Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Тулыслöн следдэз

Лыддьöтас бöра, натьтö, лыддьöтiсь рассказлiсь шуöмсö да сэтöн жö и думайтас: «А овлöны я нiя сэтшöммес, тулысыслöн следдэс?» Ме думайта дак, овлöны. И овлöны не только тулысыслöн, но годiсь быд кадлöн: и тöвлöн, и гожумлöн, и арлöн. Мыйöн, шуам, не следдэз тулысыслöн, кöр шондiлöн пым югöррез увтын пондöтчö шольны вевдöрсяняс тöвся лым, а ойся кöдздöтöм-кынтöм увья быд асыв кежö сы вылын аркмö чарöм? Мыйöн не следдэз тулыслöн, кöр сiя жö шоныт погоддя коста лымыс шольö и вöр вылын, а лэбтiсьöм тöв шогья сiя кокнита буждö-лэдзчисьö вöрыс вылiсь сы кок увтö — тулыс кежас вöрыс дзик чöвтö ас вывсис сьöкыт тöвся паськöм. А то эшö. Котöртiс, шуам, тöвшöрнас вöр дорöт руч да колис ас бöрсяняс небытик лымас следдэз. Вежöртана, что ручыслöн нiя руч след гырисяöсь и эмöсь. Но сибöтчис тулыс и пондiс сывны лым. И сэк этна руч следдэс асланыс сылöм-ыждöмсянь пондiсö вачкисьны ош следдэз вылö. Вот эта бöрсянь и висьталö, мыйöн эта не тулыслöн след? А öнi одзланьын ме мöда висьтасьны эшö öтiк тулысся следдэз йылiсь.

Менам ас киöн строитöм керкуыс вевттьöм кöртöн. Эм керкуас и неыджыт лоджия. А сы весьтöт векнитик карниз кузя обрешетка бердас кöрт листтэс крепитöмöсь кöрттуввезöн. Карниз дорöттяс кöрттуввез дорöмöсь куимдас сантиметр ылына öтамöд дынсянь. Вежöртана, что быд дорöм местаöт кöрттувнас кöрт листыс нырыштöм-жмитöм буржыка, а колассэзöттяс сiя поркьясьöмöнмоз лэбтiсьыштöм вывлань, кыдз бытьтö шогмöмась негырись волнаэз.

Тöвбыт сьöрна эта векнитик карниз вылö, кыдз и керку юрыс вылö да быдлаö мöдiк местö усис-чукöртчис лым. Но вот бертiс тулыс. Вынсялiсö шондi югöррез. Небзис öтöрын тöвся кöдзыт ру. Пондöтчис сывны лым. Öдззисö виявны вотьваэз. Вежöртана, что виялiсö нiя и карниз вывсянь, но виялiсö не кыт шедас, а дзир дорöм кöрттуввес весьтöт. А ны виялöмсянь кухня öшын увтын сывтöм эшö лымас пондiсö аркмыны учöтик гöпоккез. Быдöнныс нiя вöлiсö öтвесьтын, ордчöн, но куимдас сантиметр ылына öтамöд дынсянь.

Медперво, кöр öшынöт усис меным син вылам этна гöпоккезлöн лёдз, мыччассис, что этна кинлöнкö следдэз. Но чожа мый усис казявны и сiйö, кыдз этна гöпоккезö сатшкöтö-виялö вотьва. Сэк вöлись ме и вежöртi, мый эта сэтшöмыс.

Павжун гöгöр школасянь бертiс менам зон Серёжа. А кöр лэдзчис мöдiк этажсянь кухняö, то öшын сайись гöпоккесö казялöм бöрын, сэтöн жö юалiс:

— Кинлöн нö, папа, каньыс öшын увтöттяс ветлöтöм?

— Кытöн?

— Да вот жö следдэз тыдалöны.

— Не каньлöн, батi, да...

— А кинлöн эшö сэк? — юалiс Серёжа, но сэтöн жö содтiс: — ноко, ме муна видзöта, — пасьтасьтöг-шапкатöг уськöтчис ыбöсö.

Недыр мыйись зоночка бертiс бöр, ыбöссянь ни юöртiс:

— Былись не каньлöн следдэс вöлöмась.

— Кинлöн нö сэк?

— Да некинлöн. Этна жö вотьваэз виялöны сiдз. Нысянь шогмöм гöпоккес кань следдэс вылö вачкисьöны.

— Но эд шогмöм гöппес тожö мыйлöнкö следдэз.

— Вотьваэслöн ли мый ли?

— А вотьваэз мыйсянь виялöны?

— Сысянь, натьтö, что тулыс локтiс.

— Дак кинлöн лоöны этна следдэз?

— Ага, вежöртi, — гажмыштöмöн шыасис зоночка. — Этна следдэс тулыслöн.

Öмидзрöма говк

Вель важын ни меным эз усьлы вöвлыны пыд вöр коласiсь горт деревняын, кытöн ме быдми учöтсянь, чулöтi ассим быдöс челядься кад. Этасянь и кутö гажтöм. И кыным одзлань, эта гажтöмтчöмыс сё öддьöнжык, сё вынöнжык сетö тöдны ас йывсис. Тöдвылö усьö быд берсяыс, мый сэк вöлi кылöм, адззылöм да пуктöм не öддьöн тöдчана, а то и вовсе абутöм туйö, и вöлись öнi, уна год бöртi, пондö тыдавны да донтсьыны вильмоза.

Босьтны вот кöть бы, шуам, сiйö жö рöма говксö. Оз позь висьтавны, бытьтö ме сэтшöмсö аслам оланын сэсся некöр да некысь эг кыв-адззыв. Но мымда бы ме эг вынсьöтчы уськöтны сiйö тöдвылö мöдiк кадсяö да мöдiк местаын овтöн, этаись нем эз пет. Медъятнöя да медбытшöма видзсьö тöдвылын да сувтö син одзö дзир сiя, кöдö ме кывлi-адззывлi дзир учöтнам да дзир горт деревняын.

Олi ме учöтсянь öтiк мамкöт, асланым сарай кодь ыджыт да кöдзыт керкуын. А сiдз кыдз мамö быд лун уджалiс колхозын, то меным ковсис лоны эшö и гортын олiсьöн. А сэтшöмыслöн керкуас да йöр гöгöр быд лунся уджыс тырся-тыр. Тöв коста меным учöтсянь, лунiсь лун, ковсис гирчиктыны-пилитны öтнамлö поперечнöй пилаöн пес, поткöтлыны да пыртлыны сiйö керкуö. Ковсис сёдны да юктавны лунсяöн пода, чышкыны джодж да дзимлявны посöдз гöгöрись усьöм лым. Эшö унажык чукöртчывлiс гортся уджыс гожумся кадö, кöр вöвлi садитöм карчйöр. Öнi сiйö орöттöг ковсис дозирайтны курöггез пырöмись, рыт и асыв киськавны капуста, оравны лук гряддэз вылiсь ёгтурун да сирньылöмöдз мырсьöмöн тыртны картов.

Эз чулавлы, вежöртана, и котрасьтöг. Мымда бы эз чукöртчывлы лунтыр кежö гортся удж, гожумся луныс öддьöн кузь. И котрасьыштнытö челядь коста кадыс сё ни адззисьлiс.

Чукöртчöмöсь вит-кватьöн öтамöд коласын, мийö ештывлiм вöвны быд пельöсын. Орсiм шар-палкаöн деревенскöй грива вылын. Купайтчим Сия ю дорын, чылiм кинкö льöмпуэз вылö, гарйисим-орсiм песока ягын. Но рытъявыв, кыдз только шондiыс бергöтчывлiс доль деревенскöй улицалö, кытöн бы да мый бы эг керö эта вотöдз, öнi быдöнным тэрмасим бертны горттэзö.

Сэк кежö жö саймывлiс лунтыр сьöрна лöня суналан деревня. Медперво кытöнкö сы сайын пондывлiс кывны быд голоса джынняннэзлöн горалöм да мöссэзлöн баксöм. Этö бертiс ыбись-вöрись деревенскöй пода. Недыр мыйись табуныс пыравлiс деревняöдз, няксытöн, баксытöн, буавтöн да виксытöн пондывлiс рознитчыны быд пельöсö.

Сiя кадö ме петкöтлi карта ворота одзö ведраöн ва да пондывлi видзчисьны асланым Беляналiсь локтöм, кöда сьöрö тэрмасис сылöн пиян, сьöд сера порозок Мишка.

Пöттöдз юöмныс бöрсянь ме осьтлi воротаэз, и нiя кыкнанныс пыравлiсö ыркыт карта пытшкö. Сiдз жö йöртiсö бертöм подасö и мöдiк отир. Сiйöн недыр мыйись деревня пасьта быд голоса виксöм-баксöмыс лöньсьывлiс бöр.

Öнi ковсис видзчисьны уджалiсь отирлiсь деревня вылö бертöм. Но вöвлi, что быдкодь гортся удж коласiсь рыт кежас менам мыйкö сё ни кольччывлiс кертöг. Мамöлiсь бертöмсö видзчисьтöн ме вились пыравлi карчйöрö да рытся ыркытыс коста вöлись и кутчисьлi эта кертöм удж бердö.

Сэк кежö эшö ылöжык веськытланьö бергöтчывлiс шондi. Сiя петавлiс деревенскöй улицасис да пондывлiс öшавны стена кодь ылын сьöд вöр весьтын. Сы пуксьытöдз кольччывлiс эшö быдса час мымда кад. И вот сэк ылын вöр сайсянь паныт шондiыслö мыччисьлiсö не öддьöн сук, кокнит чочком кымöррез. Дзик ловзьöтöм баля табун, нiя перыта пондывлiсö паськавны омöн енöж пасьта.

Удж вывсянь, пымалöм да мыдз, бертлiс гортö мамö. Дзир öтпырись ловзисьöм могись сiя пуксьывлiс вевдöрись поспу вылö, мынöтлiс пельпоннэс сайись павжун увтiсь неыджыт пестер, пöрччавлiс юр вывсис ньылöм дука чышьян, сынасьтöнняс сэтöн жö висьтавлiс:

— Кисьлышт, ноко, меным кöш понсис васö, миссьышта.

Миссьöм-чышкисьöм бöртi мамö пыравлiс пытшкись посöдзöдз, босьтлiс сэтчинiсь высьтiсян ведра, петавлiс карта вылö чилькöтчыны.

Недыр мыйись, керкуас ни, ме одзын пызан вылас коричневöй рöма эмалированнöй кружкаын сулавлiс парнöй йöв. А ордчöн сыкöт, сэтöн жö, клеёнкатöм сiя годдэзö куш пызан вылын куйлiс гыриськодь нырпыса рудзöговöй нянь шöрöм — менам ужин. Ужнайтöмыс бöрсянь öтöрас вöвлi эшö югыт. Этасянь и он перво эз пет. А шоныт погоддя увья и керкуас эз пукöт. Пöт кынöмöн ни ме петавлi öтöрö да пуксьывлi вевдöрись поспу вылö.

Сiя кадö ыждiс ылын вöр весьтын öшалан шондi. Вежсис öткоста сылöн и рöм. Примитны кö, шуам, сiйö лунсясö югыт-веж рöма копейка местö, дак öнi сiя вачкисис лунсяыс сьöртi югыт-гöрд меднöй пятак вылö. Сэтшöмöсь жö вöлiсö сылöн и бöрья югöррес, кöдна кузя да лажмыта нюжалiсö му бердöт да сё эшö павкисö быд берся бердö. Асланыс павкöмöн нiя вöвлытöмöдз вежисö син одзын эта быд берсялiсь рöм, быд торсö, кöда бердö сибалiсö, мичöтiсö вевдöрсяняс кытшöмкö öддьöн шоныт, öддьöн небыт да сэтшöм жö лöнь öмидзрöмöн. И пондыны кö видзöтны шондi ньылат, эта шоныт, небыт да лöнь öмидзрöмаöн позис адззыны ыб вылiсь осяэз да ыб сайын сулалан вöр, деревенскöй улица вылiсь небытик луд да садовöй пуэз вылiсь лист, деревенскöй йöррез, керку стенаэз да тёсöн вевттьöм керку юррез. Нельки потшшез вылын öшалан кайпоззэз да ны вылын пукалiсь сьöдкайез мыччассисö сiя жö öмидзрöмаöсь. А дженытжыка висьтассяс сiдз, быдöс, мый усис эта коста син вылö, кыдз сказкаын, вöлi мичöтöм шоныт да небыт öмидзрöмö. И эз судз вын нетшкöвтны эта сказка бердiсь син. Охота вöлi ойбыт сьöрна да мыдзтöг видзöтны природаын эта волшебство вылö.

Деревняыс сэк кежö вöвлi лöньсьöм ни. Эз кыв отирлöн баитöм, поннэзлöн вувтöм да подалöн баксöм. Эта лöньын пельшы бердö дзир шочыника сибавлiс кинкö картавывсянь мöс голя бердын öшалан джыннянлöн негора трангыштöм. И сэк эта негора говкыс паськавлiс лöньсьöм деревня пасьта сэтшöм жö шоныт да небыт öмидзрöмаöн.

Но этадз кыссис недыр. Кытшöмкö кадö сайöвтчывлiс ылiсь вöр сайö шондi. А öтлаын сыкöт, бöра жö кыдз сказкаын, куслiс син одзын, öшлiс быдöс вылiсь да вежсьывлiс кизерик ойся пемыт вылö шоныт да небыт öмидз рöм.

Сэк кежö баля табун вылö вачкисян кымöррес ештывлiсö паськавны омöн енöж пасьта. Кывтiсö нiя öддьöн вылына. А улiсянь этнö кымöрресö öнöдз эшö югдöтiсö öмидзрöма шондi югöррез. Этасянь нiя и öштывлiсö ассиныс неважынся эшö чочком рöм да шучкöп мичöтчывлiсö сiя жö öмидзрöмö. А сысянь джын енöжыс, кытчöдз судзöтчисö шондi югöррес, öзйывлiс сiйöн жö шоныт да небыт рöмнас.

Сiя кадö, асылöдз шондiыскöт янсöтчöм могись, деревня бердiсь ыб весьтын сё эшö öшалiс вель вылына öткаса ыбшар да быд кужöмись питиртiс-сьылiс ассис гора сьыланкыв, донтiс да ошкис эта му вылын чулöтöм лунсö. И сылöн серебрянöй силькан моз горалан шыэс мыччассисö сэк тожö шоныт да небыт öмидзрöмаэзöн. Сэтшöммезöн ме нiйö не только кылi, сэтшöммезöн жö адззи ас воображеннёын синнэзнам.

Вель уна ни чулалiс эта бöрсянь кад. Но и öнi эшö, колö дзир куньны синнэз да уськöтчы тöдвылö ассим горт, кыдз эта шоныт да небыт öмидзрöма говкыс сэтöн жö и саймö ме ылöсын. И кыла да адзза ме сiйö сэтшöм жö бытшöма да ятнöя, кыдз и сэк, челядь кадö, а батi, эшö сэкся бытшöмжыка да ятнöйжыка. Сы увья, натьтö, öнi и гажтöмыс кутö, сiдз кыдз лоны мöдöтпырись сэтшöмыс ме оланын оз ни вермы. Сiя вöлi öтпырись, челядь кадö, öтпырись да пыр кежö.