Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава VII

Гортсянь Светлана асывнас петiс одз, но петны сэтшöм жö одз туйö быдсöн фермакöт некыдз эз лöсяв. Вашöтны мöссэсö высьтытöг эз позь. Вель дыр ковсис пессьыны ныкöт и высьтöм бöрсянь. Лэдзалöм пода, кыдз и пыр, тэрмасис тöдса подакокувт ладорö, а вашöтнытö талун сiйö колiс нач мöдöрö. И кытчöдз пастуххез панласисö да иньдöтiсö табунсö колана туй кузя, час сьöрна кад чулалiс.

Мöссэс сьöрö жö, мед вöлi кытчö чилькöтны да ректыны рытся йöв, колiс вöтчöтны и быдкодь дозмук. Быдöс сьöрын зоотехник видзöтiс ачыс. Заведующöй вылö, кöда кöть и бергалiс сэтöн жö, нывка öддьöнсö эз надейтчы. Мöссэсö вуджöтöм шогья Иван Фролович сё эшö вöлi лöг зоотехник вылö, видзöтiс пиньöлöн, кодьöн эз и баит, унажыксö пишкайтiс нырнас, кыдз порсь.

Высьтiсьöм-дзимлясьöм бöрсянь тракторнöй тележка вылö вöлiсö чукöртöмöсь не только йöв увтiсь флягаэз, высьтiсян ведраэз, таззэз, чышкöттэз да уджалан халаттэз, но и ва шонтан котёл, и хлорка да матег, и сода да извёстка.

Сiя кадö, кöр вайтöм турун увья Таисья котрасис деревня пасьта, Светлана сё эшö вöлi фермаын, бергалiс трактор гöгöр, кынымöтчид ни дзарышалiс борт вевдöрöт тележкаö, думайтiс, мый эшö оз тырмы да мый вунöтöм. Жаль — эта йылiсь сiя кадö Таисья нем эз тöд, а мöдыс куканнезлö вайöм турун йылiсь сiдз жö.

Дыр мыйись мöс табуныс син одзись сайöвтчис. Лöньсис и пастуххезлöн горöтлöм-маттясьöм да плеттезöн лыйсьöмöнмоз горöн шовкöтöм. Сэк вöлись ны сьöрö жö вöрзьöтчис и трактор.

Трасса дорöдз гарйöм-бергöтöм туй кузя тэрмасьнытö эз позь. Мунiсö жагвыв. Светлана, кöда пукалiс ордчöн Поликарп дядькöт дзескыт кабинаын да быд вынiсь видзсис киэзнас вöснитик трубкаэзiсь варитöм рама бердын, сымда и думайтiс, мед некытчö не пöрны. А кöр, эшö трасса вылас петтöдз, вöтiсö мöс табун, эстöн и нач ковсис сувтчыны да видзчисьны. Туй боккезын вердсьытöн мöссэз мунiсö жагöн. Одзавны дзескыт местаын нiйö эз позь, ордйыны вöлi некыт. И вöлись сэк, кöр зэв кузя нюжалöм табун петiс паськыта весöтöм трасса дорö, янсöтчис сы пöлöн кык тор вылö, тракторыс одзалiс.

Эстöн Светлана недырик кежö тшöктiс сувтчыны, петiс кабинаись, иньдöтчис пöрисьжык пастух дынö.

— Ми öнi тракторнас одзлань вашöтам. А тi, Митипер дядь, синйö, пожалуйста, бытшöмжыка поданыт сьöрын, — баитiс пастухлö зоотехник. — Эд тэрмöтö вывтi и янсöтчынытö эд сетö. Мед не öштавны жö туй вылас мöссэзнытö. Рыт кежас Вырвожöдззас вайöтат и бур.

— Вайöтам, конишнö. Кытчö этася.. — кузь мундштука сигаретаöн ныр увтас чадиттöн, кöсйисис пастух.

Зоотехник бертiс трактор вылö, вöрзисö одзлань.

Туйыс эстöн лоис волькыт, прос, позис и тэрмöтышавны. Мыйкö дырна Поликарп дядь сiйö и керис, сувтчышалöмöн вежлалiс скоросттез да содтышалiс газ. А кытшöмкö кадö, кöр горöн гурöтöмöн, трактор кайис кузя нюжалöм керöс паныт да шупыта öдззис котöртны волькыт местаöт, тракторист бытшöмжыка лöсьöтчис аслас зэркыт местаын, унажыксö, натьтö, сы увья, мед не гажтöмтчыны, горöтчис:

— Нем тай он юась куканнеслö турунсö вайöм йылiсь?

— А мый? — Перыта шыасис зоотехник. — Эдö разь вермö вайнытö?

— Деревня вылöдззас ме вайи, да фермаöдззас бригадирыс эз лэдз нунытö.

— Кыдз эз лэдз, Поликарп дядь?

— А сiдз жö... Бергöтiс ас öшын ултас туруннас тележкасö да сiдз сэтöн и узьтöтiс.

«Вот жö порсьыт мый керö», — думайтiс зоотехник кутöм лöг увья.

— Дак эд кöть талун асывнас колiс фермаöдззас нуны.

— Сiйö жö ас кежам думайтi, да эз пет. Тракторнас гусьöн тележка дынас он сибöтчы. Ме вöлись локта, а сiя сэтöн менö видзчисьö ни. Ректы, шуö, меным, кытöн сулалö.

— И ректiн, Поликарп дядь?

— А мый вöлi кернытö? Не косясьны жö бригадирыскöт колхознöй туруныс понда. Не аслам эд...

— А мыля нö меным перво жö асывсяняс эн висьтав?

— Петiс кыдзкö юрись тэрмасьтöнняс. Часöт тöдвылам усис.

Зоотехник лöньсис, гажтöма гогинялыштiс юрнас. «Сiдз ме и тöдi, буржыкö сысянь видзчисьны эз позь. А одзлань мый? Мый сэтчин Таисьяыс öтнас керас? Ылöстас я кöть предыс дынöдз ветлыны?» Охота лоис этасянь жö бергöтчыны да бертны бöр, но керны сымдасö эз позь. Мунны медодзза жö лунсянь гожумся лагерьö заведующöй откажитчис, ылсöтчис кос висян вылö. Сэтчö жö и надейтчыны Иван Фролович вылö, что сэтчин сiя керас-лöсьöтас быдöс колананёж, эз позь. Эта увья Светлана дышöтчытöг ачыс и иньдöтчис. Öнi зоотехник пондiс думайтны, кыдз перытжыка ештöтны сэтчинiсь колана удж да чожажык бертны гортö, кöть одзлань ни тöдiс — лунысöн нем он кер. Чулалöм годö лагерьсö осьтöм вылö ковсис öштыны быдса неделя.

Тракторист да зоотехник коласын одзланься басниыс эз ни лöсяв. Этасянь и туйыс мыччассис кузься-кузьöн.

Вырвожас локтiсö павжун коста.

Тракторист вайöтiс тракторсö тöдса керкуок бердö зэв, шоччисьтöг кутчисисö ректiсьны.

Керкуок пытшкын, кöда год сьöрна сулалiс öтнас да чередиттöг, вöлi бус да нять. Сiйöн и дозмуксö сэтчин зоотехник перво жö эз пыртлы, ректiс тележка вывсис му вылас.

Быдöсся сёрöнжык кольччис ректыны ва увтiсь котёл, кутчисьны кöда бердö öткöн петiс полöм. Öткö, сiя быд ладорсянь вöлi ва поль кодь гöгрöса да волькыт, а мöдкö, сьöкыт. Мед не торкны сы дорын вын да кад, Поликарп дядь монтажка отсöтöн вештыштiс котёлсö тележка дорöдз да сiдз видзтöг и лэдзис му вылас. «Потас, дак пот, юрыс абу дона. Колкознöй эд». Котёл сьöкыта буткисис-усис му вылö, но инмис не гатш, и не дор вылас, а кыминь, кольччис дзоньöн. Одзлань сiйö кольччис пыртны керкуок пытшкö да сувтöтны камин вылö. Но кöдöрсянь бы Поликарп дядь эз пондыв, котёл эз кывзiсь и пырны керкуокö некыдз эз мöд. Кутны кыминьтöмöн öтiк мортыслö сiйö эз позь, а бергöтöм гатш — дзир бергалiс öтiк местаын. Нельки Светланалöн отсöт вöлi нем туйö. Бöртiжык тракторист казялiс сюйыштны увтас ассис неыджыт монтажка. Сы кузя сiя и вöрзис. Тэчöм пöввез да монтажка сорöн котёл вöлi вуджöтöм порог сайöдз. Ны сорöн жö, вельдыр мырсьöм бöртi, сiйö лэбтiсö да пуксьöтiсö лажмытика тэчыштöм камин вылö, аслас одззася местаö. Колiс бы эшö тэчны раствор вылö местаись чеччöм кирпиччез, лöсьöтны петляэз вылiсь нетшкöвтöм ыбöс. Но керöм растворыс эз вöв, эз адззисьö и колана кöрттуввез. А быдöсся этася эз тырмы кад. Сибöтчис рыт. Поликарп дядьлö колiс тэрмасьны гортö, мед ештыны вайöтны мöдiк рейсöн высьтiсиссезöс. Сiя мунiс.

Светлана кольччис öтнас. Местаыс вöлi тöдса ни. Сулалiс лунся югыт. А трасса кузя, горöн шумитöмöн, ветлiсö автомашинаэз, петкöтiсö Мысва ю дорö быдкузьöн грузитöм вöр. Полöм некытшöм эз пет.

Ректöм дозмук дынын сулавтöн нывка думайтiс, мый бердö кутчисьны медодз. Колiс бы белитны керкуок, миськавны высьтiсян посуда увтö öтiк стена пöлöн лöсьöтöм джаджжез да джодж, сы бöрсянь вöлись, миськалöмöн жö, пыртлыны сэтчö быдöс посуда. Но керны эта мымда удж кынымкö кольччан часöн öтiк мортыслö некыдз эз позь. «Весь ме дежурнöй высьтiсисьсö сьöрам эг вайöт», — жалейтыштiс зоотехник, гоз ведраöн да коромыслаöн иньдöтчис ю дорö вала. Кöр вöлi лонтöм камин, нывка кутчисис джаджжез бердö, чышкис ны вылiсь бус, миськалiс. Бöртiжык, шоналöм ваöн ни, Светлана гывьялiс высьтiсян посуда, шурöтiс сiйö шондi югöррез увтын, пыртлiс керкуö, кöдö кыминь, кöдö боквывтöмöн тэчис джаджжез пасьта.

Шондiыс лэдзчисис матiсь пу йыввез сайö да вель кузя нюжöтiс му вылöт нысянь вуджöр. Светланалöн удж керсис. Сэк вöлись и усис тöдвылас, что павжнайтнытö сiя вунöтiс. Нывка сибöтчис кресталöм кока, кыдз и угöлын сулалан топчаныс жö, неыджыт пызанок дынö, осьтiс мамыс киэзöн тэчöм сумка, дзар керыштiс пытшкас. Быдса нянь чöвпанся, кöда мыччассис пож пасьтаöн да вöлi пуктöм шöри вундыштöмöн, сумкаас куйлiсö вит-квать луковка, сымда жö пуöм кольттез да литр тöрик стекляннöй банкаын небытик рисись нöкьяйöв. Öтлаын вöлiсö и пурт да неыджыт панёк, а истöг коробкаын — сов. «Дак вот мый увья сiя сэтшöм сьöкыт и вöлöма. Подöн некöр бы эн кыскы. Мый этö мамö?.. Неделя кежö я мый я думайтiс?..»

Павжнайтнытö нывка сiдз и эз ешты. Кöр Светлана, ныр-син курöтöмсянь стена ладорö чужöмсö бергöтöмöн весöтiс лук, осьта ыбöс весьтын кинлöнкö вуджöртчöмсянь керкуокас пемдыштiс. Порог весьтас, а нывкалö мыччассис нач зэв сы бердын, кылiс горöн пишнитöм. «О-ёй-ёй, мама, ошыс!» — чирнитiс Светлана, мымда горш, лэдзис кисис весöттöм лук, чепöссис коккес вылö, дженытика нёджжöвтыштiс ыбöс ладорö. Порог весьтас юрсö сюйыштöмöн нюкьясис ыджыт пеля, комолöй (былись кыдз ош) Сьöданька. Нывкаыс чирнитöмсянь сiя, тыдалö, и ачыс повзьыштiс, осудитöмöн зэгнитiс юрнас. «Мый абутöмсис горштö летан?» — жагвыв кежис бöр. Ыждöм сина, бель вачкöм чужöма, орöм кок етша, тогзян сьöлöма, морос бердас жмитыштöм киэза зоотехник шлёпкисис-пуксис пызан саяс. «Фу-у, Сьöданька, кыдз повзьöтiн. Оз жö эд сiдз лöсяв. Эг и казяв локтöмнытö да».

Сёйнытö одзлань эз ни тöр. Павжуннас сумкасö Светлана дзимлялiс бöр, ачыс иньдöтчис Сьöданька сьöрö. А эта коста мöс табун жагвыв вуджис трасса сайсянь, пондiс рознитчыны посёлок пöлöн йöрйöм загон пасьта. Вöлись öнi, кöр мöссэз, тыдалö, вежöртiсö, что локтiсö тöдса местаöдз, кытöн позис шоччисьны, мукöдыс ны коласiсь, кыдз и гортын жö, горöн пондiсö баксыны.

Ны сьöрö жö мыччисис и пастух, Никифор Гавриловичлöн пöрисьжык зон, сырса кодь кузь вывтыра да интеллигентнöй нима, шöрöт годдэзся мужик, кöдö деревня вылас шуисö, кинлö кыдз шедiс: кин Митипер Больодьöн, кин — Володяöн, а частожыксö — Сиволотöн. Айыслöн кодь жö кузь да гора плетьöн Всеволод мöссэсö одзалiс, сувтiс керкуок весьтын туй шöрас, мед не лэдзны мунны одзлань, öтпыр-мöдöтпыр плетьнас горöн шовкнитöм бöрын сiя пондiс видзчисьны, кöр вель кузя нюжалöм табун вуджас туй мöдöрас да пырас загонö.

Пастухыс ладорö иньдöтчис и зоотехник.

— Кыдз локтiт подананыт? Эдö жö некытчö öшталö?

— Локтiм тай... — нывкаыс увья чужöмсö мöдöрö бергöтöмöн (сiя учöтсянь вöлi пиньöла сина), шыасис паныт пастух. — Кытчö, поди...

Недыр мыйись бертiс бöр высьтiсиссезöн трактор. Вöр сайсис шондiыс эз ни тыдав. Тöдчöмöн ештiс ыркавны ру. Жагвыв пондiс пемдыны. Высьтiсиссез кутчисисö асланыс удж бердö: кошшисö быдöнныс коласiсь ассиныс мöссэз, чилькöтiсö.

Ачыс заведующöй нельки рыт кежас эз лок.

Йöвсö примиттöн Светлана вились думайтiс, мый сылö пондыны керны одзлань. Примитны высьтöм йöв, миськасьны да белитчыны — уджыс не зоотехниклöн. Йöвсö колö примитны аслыс заведующöйлö, а белитасö да миськаласö дежурнöй высьтiсиссез. Но сiйöн дзир, что не ны удж, не сы юралöм вылö надейтчыны эз позь, нывка быдöс бердö кутчисис ачыс. Позис кöбы надейтчыны, что ашын дежурнöй высьтiсись лунтыр кежö кольччас татчö (а некыдз мöднёж эстöн эз позь), да колананёж и белитас, и миськалас отделеннё керкуок, Светланалö талун нем эз видз бертны бöр гортö.

Поликарп дядьлöн иньыс ассис уджсö, кыдз и пыр, ештöтiс медодз. Сибöтчис бöрья ведранас зоотехник дынö.

— Оз менам öтiк мöс тырмы. Эг адззы Снегуркаöс.

— Тэ мый, Анфиса тётка, сымдасö баитан?

— Былись ме тэныт висьтала. Абу Снегуркаыс. Мун кöть ачыт видзöт дак. Колисö кытчöкö пастуккес.

Высьтiсисьлiсь баснисö кылiсö и пастуххез, ая-зона, кöдна бергалiсö сэтöн жö, керкуокö пыранiн одзын, кыськö шедталöм важ кöрттуввезöн öшöтiсö аслас местаö нетшкöвтöм ыбöс.

— Мый нö бы эзö, — горöтчис Никифор Гаврилович. — Эн адззы курöг синнэзнат да висьталан — пастуккес колисö.

— А тэ мун кошйы, адззы да мыччал меным, — öмалiс высьтiсись.

— И адзза, и öшö нырнат тюка!

Лэбтiсис спор. Бертiсö мöдiк высьтiсиссез. Кынымкö морт ны коласiсь юöртiсö, что и ны группаэзын мöссэс тожö оз тырмö. Споритны быдöнныскöт пастуххез эз ни пондö, сьöрсьöн-бöрсьöн иньдöтчисö мöссэз дынö. Зоотехник думайтiс: «Мунсис, тыдалö, гортö».

Кöр тыра флягаэз вöлiсö лэбталöмöсь тележка вылö, а высьтiсян посуда гывьялöм да дзимлялöм, сэтчö жö тележка вылас кайисö да пуксисö и асьныс высьтiсиссез. А Светлана сы местаö, мед быдöнныскöт öтлаын бертны гортö, иньдöтчис пастуххез сьöрö.

Сэк кежö мöссэз унажыксö куйлiсö ни загон пасьта, кöдалö кытöн гленитчис.

Зоотехник бöрйис вылынжык места, кайис да сувтiс вевдöрись потш вылö, пондiс лыддьыны. Но керны этö сорасьтöг вöлi сьöкыт. Подаыс куйлiс öтамöд весьтын, кöдалö кыдз шедiс, мукöдыс ны коласiсь кадiсь кадö öвтышалiсö юррезнаныс, сорисö. Нем эз видз кöдöкö ны коласiсь лыддьыны кыкпöв, а кöдöкö и нач не казявны. Мешайтiсö и гырись пуэз, кöдна вöлiсö кольöмöсь октытöг загон пытшкас да сiя рытся пемытыс, кöда эстöн, вöр коласас, вöлi тöдчöмöн сукжык. Вежöртнытö сымда и позис, что быдöнныс коласiсь кынымкö юр и былись оз тырмö, но вит или квать, бытшöмжыка тöдны эз позь.

Асьныс пастуххес, кöдна жагвыв ветлöтiсö загон пасьта, быдöннысö эз лыддьö, а сё эшö смекайтiсö Анфиса группаись сiйö чочком юра, сьöд пеля Снегуркасö, кöда увья и лэбтiсис неважынся спор. Нылöн смекайтчöмыс тожö, тыдалö, вöлi нем туйö. Быдöнныс коласiсь Снегурка эз адззись. Сiдз немтöг и бертiсö куимнанныс бöр.

— Ась, кольччис дак. Петас ашын. Мöссэс дынö жö бöр и петас, — баитiс пöрисьжык пастух зоотехниксö лöньсьöтöм могись. Сы басниын правдаыс мымдакö и былись вöлi. Вöвлi, что табунiсь янсöтчöм мöссэз, öддьöнжыксö асланыс пода коласiсь, эз вовлö гортö не только ой нето кык, а неделя сьöрна, кöр нiйö мыдзлiсö кошшыны и нельки ловйöн ни эз лыддьö. Но вöвлi и нач мöднёж, — кöр нiя сюрлiсö лось петляэзö нето джагöтлiс ош.

Эз ордйы сэтшöмыс и чулалöм годö. Липовскöй фермаись лось петляэзын джагалiсö кык мöс, а татöн, эта гожумся лагерьын, кинöнкö ранитöм ош, кытчöдз сiйö эз усь караулитны да пöрöтны, нёль мöсöс косялiс. И ась зоотехниклöн винаыс этаын и эз вöв, öштöм пода да йöв плансö тыртöм понда правленнёыс одзын отвечайтнытö ковсис сылö. Сiйöн öнi пастухыс басни вылö Светлана горöтчис:

— А вдруг, Митипер дядь, оз петö? Вдруг кытшöмкö лось петляэзö сюрисö, то ли ош джагöтiс?

— Да но бöра... Вит мöсыс петляэс друг оз шедö, и ошыс öтiк луннас сымдасö оз джагöт.

Эта тожö вачкисис правда вылö, невночка лöньсьöтiс.

Керкуокас öнi вöлi пемыт ни, а биасьны немöн. Кыдз бы зоотехник эз мöд не вунöтны гортсянь нем, босьтны фонарьсö сё жö вунöтöм, а некытшöм би этася татöн эз вöв.

Чышкöм-миськалöм топчан вылö нывка ольсыштiс кынымкö уджалан халат, öтiкöн ны коласiсь шебрасис, водiс. И кöть пель одзын дугдывтöг да быдкодь голосöн дзингисö номмез, мыдзувья нiя вывтi эз мешайтö. Водсöн Светлана эшö пондылiс думайтны, кысь ашынсянь пондыны кошшыны öшталöм мöссэз, но казявтöг, дзик вöйис, ланьтiс.

Саймис нывка медодзза шондi югöррезкöт. Öтöрас вöлi югыт ни, а пастуххез кок йылын, дзик узьнытö эз и водлö. Никифор Гаврилович сулалiс пидзöссэс вылын, камин одзын, жарöтчис. Зоныс кайöтiс öтiк ведраöн ва, пондiс весöтны картов, мед мыйкö пуны.

Миссьöм могись Светлана тожö лэдзчылiс ю дорö, а бöр кайтöн вились кежис пода дынö. Но лыддьöмсис и öнi нем эз пет. Быдöнныс кок йылын, мöссэз сiйö и керисö, ветлiсö жагвыв öтмöдöрö загон пасьта, йирсисö.

Сёрмытöг локтiсö и высьтiсиссез, а ныкöт öтлаын и ачыс заведующöй. Пуксьыны тракторист дынö кабинаас сiя аслас тушаöн, тыдалö, абу тöрöм, пукалiс öтлаын высьтiсиссезкöт, тележка вылын.

Иван Фролович локтöмлö Светлана гажмыштiс. «Кыдз-некыдз отсöт». А мöдыс, кöр лэдзчис быдöнныс бöрсянь тележка вылiсь, пондöтiс:

— Баитiсö тiянлö, торкат мöссэсö! Сiдз и лоис! Мый думайтат, озö адззисьö дак?.. Ош кö нiйö кытöнкö жегдыштiс?.. Тiян улъя эта дöс и отвечайтны ме ог кутчись!

Этö жö баснисö, дзир тöдчöмöн кузьжыка, горöнжыка да вынöнжыка баитiс Иван Фролович и пастуххезлö. А кöр пондiсö лэдзавны пода, кыкнанныс нiя — зоотехник да заведующöй, сулалiсö öтмöдöрсянь осьта завор бердын, быдыс лыддис ас кежас. Сiйö жö уджсö, ны бöрсянь ни, керисö и асьныс пастуххез.

— Но вот... — пондöтiс вились заведующöй, кöр бöрья мöссэс вуджисö завор сайö. — ...Öтiк лунö квать юр торкит! А арöдззас мый?.. Некинöс эд бöр лоас вайöтнытö! Простöн гортö локтат!

Думайтны кö медодзза лун сьöртi, дак былись сiдз и петiс. Сiйöн споритны паныт пастуххез эз ни пондö.

— Петасö, батi, öшö талун кысь табуныс коласö, — не öддьöн увереннöя, дзик ас кежас, шыасис пöрисьжык пастух, сiйöн сорöн иньдöтчис жагвыв мöс табун сьöрö.

Светланалö думайтсис, что асывбыт сьöрна горöтлöм бöртi заведующöйлöн лöгыс чулалiс ни. И кöр нiя иньдöтчисö ордчöн завор дынсянь керкуок ладорö, зоотехник юалiс:

— Ваялö оз сэтчин бригадирыс куканнеслö вердчансö?

— Кысь нö ме тöда, ваялö оз? Этö сылiсь ассис колö юалны.

— Но тi жö заведующöй, Иван Фролович. Кыдз этö од тöдö, кöр тi гортсянь локтiт? Öтiк эд фермаыс.

Заведующöй вежöртiс, что эстöн нiя зоотехниккöт местаэзнас вежсисö. Эта сiйö падмöтiс. Мед не жарöтны виль спор, кöда коста винитнытö усяс не сылö ни, лöньжыка, ежели одзжык, сiя юöртiс:

— Эг ме тöння лунö куканнес дынö кежал. Некöр вöлi.

— «Эта годö» — висьталiт бы Иван Фролович, дак буржык бы вöлi.

Эта и былись вöлi сiдз. Год сьöрна зоотехник кукань картаись заведующöйсö эшö öтпырись эз адззыв, öнi нывка видзчисис, мый сiя горöтчас паныт. А мöдыс дзир öвтыштiс кинас сы басни вылö, кыдз абутöм тор вылö.

— Куканнезнаныт тiянöс... Не ны йылiсь öнi... Öшталöм мöссэзныт йылiсь думайтнытö колö.

— Этö ме и сiдз думайта. Ачым часöт кошшисьны муна. А тi эстöн асьныт ни, локтiт дак, колана порядоксö лöсьöтат.

— Некöр меным татöн лунтырсö... Висьтала вот шог, кос висьö. Кин сэтчин метöг йöлсö примитас?

— Йöлыс, Иван Фролович, примитöм ни. А татiсь уджыс тiян, заведующöйлöн, вот и керö. Велалiт пестунничайтöмыс дынö.

Не «ну» не «на» заведующöй сэсся эз висьтав. Вежöртiс, тыдалö, что споритны ас удж понда нем. Но кöр флягаэс вöлiсö грузитöмöсь, сiя быдöнныскöт öтлаын шымыртiс-кайис тележка вылö, мунiс гортö.

«Керис, шусьö, ассис уджсö. Вот тэныт и заведующöй, — думайтiс зоотехник. — Но и кыскы вöрисьыс. Тэсянь прокыс сё сымда. Сiя ни бур, что Анфиса тётка талун дежуритö. Висьтала, кыдз да мый, и тэтöг керас». Но чожа лоис вежöртана, что и Анфиса вылö зоотехник надейтчöм тожö весь. Высьтiсись уджалiс: гывьясис да дзимлясис сэтчöдз, кытчöдз сылö эз усь тöдны, что лунтыр кежö кольччö öтнас. А кыдз только кывсис, что заведующöйыс мунiс бöр, а ачыс зоотехник лöсьöтчö мунны кошшыны мöссэз, юалiс:

— А кинкöт нö ме эстöн кольчча?

— А кин эшö тiянлö, Анфиса тётка, колö? Öтнаныт.

— Ме? öтнам? Вöр шöрас? Лунтыр кежö? — Ыждöм сина Анфиса казявтöг уськöтiс кисис бон, мыйкö вылö пондiс пöрччавны халат бердiсь киззез. — Да тэ кöть вий менö, кöть джагöт, кöть золото сет, öтнам ме этчö, батя, ог кольччы. Ась менö ош кытöнкö косялас...

— А эстöн мый? Кинiсь тi, Анфиса тётка, повзит? Керку пытшкас?.. Лунся югытас? Лунтыр жö машинаэс ордчöн вöрсö кыскалöны.

— Сiя и эм — кыскалöны. А машинаэс вылын кин? Мужиккез. А тi менö, мужика инькаöс, челядя инькаöс... öтнамöс... ны син одзö... лунтыр кежö... А охота кö лоас кинлöкö ны коласiсь менö эстöн öнджа керны, дак сэк мый? Этö тэ думайтан он?

Светлана, кöда одзза лунас лунтыр öтнас чышкисис да миськасис, сымдасö мылякö нельки öтпырись эз и думайт. Но мымда бы нывка эта йылiсь высьтiсисьыслö öнi эз баит, мöдыс сылiсь баснисö эз ни кывзы. Бöртiжык, кöр споритöмныссянь кыкнанныс мыдзисö, Анфиса шуис:

— Ог кольччы, висьталi, ог и ог. И тэныт öтнасытлö мунны кошйисьнытö тожö ог советуйт. И тэкöт, пантасяс кин, дак тожö быдöс вермас лоны. Нылка морт жö... Абу разь и жаль? А кин вöрас отсалас? Кин ыксöмтö кылас? Отсасьышт лучше меным тöварыш местö, дак буржык лоас. А мöссэс, батi, öшö асьныс адззисясö.

Этö жö баснисö баитiс асывсянь и пастух. Да и оланас сiдз не етша вöвлi, кöр öштöм мöссэс, ойсö вöрас узьöм бöрсянь, öтлаасьлiсö табуныскöт бöр. «Ась. Былiсь, батi, адззисясö». Споритны высьтiсиськöт Светлана сэсся эз понды, кольччис отсасьны. Анфисаöс дзик вежисö. Инька гажмис, сэтöн жö кутчисис бöр аслас удж бердö, а лунтыр сьылöмсянь öмыс кодьöн эз и тупкассьыв. Белитчан-миськасян уджсö жö высьтiсись керис сiдз, кыдз, натьтö, и гортас эз керлы.

Рытъявыв быдöс коланаыс вöлi ештöтöм: потолок да стенаэз белитöмöсь, джодж яйежöдз зыртöм-миськалöм. Зоотехник да высьтiсись öтлаын петiсö пантавны пода. Юасьны одзлань пастуххезлiсь талун Светлана эз ни понды. Сiя перво жö сувтiс завор коласö, лыддис. Гажмыны вöлi немсянь. Мöссэз бертiсö сымда, мымда мунiсö асывнас.

— Ог тöд, кытöн нiя торйöтчисö, — баитiс Никифор Гаврилович. — Сiдз кысь кошьян?.. Этнö эд сэк кежö он чапкы.

Но кошшынытö колiс, и колiс кадсö öштытöг, кытчöдз нiя эз сюрö браконьерскöй лось петляэзö нето эз ешты джагöтны ош. Рытсяняс жö зоотехник пастуххеслö висьталiс:

— Ашын мöдöрö вашöтат.

Ашынас мöссэз вöлiсö вашöтöмöсь Вырвож сайö. А зоотехник, öтлаын высьтiсиссезкöт, пуксис трактор вылö, иньдöтчис гортö. Кынымкö километр бöртi нывка тракторсö сувтöтiс, пондiс лэдзчыны. Сы сьöрö жö вöрзьöтчис и Анфиса.

— Не öтнасытлö жö тэныт... — горöтчис сiя зоотехниклö, а высьтiсиссеслö содтiс: — Чеччö, инькаэз, кинлöн мöссэс оз тырмö. Сувтiсö эшö куим морт.

— Янсöтчам кык тор вылö. Пондам кошшыны гортлань, кыкнан ладорсянь трасса пöлöн. Мый пасьтöн кык луннас олiсö, сы пасьтöн и видзöтлö. Казялат кысь бокö кежöм следдэз, ны сьöрö и мунö. Ой, да мый этö ме тiянöс велöта? Асьныт сымдасö ылöстат. Кин мекöт?

Зоотехник ладорö кежис Анфиса.

— Дыр кежö я? — юалiс кöдакö инькаэз коласiсь.

— Кытчöдз ог адззö.

Эта вылын и янсöтчисö. Öтiккез ны коласiсь кежисö трасса бердсянь шульгалань, мöдiккез — веськытлань. Инькаэз — не мужиккез, уксытöг вöрын оз вермö. И ась неважын кералöм делянкаэз вылын вöрыс эшö и эз вöв, лэбтiсьны сiя вöлись пондöтчис, кадiсь кадö то öтöрын, то мöдöрын пондiс кывны негорöн уксышалöм. Кывлiс сiя то матынжык трасса бердын, то вель ылын сы дынсянь. Неылын öтамöд дынсянь видзсьытöн, высьтiсиссез вуджавлiсö öтiк керöс вывсянь мöдiк вылö, гöгралiсö лажмыт да туруна оллез пасьта, кежавлiсö тшöк кыдззаиннэзö да пипуаиннэзö и сiдз вешшисö сё одзлань. Лунтыр сьöрна кыкнан туй бокыс горт туйвеж бердöдз вöлi ветлöм доль и поперег, но некысь: не ылiсь, не матiсь — мöссэсö сiдз и эз панталö.

Рытъявылас куим высьтiсисьлöн уксöмыс пондiс кывны öтiк ладорсянь да öтдруг. Анфиса сибöтчис матöжык зоотехник дынö.

— Инмисö, поди, да? Друг уксiсьöны. Петалны колö. Иньдöтчисö веськыта инькаэс уксöм вылö. Руз мыдзöмöсь вöр чашья коласöт лунтыр шаритчöмсянь, недыр мыйись нiя петiсö горт туйвеж бердö, кытöн туй дорись колода вылын, сэтшöм жö мыдзöсь, летсьöм-вотсьöм паськöмаöсь пукалiсö да шоччисисö куим высьтiсись. Дзир мöссэс ныкöт эз вöлö.

— Кöдöрö öшö эта бöрсянь? — пуксьыштiс ордчöн быдöнныскöт да юалiс Анфиса.

— А некöдöрö. Рыт локтö. Чилькöтчыны пондас колны, — шыасис Надеж. — Да и кöдöрö öшö мунан, некытöн эстöн мöссэс абу да? Вöлны бы кытöн матын, дак сё ни бы казялiм. Не еммез эд, натьтö, кöр и ошсö, и лосьсö — быдöннысö адззылiм.

— Былись я мый я ошсö кыськö адззылiт?

— Да не. Этö ме сiдз горöтчи, — баитiс одзлань Надеж. — А вöрмöссö куканёккезнас — былись. Мöсöн жö перво мамнысö и примитi. Тпрутьки, тпрутьки, мыся. А сiя тай кыдз лэбтыштiс юрсö, да кыдз свисьнитас бадьтальник коласас, сымда ме сiйö и адззылi. И куканёккес сылöн сэтшöм жö кузь кокаöсь да лажмытик бöраöсь, топ тай жыраппез, кöднö телевизорас мыччалöны. Öтпырись топ дзир и нюжöтчыштiсö мамныс сьöрö, топ пöртмасисö син одзын. А кошйисьнытö менам сэсся немöн, нач кöмтöг кольччи. — Эстöн Надеж лэбтыштiс öтамöд бöрсянь коккесö, мыччалiс, öтiк сапог голеньыс вöлi орöм поперег, мöдыслöн кыртöм пятаыс öшалiс öтлаын каблуккöт.

Светлана тожö дзар керыштiс павтыртчöм пыдöса сапожка вылö, кöдаись тыдалiсö носкиа чуннес, но ошшасьнытö инькаэз одзын эз ни понды. Сiя жö вöлi и мöдiк высьтiсиссезкöт. Эта увья и подöн мунны эз ни позь. Высьтiсиссез кольччисö видзчисьны трактор, мед сы вылын бертны бöр фермаö.