Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава VII

Виль год панытö погоддя вежсис. Лэбтiсис неыджыт лунвыв тöв. Тшын вылö вачкисян сук туманыс, кöда лун и ой тшöтш му бердöдз öшалiс город весьтын, сайöвтiс биэз, вöтис ас пытшкас шыэз, дзик мöдiс падтыны быдöс ловьясö, öнi вдруг ловзис, жагвыв пондiс лэбтiсьны. То ли сысянь, то ли эшö мыйсянь чожа кымöртчис. Руыс дзик вазис, лоис сьöкытжык. Кык неделя сьöрна биморозöн сулалан погоддя тöдчöмöн небзис. Петiс шочыник лым. Городын олан гажмыштiс. Öтöрын содiс шум.

Эшö югдiкас, рöма-дзара коста, негорöн пондiсö шыасьны воробейез. «Но мый, шонтiс?» — юалiс аслас позсянь öтiк том воробей. «Шонтiс, шонтiс!» — öтласöн шыасисö сылö паныт мöдiккез.

Гажмыштiс и отир. Удж вылö кöть и тэрмасисö, но мунiсö не котöрöн ни, кыдз вöвлi одзза луннэзö. Мужиккез басниын, кöдна дышöтчытöг здоровайтчисö öтамöд коласын, асывсянь кылiс шутитöм: «Праздникöн тэнö! Заптiн ни вытрезвителяс местасö?». А сылö паныт: «И тэнö сiдз жö. А вытрезвительыс местö менам гортын и джоджулыс бур».

Бытовöй комбинат контораын, кыдз, натьтö, и быдлаын эта лунö, праздниклöн сибöтчöмыс тöдчис асывсянь: частожык кылiс шутитöм, сералöм, да и басниыс горалiс визывжыка.

Бухгалтерияö сьöрсьöн-бöрсьöн чукöртчисö инькаэз. Томжыккес ны коласiсь асывсянь ни локтiсö краситчöмöн, баситчöмöн, моднöй шляпкаэзöн, югьялан сапожоккезöн и этасянь вачкисисö цветитан маккез вылö. Ыбöс колассяняс жö медперво и пондöтлiсö: «Вермис жö, батя, талун кежö шонтнытö». А паныт сылö: «Но кыдз жö оз? Кытшöм нö праздник сэтшöм морозыс коста?».

Эз ешты кусны басниыс погоддя йылiсь, кыдз сэтöн жö пондöтчис мöдiк: «Кывзö жö, инькаэз. Яйыс магазинас талун лоас, оз? Ме топ рытывбыт очередяс сулалi, да öтiк пеллезся нем эз дöнзьы». Сылö паныт: «А менам, кодя мортыслöн, и пельняннес талуннявиöдз кертöмöсь».

Быдса месяц сьöрна, а то и дыржык лöсьöтчис отир праздник кежö: заптiсисö лунiсь лун. Но вот праздникыс сибöтчис, и эстöн вöлись лоö вежöртана, что и эта оз тырмы, и сiя абу.

Аннушка, бытовöй комбинат контораись кассир, масiсь кодь веськыт вывтыра, кöсыник да кокнитик, дзик бордтыв, пукалiс учöтик касса жырын, заборкаыс пыр кывзiс инькаэзлiсь баснисö да шонтiс пым батарея бердын ассис вöснитик, дзик шуч тыдалан чуннесö. Ась талун öтöрас вöлi и шонытжык ни, но сумка кöвсяняс нывкалöн чуннес сё жö кынмисö. Да и ачыс Аннушка вексö вöлi кытшöмкö кынмись. Сiйöн, кöр том отир новйис сё эшö гожумся паськöм, сiя пасьтавлiс ни арся пальто. А кöр мöдiккез вылын мыччисьлiс арся паськöм, Аннушка дзебис ни нырсö руч кучикись кузь гöна воротникö. Тöвся мороззэз коста нывка эз петав шоныт пасись, кöда увтö пасьтавлiс эшö не öтiк гöрдззöм кофта. Бур, что пасьтавнытö нывкалöн вöлi мый: неделя кык сьöрна, лунiсь лун, Аннушка вермис бы петны виль выввежöтöн и эта коста не кöмкöт, не паськöм коласiсь öтiк торсö кыкись бы эз пасьтав.

Уджаланiнын сылiсь кыза пасьтасьöмсö примитлiсö ошшасьöм туйö. Сiйöн мукöдыс инькаэз коласiсь, а частожыксö Феодосья Павловна, катша кодь лэчыт сина да уна басниа годдэза ни бухгалтер, баитлiс:

— Мыйлö тэ, кывзы жö, Аннушка, нывка морт, сы кызöн пасьтасян? Ми эд и сытöг тöдам, что паськöмыс тэнат тыр. Али полан, что новйынытö он ешты, сiдз и сiсьмас?

Кинöскö мöдiкöс сэтшöм басниыс вермис бы и дойдны. Но Аннушка примитiс сiйö шутка местö, лöгасьтöг паныт шыасьлiс:

— Кынма да кытчö нö воштiся.

— Сэтшöм том морт и кынман? Да кин нö тэныт веритас? Но пет сэк жöник сайö, кынман дак. Сiя тэнö быд ой пымавтöдз пондас шонтны, вот и дугдан кынмынытö.

Этатшöм баснисянь нывка перыта öзйывлiс чужöм вылас.

— Дугды жö, Феодосья Павловна, стыдтöм баснисö баитны, — и сэк жö Аннушка тэрмасис сайöвтчыны аслас жырокö.

— Видзöт тэ, кытшöм жельнöг. Жöникыскöт узьöм йылiсь и кыв бердас оз лэдз, а ас кежас, натьтö, сiйö и думайтö.

Сымдасö, кыдз да мый лоас сэтчин ас коласын, Аннушка кытчöдз и эз думайт. А вот пантавны колана мортöс, пондыны тöдчыны да öтлаасьны сыкöт — эта йылiсь нывка и былись думайтiс, и думайтiс не первöй год ни. Кин томмез коласiсь оз думайт эта йылiсь, кöр кадыс сылö сибöтчис? А думайтны Аннушкалö вöлi кад ни: нывкалö тырис кыкдас год, но кытшöм сiя зонкакöт тöдчöмыс да радейтöмыс, öнöдз сiя эшö эз тöд, не лыддьыны кö сiйö, мый пантавлiс киноись да книгаэзiсь. Аннушка оланын кытчöдз эз пантасьлы сэтшöм морт, кöда бы колананёж дзар керыштiс сы вылö, пондiс тальны сылань туй, мыйöнкö казьмöтiс аслас радейтöм йылiсь. А эталö, кыдз думайтiс нывкаыс ас кежас, кöть öтпырись колiс ни бы лонытö. Эд овлö жö быдöнныскöт, том отирыскöт, — пантасьöны да тöдсасьöны, дружитöны да öтлаасьöны. А сыкöт кытчöдз некин. Сiдзкö, сiдз сiя некинлö и эз гленитчы, некинлö эз усь син вылас, некинлiсь эз саймöт ас дынас сьöлöмсö. И кöр нывка вовлiс этна думаэзöдз, кутлiс сьöкыт шог. Но эшö сысся öддьöнжык полöтiс Аннушкаöс одзланьсяыс. Эд эз кö некин пантась эта вотöдз, то и одзлань вермас лоны сiя жö. И сэк... Кольччыны öткöн век кежö? Эта думаыс вайöтлiс нывкасö синваэзöдз. Сьöлöмыс пондывлiс поиктыны жагвыв да полöмöн, сiйö и видзöт — сувтас. Выныс, кöда Аннушка вывтырын вöлi и сiдз не уна, нач кольлiс, дзик песок пожнассис шочыник пож пыр.

Ветлыны быд рыт киноö да танеццез вылö Аннушка эз вöв велöтöм учöтсянь. Сiйöн унажык кад нывкалöн чулавлiс гортын и некытшöм гажтöм быдмикас эз кутлы. Гортся удж ештöтöм бöрсянь Аннушка чассэзöн вермис лыддьöтны кытшöмкö интереснöй книга, кывзыны радио, мечтайтны. Но бöрья годдэзö быдöс вежсис мöдöрö: рытся лöньыс бергöтчис сы понда шогöн. Саймис охота кывны кинлiськö тöдса басни, шутитöм, сералöм. Но керкуыс, кöдаын нiя олiсö дзир кыкöн айыскöт — нывкалöн мамыс кулiс, кöр Аннушкалö мунiс вöлись сизимöт год — вöвлi одззакодь лöнь да гажтöм. Медбöрья кадö сiя нельки пондiс полöтны аслас лöньöн.

Оз позь висьтавны, мый бы вермис лоны одзлань. Но таво арнас Аннушкалöн олан видзчисьтöг вежсис. Месяц кыкöн одзжык, Чистоеввезлöн сосед, Егор Егорович, вайöтiс ны ордö квартирантöс.

Тöдтöм, лöнь мывкыда да не öддьöн басниа зонка йылiсь Аннушка одзлань нем эз думайт. Сiя вöлi рад сылö ни, что керкуас нысся, кыкысся, лоис эшö öтiк морт, кöдакöт кадiсь кадö позяс горöтчыны кыв и этасянь ни лоас гажажык.

Öнi Аннушка пукалiс аслас пызан сайын, керис удж: бöрйис да вурис папкаэзö быдкодь документтэз. Эта коста заборка мöдöрас инькаэз сё эшö сёрнитiсö праздник йылiсь. Сы увья и Аннушкалö усис тöдвылас, что гортын сылöн керöм тожö не быдöс. Етшаöв вöлiсö заптöмöсь яблоккез, эз вöв небöм колбаснöй сыр, кöдöн айыс, Антон Васильевич, радейтiс асыввезнас юны чай.

Эта вотöдз праздниккес кежö Аннушка унасö нем эз лöсьöтлы. И не сiйöн, что сiя вöлi надз, нето лöсьöтнытö вöвлi немись, а чожажык сысянь, что кернытö вöвлi некин понда. Уна я ковсис кык мортлö, кöр Егор Егоровичся ны ордö сэсся некин эз и вовлы.

Но таво нач мöдiк. Таво Аннушкалöн вöлi квартирант, кöда праздник коста ны ордын тожö гöсь. И мед не мыччавны асьсö йöз син одзын нетуяна да надз хозяйкаöн, нывка первуись лöсьöтiс праздниксö, кыдз кужис-вермис: керис сур да ырöш, студень да пельняннез, заптiс чери да яй. Арсянь видзсисö и солалöм тшак, огуреццез, капуста.

Павжун коста инькаэз уськöтчисö, кинлö кытчö туй. Кинкö ны коласiсь тэрмасис магазинö черила нето яйла, кинкö столовöйö — тортла да пирöггезла.

Эз пукöт талун и Аннушкаöс. Сiя тожö иньдöтчис быдöнныс сьöрö. Но город шöрас быд магазинын отирыс — начкöм, а сулавны очередьын кадыс эз вöв. Нывка пуксис автобус вылö, иньдöтчис ылiсьжык магазинöдз и эз сорась. Эстöн вöлiсö не только колана сыр да яблоккез, но и апельсиннэз, кöднö город шöрись магазиннэзын судзöтны сьöкыт.

Чожа мый, тöбалöм сумкаöн, Аннушка петiс бöр. Но сiдз кыдз автобусыс эз лöсяв, ковсис бертны подöн. Эта увья сiя недырик кежö и сёрмыштiс.

Тöв вывсянь да тэрмасьöмсянь рöмсялöмкодь чужöма, Аннушка перыта вуджис бухгалтерияись порог. Сэк кежö быдöнныс ештöмöсь бертны ни. Феодосья Павловна дивуйтчöмöн дзар керыштiс нывкаыс ладорö, горöтчис:

— А эта эшö талун кытöн вöлöм?

— Кытöн и быдöнныс — магазинын.

— Дышыт эз и пет? Видзöтö жö, нывкаэз. Вексö кынмис, öтöрас кодьöнсö эз и петавлы. Праздникыс сы понда вöв кöть эн. А талун и очередьын ештöм сулавны, и кыдз тулысся горадзуль оссьöм, быдсöн чужöмнас чикнялö. Быдöс я тэкöт, нывка, ладно? Он я тэ Виль год увья жöник сайö лöсьöтчы?

— А мый, кöть бы и сiдз дак? Мунöны жö тай отирыс. — Феодосья Павловналöн басниыс нывкасö нельки гажмöтыштiс.

Удж вывсянь гортö Аннушка бертiс пемдандорас, кöр мукöд керкуэзын сотчисö ни рытся биэз. Сотчис сiя и ны керкуын. Айыс, öтнас овтöн, бисö весись эз сот. Рытъявыв кадö сiя пукалiс унажыксö шоныт камин дынын, шонтiс ассис пöрись коскаэсö. Сiйöн, кöр залiсь югдöтöм öшыннэс усисö нывкалö син вылас, ас кежас сiя думайтiс: «Гортын ни эд, тыдалö, талун Коляыс». Аннушка гажöн ловзисис, перыта кайис вывлань неважын чышкöм поспуэз кузя, пырис. Но айыс вöлi öтнас. Антон Васильевич негорöн нюргис мыйкö аслыс ныр увтас, вочöтiс праздник кежö кöзок.

Ыбöс дынсяняс жö Аннушка нёджжасьöв-керис öтмöдöрö, сибöтчис айыс дынöдз, юалiс:

— Ветлiн, ая, сё жö вöрас?

— Ветлi тай то, — шыасис паныт Антон Васильевич, содтiс: — Быд годöн сё ылöжык да ылöжык миян дынiсь вöрыс пышшö.

— Мый тэ, ая, кöдö оз ков да и баитан. Кыдз сiя пышшас?

— А сiдз вот... Кералам ми сiйö, мыйлö колö и оз, а вились сы местö ог садитö. Думайт вот ачыт, мымда ми сiйö, томсö эшö, — Антон Васильевич басни коласас качыкнитiс юрнас одзас сулалан кöзок вылö,— кöдалö бы эшö быдмыны да быдмыны, годiсь годö эта праздник увья тшыкöтам. А уна я этаись прокыс? Но, сулалас, шуам, сiя керкуас лун ли, кыкö. А одзлань мый? Этасянь эд не шоныт, не пöтöс некннлö оз сод. А сет тэ сылö вöрас дыржык овны — видзöтан, мыйкö вылö сёрöнжык и пригодитчас: тёс ли столб ли сё ни сыись мыйкö петас. А ми эд сымдасö некыдз ог вежöртö.

Кöзоккес йылiсь талун Аннушкалö эз думайтсьы, паныт айыс норасьöм вылö горöтчис:

— Мый тэ вöрыс понда горзан? Тэ векö эд тырмас. Да и не öтнат тэ кералан. Быдöнныс тай сiйö керöны. А жаль, дак эз и ков вайны. И сытöг бы праздникыс чулалiс.

— Да ме ачым эг и керав, чертöг ветлi да. Кинкö сöтöм да шупкöм, сiйö и вайи. А етша разь сiдз кок йывсис октöмыс вöрас кольччö? Сымдасö эд и лыддьыны оз позь. Ме векö, шуан, тырмас? Сiдз сiя. Уна я меным овнытö кольччис? Батi, талун вода да сэсся ог и чеччы. Не ас йывсим думайта. Пола, что тэ зоннэзлö да ныввезлö нем оз кольччы.

— Нiя менам, батi, некöр оз и лоö да мый тэ абутöмыс понда тöждан, — Аннушка бергöтчис, иньдöтчис кухняö, мунтöнняс ни эшö юалiс: — Коляыс гортö вовлiс, эз?

Антон Васильевич кышалiс кöзок бердö югыт-веж рöма голи.

— Тэ думаэзöн, нылö, дак овнытö оз и ков, — и вöлись эта бöрсянь содтiс: — А Миколашаыс кытчöдз эз мыччась.

Аннушка вежöртiс, что думайттöг горöтчöм кыввезнас айсö дойдiс нем понда и öнi этасянь аслыс жö недолыт лоис сьöлöм вылас. Гортся паськöмын ни, нывка вились сибöтчис айыс дынö.

— Мый нö, ая, праздник кежас пондам лöсьöтны?

— Сiйö, нылö, тэ ачыт тöдан. Тэ сэтöн хозяйкаыс. Мый лöсьöтан — сiя и бур. Капуста миян эм, яй тожö. Пельняннез керöмöсь. Бутылка вина ме вайи. Мый миянлö сэсся, кыкыслö?.. Гöссезöс ми тэкöт ог корö.

— А Коляыс разь не гöсь?

— А кытшöм сiя тэныт гöсь? Сiя патерант. И сёйö-юö кö зонкаыс öтлаын, сiдзкö асланым. Да и локтас я гортö Миколашаыс? Праздник кежас сiя баитiс гортас ветлыны, дак, батi, мунiс ни. Эз тай то вот öнöдз мыччась, — Антон Васильевич лэбтыштiс нылыс вылö синнэсö, казялiс, кыдз эта юöрсянь мöдыслöн вежсьыштiс, дзик кымöртчис, пемдыштiс чужöмыс.

— Сiдз я, не я, ме бытшöмик ог и тöд. Висьтала вот, мый асывсяняс баитiс. Но и локтас кö, шуам, гортö, дак сылö месся унажыкыс тожö оз ков. Мый лöсялас — сiя и бур. Видзöта вот ме сы вылö да пыр öтiкö думайта — мыля сiя менам не роднöй зон. Öддьöн ни то бытшöм, вежöра, мывкыда зонкаыс. Сэтшöмыс киö и хозяйствосö кольны полöм эз бы пет.

— Ая, ме эд тэнчит не сы йылiсь юала.

— А но. Öши, видзöт жö тэ, невна баснинам. А тэ лöсьöт, лöсьöт, мый колö. Оз кö мун, дак эд гортö жö бертас.

Эта коста посöдзас кылiсö тöдса оськöввез, пырис Сизёв. Зонка зэвжык пöдныштiс бöрсяняс ыбöс, перыта пондiс чöвтчыны.

Аннушка казялiс, что Сизёв тэрмасьö. Охота лоис тöдны, былись я баитiс айыс сы мунöм йылiсь, но юавны эз лысьт.

Зонка вежис вывтсис уджалан паськöм, пондiс миссьыны. Сiя кадö Аннушка лöсьöтчис лонтны камин: осьтiс труба, кутчис шулявны сартассэз. Кухняас жагвыв пырис Антон Васильевич, юалiс:

— Дак мунан сё жö, Миколаша, гортöдззит?

— Да колiс бы ветлыны... А мый?

Аннушка, кöда öнi öктiс джоджсис шулялöм сартассэсö, дзик кынмис местаас. «Весь эд, быдöс и быдöс весь. Нем пондаись сiдз старайтчи. Неужто сiя оз адззы, что гортын быдöс керöм-лöсьöтöм? Неужто оз вежöрт? Горöтчыны бы, падтыны. Но да кысь лысьтан. Не мужик эд, не вон. Думайтас эшö, что ачым кышася».

— Да нем... Сiдз тай юалi, — шыасис Антон Васильевич Сизёвыс кыввез вылö. — Он ни, мыся, батi, ешты да... Уна ни эд, натьтö, рытыс, — старик жагвыв гыжьялыштiс пель сайсö.

— Ешта эшö бöрья автобусыс вылö, — Сизёв перыта öшöтiс чышкöт, петiс, сибöтчис аслас койка дынö. Койка увтсис сiя кыскис неыджыт чемодан, кытöн вöлi чукöртöм пеславтöм паськöм, осьтiс. Эстöн вöлись Сизёв, кыдз öшöм, сувтiс. Чемоданас паськöмыс эз вöв. Зонка думайтöв-керис, кытчö бы сiя вермис лоны, медперво некыдз эз вежöрт, что абу кö чемоданын сьöд паськöм, сiдзкö сiя песлалöм. Гусявны сiйö керкуись некин эз вермы.

Эта коста керкуас сулалiс сэтшöм лöнь, что нельки кылiс, кыдз кухняын, бергавтöнняс, ном моз дзингö электрическöй счётчик. Но лöньыс видзчисьтöг дзугсис. Медперво кылiс öтпырись горöн торснитöм, а сэсся эшö да эшö.

Öнi вöлись Сизёв дзик саймис, перыта дзар керыштiс Аннушка ладорö. Казялiс я сiя сылiсь гажтöм думаэсö, вежöртiс я сы сьöлöмись шогсö, висьтавны оз позь. Но сiя адззис, кыдз нывкаыс киись, öтiк бöрсянь мöдiк, горöн торскöтöмöн, усялiсö джоджас шулялöм сартассэс. Мый лоис Аннушкакöт, Сизёв эз юась. Сiя уськöтчис нывкаыслань, сувтiс пидзöссэс вылö, чöлöмöн пондiс öктыны джоджö киссьöм сартассэсö и сэтöн жö, чеглалöмöн, сюйны нiйö горас. Аслас мунöм йылiсь зонка дзик вунöтчис. Бöртiжык Сизёв босьтiс киас рос, пондiс чукöртны камин гöгöр рознитчöм ёгсö. Эта коста жö, ас кежас, Аннушка одзын недолытсянь, думайтiс: «Бöбöв жö ме, бöбöв. Кыдз ме этö одзжык эг казяв».

Быдöс лоöмыс вылö Антон Васильевич и кылiсь джынöн эз шыась. Сiя чöлöмöн бергöтчис, чöлöмöн жö петiс кухняись бöр, сибöтчис аслас кöзок дынö, кутчисис удж бердö.

Аннушка кылiс, кыдз сьöлöм вывсис одззася гажтöмыс мынiс да сьöкыт изöн кывтiс увлань.