртны парта увтас доннэз моз гöрдöтöм да нач дубалöм коккесö. Но медгажтöмыс вöвлi эшö одзланьын.

Öтiк бöрсянь мöдiк школаö чукöртчывлiсö челядь. Сёрöнжык вовлiс и ачыс велöтiсь, Мария Сергеевна. Чожа мый сетлiсö звонок. Быдöнныс пуксьывлiсö асланыс местаэзö. Пондöтчывлiс урок.

Парта саяс кушкыртчöмöн, Митя зубытöдз курччалiс тырппесö, быд вынiсь вынсьöтчис кывзыны велöтiсьлiсь баитöм. Но коккес... Туй вылас кынмöм бöрсянь нiя öнi вöлись пондывлiсö шонавны. А сы коста нiя сэтчöдз пиялiсö, сiдз нiйö сотiс, сiдз бытшкалiс, чирыштiс унася-уна еммезöн, что терпитны этö зубытсö эз тырмы некытшöм вын. И сэк Митялöн синваэс, сэтшöм пымöсь да сöдзöсь, вились сöдзисö сы синнэзiсь. Дзик калитчöм анькытш туссез, рожабаннэсö сотöмöн, нiя визывтiсö увлань да öтiк бöрсянь мöдiк горöн усялiсö осьта книга нето тетрадь вылö.

Сiдз вöвлi тшöтш сэтчöдз, кытчöдз эз усьлы лым, кöда нач ештöтiс быдöс ыбвывся уджсö.

Öнi стариккез луннэзнас вöвлiсö гортын. Нiя пыртлiсö керкуэзö эшö тулыссянь кöстöм да косьмöм додь полоззэз, кутчисьлiсö керны тöв кежö виль доддез.

Кресення лунö, бытьтö видзöтчöм могись, Митя одз асывсянь вовлiс дед Евсей ордö. Зоночка пуксьывлiс неылö порог дынсянь, мед етшажык усьны син вылö, чöлöмöн пукавлiс сэтчöдз, кытчöдз сыкöт эз пондöтлö басни. Пондöтчыны баитны одзлань, казьмöтны аслас мог йылiсь сiя эз лысьт. Кöр час, а кöр и унажык бöртi дед Евсей уджавтöнняс юавлiс:

— Но... Мый нö туз моз пукалан? Али вунöтчин, мыйлö локтiн?

— Да ме... нинкöммез меным... школаас немöн да... паннытö ог куж да... — мыкталöмöн шыасьлiс Митя.

— Школаас разь нинкöммесö кыйны оз велöтö?

— Озö тай...

— Мыйö нö сэтчин велöтöны? Пукаланiнöт ветлöтны?

— Озö да...

— Кутшöм нö тэись жöник, кöр и нинкöммесö аслыт кыйны он куж?

Нач дзугсьöм баснинас дед Евсей кыввезсянь, Митя чöлöмöн лэдзлiс увлань синнэсö. Но öнi сiя вöлi рад ни, рад сылö, что баснисö сыкöт пондöтiсö. Сiдзкö, позис надейтчыны и отсöт вылö.

И былись. Чулавлiс эшö мыйкö дырна кад, а сэтöн дед Евсей пуктывлiс бокö кисис öжын, кöдöн пырöтлiс додь полоззэзын поддэс увтö осьтаэсö, каттьывлiс куритны.

— Табаксö куритнытö вайин — эн?

— Эг. Масьтытöм сiя миян да... öрыс абу да...

— А öрсö сета дак, ашын ваян?

— Вая.

— Но вай сэк, кытöн мый тэнат сэтчин...

Митя шыасьтöг уськöтчывлiс ыбöсö, перыта бертлiс бöр, пыртлiс сьöрас одзлань лöсьöтöм да вайöм шуллез.

Джын час бöртi зоночка петавлiс дед Евсей дынсянь панöм гоз нинкöмöн да табак масьтан öрöн. Гажсяняс асьсö вунöтöмöн, мымда чож, сiя тэрмасис гортö.

Гортын Митя медодз кайлiс керку пöлскö да лэдзлiс сэтчинiсь кынымкö косьтöм табак кок. А сэсся, керкуас ни, босьтлiс сичка да вайöм öрас пондывлiс масьтыны табак. Масьтöмсö пожналöм бöрсянь Митя лöсьöтлiс кытшöмкö важ газетiсь каттьыштöм чумпель, сiйöн да конувтас кутыштöм табак масьтан öрöн вились котöртлiс дед Евсей ордö. А кöр бертлiс бöр, сэк вöлись кутчисьлiс аслас нинкöммез бердö. Панöмыс вывтi, бура ли умöля, кыйöмыс шогмис аслас ни. Сiдз эта удж коласын казявтöг чулавлiс дженытик арся лун. Но рыт кежас гоз нинкöмыс вöвлi кыйöм. Сэк кежö вовлiс удж вывсянь зоночкалöн мамыс, пуксьывлiс ордчöн зоныскöт, шöравлiс пытшыннэз да пондывлiс пышнавны.

Пышналöм пытшыннэзас воннесö Митя сюйис ачыс. Ачыс жö вöвдiс нинкöммес пыдöсö виль идзасовöй стелькаэз, мед вöлi шонытжык.

Ашынас асывсянь зоночка кöмавлiс кокас виль нинкöммез, пасьтавлiс вылас ноёвöй важ да дженытик гуня, кышавлiс юр вылас уналаöт ни зыртчöм да кушмöм кöч кучиковöй шапка, мунлiс школаö.

Чожа мый эта бöрсянь, öнi быдöс семьясö ни, вöтлiс виль нужда.

Эшö виль год вотöдз Митялöн мамыс дугдывлiс чилькöтны мöс. Эта коста Белянаыс вöвлi пытшпиа и йöвсö сетны дугдывлiс. И нiя кольччывлiсö йöвтöг. Одзлань ковсис кыссьыны куш нянь да картовка вылын. Яйыс нылöн важын ни эз вöвлы нельки праздниккез коста. А сiдз кыдз тöв кежас сюсö сетавлiсö етшажыкöн, виль год бöрсянь эз пондывлы тырмыны и нянь.

И сэк, мед кыдзкö вештыны ылöжык тшыгьялан кадлiсь сибöтчöм, Митялöн мамыс пондывлiс сорлавны няняс, мый позис. Мыйкö дырна медперво отсавлiс сiя жö картовка, кöдö весöттöг, кык пöлöс ваын миськалöм бöрсянь тёритлiсö ульнас тёрка вылын. Но месяц нето кык бöртi бырсьывлiс и сiя. Сэк пондывлiсö сёйны зелёнöй капуста лист, эз кö сiя вöвлы вердöм арсяняс мöслö. Но кытшöм жö некодя да нетуяна вöвлi сыись нянь: сьöд, сьöкыт да нильыг, кöда быльнöй няньыс вылö и матын эз вачкись. А дукыс сэтшöм няньсянь нырö патшкис сэтшöм нечöскыт, что сiйö нельки каньыс терпитны эз вермы.

Катька сэтшöм няньсö и нач эз примит, а сёйлiс кö мымдакö кöр, дак сэтöн жö öслiс бöр. Сiйöн часто одз асывсянь сiя мавтлiс синваэзнас тшыгсянь пыкöса чужöмсö, горзöмöнсорöн корис:

— Ма-ма-а! Ма-ма-а, мы-ы-ся-а! Ме бы ко-ли-и ня-а-ань сё-о-я-а-а!

Но няньыс керкуас эз вöв. И атшалöм тшыгьялöмыскöт пессьöмсянь, гореöн нырыштöм Митялöн мамыс вынсьöтчис лöньсьöтны Катькаöс нiйöн жö синваэзнас. Сiя горзiс нылочкаыскöт öтлаын.

А Митя сёйис. Сёйис! Сiдз кыдз воштiсьнытö этася вöлi некытчö. Сiя вöлi пöрисьжык и сымдасö вежöртiс ни, что сысся буржык няньсö, кöдöн нiя вердсисö, некытшöм синваöн он кор. Буржыкыс сiя кадö эз вöв. Эта няньсянь часто висьöтiс, гудыртiс да дундöтiс кынöм, бергалiс юр. Эз вöв вын вöрöтчыны, то ли мыйкö керны. Сiйöн Митя мукöд коста нельки эз ветлы школаö.

Но сибöтчывлiс сэтшöм кад, кöр босьтны öмö вöвлi нач ни нем. Сэк медбöрья выннаныс ни, зоночка мамыскöт пыртлiсö керкуас неважын пес вылö кералöм уль кыдзовöй кряж да ныж пиня поперечнöй пила. Кряжыс увтö Митялöн мамыс ольсавлiс дöраовöй нянь рузум. Кыкöн кутчисьлiсö пилитны. Жагвыв, кадiсь кадö шоччисьлöмöн, кряжсö орлалiсö векнитик гöгляннэз вылö. Но ковсисö не нiя, а пильнöй чаг, кöда чукöртчывлiс рузум вылас. Сёрöнжык Митялöн мамыс чукöртлiс этö пильнöй чагсö, кöда невночка вачкисис мыйöнкö идовöй шыдöс вылö, сорлавлiс сiйö ваöн да пöжавлiс сыись поснитик кöвдöмоккез, кöдö нельки киö бытшöмика босьтны эз позь — пазалiсö торрез вылö. И нiйö Митя тожö сёйис. Сёйис! Сiдз кыдз кувны аслас öкмысöт год вылын некытшöм охота эз вöв.

Медсьöкыт кадö, кöр, кыдз бытьтö тшыг нуждасис некытшöм петанiн эз ни вöв, отсавлiс Беляна. Частожыксö эта вöвлi февраль нето март вылас. Кытшöмкö ойö, кöр Митя да Катька эшö узисö, мамныс пыртлiс картавылiсь керкуö дзир неважын мыччисьöм свет вылас, нач эшö нёштöм, кöдзытсяняс быдсöн вывтырнас тогзись, кузь кока куканёкöс. Сылöн шогмöмыс быдсöн семья понда вöвлi ыджытся-ыджыт вежалунöн. А кынымкö лун бöртi Митялöн мамыс пондывлiс сетавны зоночкалö да сы соёклö кружка мымдаöн йöв.

Кыссьыны сiя кадсянь вöвлi кокнитжык. Челядь тöдчöмöн гажмисö. Öнi зоночка быд лун ветлiс школаö да старайтчöмöн керис быдöс гортся удж.

Апрель вылас шонтлiс. Пондывлiс сывны лым. Кушамисö ыббез. И ны вылын чожа мый петавлiс кöктоин. Тшыгьялiсь отирлö эта ни вöлi тöдчана отсöт, мед ордйыны тшыгувья кулöм. Öктöм кöктоинсö позис сёйны ённас, позис пуны, керны сыись пирöггез. Сiйöн быд лун школаас уроккесö чулöтöм бöрсянь Митя аслас ёрттэзкöт кайлiс ыб вылö. Нiя öктiсö кöктоин, сёйисö сiйö ённас, мымда вермисö. Сiйö жö зоночка вайлiс гортö рыт кежас мамыслö да соёкыслö.

Гортын челядьлöн мамныс пувлiс весöтöм кöктоинсö йöв сорöн, похлёбка местö. Эта жö кöктоинiсь керлiс и кöвдöмоккез, кöдна пильнöй чаговöйесся вöвлiсö тöдчöмöн буржыкöсь да чöскытжыкöсь.

Тулыснас, кöдзан коста, челядьöс лэдзавлiсö гожумся каникуллэз вылö. И сэк Митя, кадсö öштытöг, кутчисьлiс колхознöй удж бердö. Рыттэзнас, быд уджалöм лун бöртi, колхозсянь сетлiсö двести грамм мымда пизь. А эта вöлi нянь, тшöтш сiя няньыс, кöдатöг оз позь думайтны некытшöм олöм йылiсь.

Но уджавны ыбын лунiсь лун, одз асывсянь и сёр рытöдз, овлö тожö сьöкыт. Неделя кыным бöртi ни Митя пондывлiс мыдзны. А арланяс сё частожык тöдвылö усьлiс школа. Вились кыскис тöдса классö, тöдса жö ёрттэз коласö. Виль вынöн зорамлiс желаннё гижны да лыддьöтны, кывзыны велöтiсьлiсь ылiсь странаэз йылiсь висьтасьöм да кошшыны карта вылiсь городдэз, кöдна тöдсаöсь кытчöдз дзир ниммезнаныс.

Вот и талун... Митя одзлань ни тöдiс, что велöтчан год коста, кыдз и одзжык, мыйыс только оз петав. Не ордйыны лоас и кынмöмсö да тшыгьялöмсö. Но кыдз и одзза годас, сiйö кыскис школаö.

Думаэс коста умöль местаыс вöлi пинялöм. А сэтöн сибöтчис кад павжнайтны. Тöдчöмöн мыдзöм Рыжко öнi сiйö и керис, шырис пеллезнас да дзарышалiс бöрас, хозяиныс ладорö: видзчисис, кöр сувтöтасö.

Уджавтöнняс Митя эз и казяв, кöд коста сылöн ёрттэс ештöмась юскисьны да сайöвтчыны син одзись. Сэк и сiя тожö сувтiс.

Улык коласiсь юскöм вöв быглясьöв-керис му вылас. А сэсся сувтiс, öтпыр, мöдöтпыр пыркнитiс быдсöн вывтырнас, жагвыв иньдöтчис межа ладорö. Сэтчин Рыжко мышкыртiс юрсö увлань, кыдз зi, мöртчис нырнас турун бердö.

Ачыс Митя тожö вöлi тшыг. Но сёйнытö сiя эз тэрмась. Медперво зоночка меряйтiс оськöввезнас ассис пинялöмсö, сэтöн жö волькöтiс кок увтас му, босьтiс шатёк, сiйöн волькöтöм местас гижис петöм цифраэз, пондiс лыддьыны. И кöр Митя вежöртiс, что джын норма гöгöр уджыс керöм ни, сэк вöлись иньдöтчис аслас пестерок дынö.

Павжнайтнытö öтлаö ёрттэс дынö зоночка эз мун. Сiя пуксис сэтчö жö, межа дорись паськыт кыдз увтас, осьтiс ассис пестерок, пондiс сёйны. Рудзöговöй небыт нянь сорöн перыта, дзик казявтöг, вöлiсö дзимлялöмöсь луккез, картовка да кольть. Сiдз жö рекмис и йöв увтiсь бутылка.

Павжун увтiсь просмöм пестероксö Митя лажмытика öшöтiс бöр сiя жö кыдз ув вылö, а кольччöм нянь шöрöмнас иньдöтчис Рыжко дынö. Мöдыс, кöр казялiс сылiсь сибöтчöмсö, перыта лэбтыштiс юрсö, сувтöтiс пеллесö да негорöн «рап-рап-рап» гöрöктöм бöрсянь жагвыв иньдöтчис паныт.

Неыджыт тороккезöн зоночка вердiс сiйö кольччöм нянь шöрöмöн, кежис ыб увтас, вöр ладорö.

Эстöн, тöв саяс, вöлi шоныт, гажа да лöнь. Цветитан йöн да бодяк весьтын сё эшö быркайтiсö голубöй рöма учöтик бабыввез. Сьöд юра поснитик пистöггез нёджжасьöмöн лэбалiсö кöззэз коласын ув вывсянь ув вылö, негорöн шыасьлiсö öтамöдлö: тожö кошшисö аслыныс сёян. А кöз йыв вылын пукалiсь катша горöн китшсьыштöмöн сэтöн жö юöртiс локтiсьыс йылiсь аслас сородиччезлö: видзöтö пö, мый сiя эстöн пондас керны. Но керны мыйкö умöльö вöрын олiссезлö Митя эз думайт. Сiя казялiс кок увтсис непаськыт туёк, тöдсасьöм могись иньдöтчис сы кузя вöрö.

Кöзъя вöрöттяс ветлöттöн öтiклаын зоночка инмис чöд вылö. Пидзöс сувдöн лэбтiсьöм кустарник вылын листыс сэк кежö кодьöн эз ни вöв, а öнöдз эшö öктытöм ягöдыс вöлi топ кисьтöм. Митя гажмыштiс, öтмöдöрö жагвыв вешшышалöмöн, сiя кутчис öктыны чöскыт да небыт ягöдсö кыкнан кинас, кöр öтiкöн, а кöр и кык-куимöн, сiйö и керис, чапкалiс öмас. Чожа сылöн чуннес, тырппес и нельки кылыс лоисö дзик мичöтöмöсь. Но и чöсмасис зоночка пöттöдз.

Сiя кадö шондiыс бергöтчис рытлань. Павжнайтан кад чулалiс. Ыб ладорсянь пондiс кывны ёрттэслöн горöтлöм, кöдна вайöтiсö вöввезнысö шор ладорсянь. Сэк и Митя тожö иньдöтчис ыб вылö.

Эшö павжун вотöдз вильсаöн бергöтöм чорыт местаыс вöлi чулалöм. Одзлань гöрöм муыс лоис небытжык ни, кöдö пинявнытö вöлi кокнитжык. Этасянь перытжыка пондiс шогмыны удж. Но кынымись бы Митя эз нёджжöвт бöрланяс, вильсаöн лэбтöм кырасокыс быд коста, кыдз мöртчöм жель, бытшкис сылiсь синнэсö. Мымда бы зоночка эз старайтчы, мымда эз бергав эта местаын, сiя кыдз колö, сiдз и эз пиняссьы.

Бöртiжык Митя видзсьынытö сё жö эз вермы, вились бергöтiс вöвсö сы ладорö. Следöн-кыкöн колiс ветлыны эшö мöдпöв. Но эстöн сыкöт шогмис нач видзчисьтöм. Эз ешты зоночка кытшöвтны и öтiк кытш, кыдз öтiклаын вöлыс джöмдiс. Одзлань перыта нетшкöвтöмсянь да корöггес увья пиняыс лэбтiсис вывлань, чапкисис бокö. Митя эз и казяв ордчöн оськавтöнняс, кыдз пиня раманас сöздыштiс сылö кок кузя. Инмис тшöтш чулька весьтас. Зубытсяняс зоночка ойкнитiс, кыдз ытшкыштöм турун тылöп, лэдзчисис му вылас.

Рыжко сувтiс, öтiк синнас сiя дзар керыштiс бöрланяс, пыдына да горöн ловзисис, дзик жалейтöм могись, жагвыв вöрöтöв-керис тырппезнас.

Мед кöть невночка лöньсьöтны зубытсö, Митя кыкнан кинас кутiс дойдöм местасö, кунис синнэсö, мыйкö дырна пукалiс вöрöтчытöг. Перыта чапкис жарö. Гырись да кöдзыт ньылöм воттез вевттисö чужöмсö. Нiя жö жагвыв пондiсö визывтны вывтыр пасьта. Ружтыштöмöн зоночка нюжöтiс дойдöм коксö, водiс спина вылас. Но этасянь зубытыс эз чулав. Кокыс перыта пондiс пыктыны. Дойдöм местаыс нёштöма лöзöтiс.

Дыр мыйись одззася жарыс и чулалiс. Но öнi сы местö пондiс кынтны. Кынымиськö Митя пондылiс чеччыны, но эз вермы. А кадыс мунiс. Шондiыс сё лажмытжыка лэдзчисис ыб сайö. Ыркалiс ру. Тöдчöмöн сукмис да нюжалiс пуэзлöн вуджöр. Дугдiсö лэбавны малянкаэз да бабыввез. Лöньсис кайезлöн сьылöм. Дзир ыб мöдöрсяняс сё частожык да горöнжыка кылiс ёрттэслöн асланыс вöввез вылö горöтлöм. Челядь тэрмасисö. Сiйö жö колiс бы керны и Митялö, да вот...

Дыр мыйись ёрттэс, тыдалö, сё жö казялiсö сыкöт неладно лоöмсö. Митя дынö котöрöн локтiсö Гришка да Лёнька.

— Уй-ю-ю-юй! Кин тэныт кок кузят сiдз сöздыштiс? Зурзис я мый я Рыжкоыт?

Митя чöлöмöн öвтыштiс юрнас да мыччалiс пиня вылö.

— Дак мый нö сэк пукалан? Гортö чожжык колö. Вдруг кокыт чегис? Нето сэрпасяс. Мый сэк думайтан? — баитiс Лёнька, кöть доймöм местаас некытшöм рана эз вöв и сэрпасьнытö вöлi некыт. Челядьöс повзьöтiс пыктöм да лöзöтöм местаыс, кöда, кыным одзлань, паськалiс сё öддьöнжык.

— А кыдз жö норманас?

— Норманас, норманас, — нерыштiс Гришка ёртсö. — Не кувны жö эстöн эта норма понда. Ашынсянь колö школаö, а тэ?..

«А былись эд...» — думнитiс Митя ас кежас. Зоночка вöлi согласитчис ни аслас ёрттэзкöт: юскисьны ны отсöтöн да мунны гортö. «Сё ни эд талун сэсся уджавнытö ог вермы». Но сэк жö Митялö тöдвылас усисö мамыслöн киэс, кытшöммезöн сiя адззылiс нiйö асывнас. Вартчöмöсь да вирöдз потласьöмöсь, öнi нiя öддьöн ятнöя сувтiсö зоночкаыс син одзын. Митя пыдына ловзисис, жарсяняс косьмöм тырппесö нюлышавтöн, пондiс думайтны одзлань.

— Но дак мый?.. Отсавны юскынытö? Зоночка жагвыв öвтыштiс öтмöдöрö юрнас.

— Сэк ачыт тöдан. А то отсалiм бы. — Чöлöмöн недырик сулыштöм бöрсянь Гришка да Лёнька котöрöн иньдöтчисö бöр асланыс ветлöм ладорö.

Мед не саймöтны вились невночка лöньсьыштöм зубытсö, Митя мыйкö дырна эшö кыскис, öнi зоночкаöс не сiдз полöтiс зубытыс, кыдз пыкöс да зэв ёна лöзöтöм местаыс, кöдна вылö сiя нельки видзöтнытö эз лысьт. Эстöн сылö усис тöдвылас мамыслöн чышьян, кöда простöн кольччис сы пестерын павжнайтöмыс бöрсянь. Сiя жагвыв сувтiс öтiк кок вылас, текышалöмöн иньдöтчис межа ладорö.

Сэтчин, кыдз увтас, Митя кыскис пестерись чышьян, мыйкö дырна видзöтöв-керис сы вылö. Жаль вöлi сё жö тшыкöтны сэтшöм торсö. Но и воштiсьнытö этася тожö некытчö. Мамыс чышьянöн Митя зэлыта каттис пыкöса коксö. И сысянь, что пыктöм да лöзöтöм местаыс вöлi сайöвтöм син шогья, зубытыс кыдз бытьтö невночка лöньсьыштiс.

Одззамоз текышавтöн, Митя бертiс бöр ветлöм дорас, кутчисис вожжиэз бердö. Рыжко жагвыв вöрзис местасис, öнi сы сьöрö ковсис оськавны кыкнан кок вылын. Но кынымкö оськöв бöртi ни син одзас зоночкалöн вились пондiс пемдыны. Одззамоз чапкис жарö. Пондiс бергöтчыны юр. И мед казявтöг не усьны да не доймыны эшö öддьöнжык, сiя вились пуксис. Дойдöм кокыс тальччынытö эз сет. Эстöн вöлись Митя вежöртiс, что уджавны талун одзлань сiя оз вермы. Мед не горзыны кутöм досадасянь, зоночка гирчыктiс пиннезнас, пондiс думайтны, мый керны одзлань. Недыр мыйись коланаыс юрас сё жö пырис. Мед не мыдзöтны вöввесö, бригадир эз лэдзлы пинявны вöв вывсянь. Но öнi Митялö нем эз кольччы, кыдз пуксьыны аслас Рыжко вылö да пондыны уджавны одзлань. Зоночка сiдз и керис: каттьыштiс вожжиэсö мегыр да улык бердö, ачыс жагвыв кайис да пуксис вöв вылö и вöлиськö вöрзьöтчис одзлань.

Шондi пуксян гöгöр челядь дынö пиняланiнас локтiс бригадир. Пинялiссезлöн удж сувтiс. Нiя перыта юскисисö, пондiсö лöсьöтчыны гортö.

Сувтiс и Митя, но лэдзчыны аслас вöв вылiсь эз ешты. Эта коста сылiсь пинялöмсö меряйтöм бöрсянь сы дынö сибöтчис бригадир.

— Мый нö тэ меным, дышкучик, эта кузя луннас и нормасö керны абу вермöмыт? Лунтыр я мый я суналiн?

Дорйисьны бригадир одзын Митя эз понды. Недолытсянь сiя лэдзис увлань синнэсö, чöлöмöн кольччис пукавны аслас вöв вылын.

— Мый, он я мый я кыв? Ме эд тэкöт баита!

Но Митя, бытьтö немöй, кылiсь джынöн паныт эз шыась. Зоночка дзир öтпырись да негорöн вирснитыштiс нырнас, эшö лажмытжыка мышкыртiс морос весьтас юрсö.

Мыдзöм аслас лунтырся котрасьöмсянь и сiйöн лöгвевья зоночкаыс чöлöмсянь, бригадир, тыдалö, лöгасис эшö öддьöнжык. Сiя перыта оськöвтiс тшöтш вöлыс одзö, перыта жö зангис-мöртiс муас сажень.

— Тэ мый мыр моз чöлан? Тэ кöть тöдан жö, он, кытöн мый эта коста тэнат айыт керö?

Айсö касьтылöмсянь Митя, аслыс казявтöг, дженытика нёджжöвтыштiс бригадир ладорö. Зоночка повзис кытшöмкö öддьöн умöль да неколана юöрсянь, кöдö часöт вермис юöртны бригадир. Эта увья ни сiя и öнi эшö паныт эз шыась, а лöсьöтчис кывзыны. И сэк ачыс жö бригадирыс одзлань висьталiс:

— Эта коста сiя тэнат кытöнкö окоппезын пукалö да тэ понда, зырымöсь ныр понда, ассис вирсö кисьтö! А тэ?! — И недырик чöлыштöм бöрын одзлань эшö: — Тэ эд кöть бы мамсит ни, мамсит стыдитчин! Эд сiя, инька морт, талун ки-и-на-ас... Вежöртан тэ сымдасö? Ки-и-ина-ас!... — Эстöн бригадир дышöтчытöг мышкыртчис му бердöдз да öтiк веськыт кинас кынымиськö öвтыштöмöн мыччалiс, мый лоö сэтшöмыс вундыны киöн, кыдз сiя керсьö. Сэсся сiя веськöтчис бöр, сiйöн жö кинас, дзир öтiкнас зоночка одзын легöтöмöн, одзлань висьталiс: — Вежöртан, он?! Кык нор-ма эд, кык нор-ма вундiс! Сымда, мымда тэ вöвнас абу вермöмыт керны!

Митя нельки эта вылö паныт эз шыась. Да и вöлi я зоночкалö мый паныт висьтавнытö? Кытöн, кытшöм сэтшöм окоппезын пукалö сылöн айыс, сымдасö сiя ас синнас некöр эшö эз адззыв и, вежöртана, эз тöд. Фронт вывсянь айыссянь письмоэс вовлiсö шоча. Некöр, натьтö, вöлi гижнытö. Но сiя тöдiс, öддьöн бытшöма тöдiс мöдiкö, сiйö, кытшöм киэзöн петiс асывнас удж вылö сылöн мамыс. Сiйöн норасьны часöт аслас дойдöм кок вылö китöм бригадирлö, кöда фронт вылас адззывлiс, натьтö, эшö и не сэтшöмсö, Митя некыдз эз ни лысьт. И нельки сылiсь лöга видчöмсö зоночка примитiс колана местö. И эшö... Эшö сiя аслас нач челядь кодь ылöсöн вежöртiс, что кытчöдз оз кер нормасö быдсöн, бертны гортö оз вермы, оз, абу сылöн сэтшöм правоыс.

Пöттöдз баитöм бöрсянь бригадир жагвыв сё жö лöньсис. А эта коста Митялöн решеннё вöлi примитöм ни. Одззамоз бригадирыс вылö синнэсö лэбтытöг, зоночка негорöн висьталiс:

— Меряйтö меным, дядя Федот, мымда оз тырмы лунся нормаöдззас, кера.

— Кысь нö тэ меным сымдасö керан, кöр уджалан кадыс чулалiс ни?

— Талун и кера. Кытчöдз ог пиняв — ог мун.

Бригадир, öнi дивуйтчöмöн ни, дзар керыштiс зоночкаыс ладорö, мöдiс, тыдалö, мыйкö горöтчыны. Но эта коста Митя ныкнитiс аслас Рыжко вылö, вöрзьöтчис, бöрас дзар кертöг, иньдöтiс вöвсö пинявтöм ветлöм дорöттяс, кöдалöн эшö не дор, не пом эз тыдав.