Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Олöм лун

Пуны вöлi нем. Сiйöн жечовöй печкасö, кöда тöвбыт сьöрна сулалiс джодж шöрын да шонтiс керкусö ойез кежö, талун рытсяняс эз и лонтö.

Сёрöн ни, шондi пуксян гöгöр, Вовалöн мамыс чилькöтiс мöс. Неважын пиялöм Сьöданька сетiс кык-куим литр мымда йöв. Сiйö, пожпыртöмсö, эшö сайкавтöдззас зелёнöй эмалированнöй кружкаöн мамыс кайöтiс пызан вылö, жагвыв, мед не киськавны казявтöг, сувтöтiс зоночка одзö. Мöд кисис сэтчö жö пызан вылас, ордчöн кружкаыскöт, и тожö жагвыв да полöмöн, мед эз янсав торрез вылö да эз киссьы кок увтö, сiя пуктiс зоночкаыс ки долонь пасьтышта, кöс йики сорöн пильнöй чагись пöжалöм кöвдöмок.

— Сёйышт, дитя, да вод ни талун. Мый эшö нигаэт дорын синнэтö тшыкöтан? Пемыт ни, видзöт, да... — Чилькöтчöм-пожпыртчöм бöрсянь не öддьöн шоныт киöн сiя кынымиськö малыштiс зоночкасö юр кузя. — Биасьнытö талун ог ни пондö. Онмöссян, дак оз я ойыс чожажык продит.

Мунны пызан дынсис бöр зоночкалöн мамыс эз тэрмась. Сiя норасьöмöн баитiс кöдзыта мунан кузь тöв да абутöмкодь вердчан йылiсь, кöда увья Сьöданька нач етша сетö йöв, сулалiс, видзчисис.

Мамыслiсь норасьöмсö кывзытöн Вова пöдныштiс одзсис «Роднöй сёрни», вештыштiс сiйö пызан кузя ылöжык ас дынсис, дзар керыштiс кöс йикиа кöвдöмок вылö. Этасянь ни зоночкаöс кезöтiс. Сiя и ачыс эз казяв, кыдз зэгöтыштiс юрнас.

— Бöра тэ меным сiйö?..

Юрсö лэбтытöг Вова кылiс, кыдз мамыс вынсьöтчис пöдтыны ас пытшкын пыдына да гажтöма ловзисьöм.

— Кысь нö мый ме тэныт, дитя, бытшöмжыксö вая? Немись-нем миян этася сёйнытö абу да...

— Йикиа коли сiя, джагыт...

— Тöда эд, зонö-ö, тöда-а-а. Но да сёй кыдзкö йöв сорнас... Кылöт, кытшöм эм. Он понды сёйны, дак тшыгйöн кулан. Видзöт эд, кыдз голяыт вöснямöм, сiйö и видзчись — орас. И ачыт — öтiк лы да кучик кольччöмыт. — Басниыс коласын зоночкалöн мамыс пуксьыштiс ордчöн лабич дорыш вылас, жагвыв кынымиськö малыштiс кинас сы винерик пельпон кузя.

Öнöдз Вова вежöртiс ни, что мамыс нарошно сiйöн оз и тэрмась, мед дзир вермыны тшöктыны кыдзкö сiйö сёйны. Эта увья жö сiя сымда быдöс йылiсь и баитiс, вынсьöтчис дзугны да вашöтны сы юрись нетуяна нянь йылiсь думаэсö. Тöрис или эз, колiс сёйны.

Зоночка охотатöг нюжöтчис кинас кöвдöмок бердöдз, кöда öтпырись нырыштыштöмсянь янсалiс кынымкö тор вылö. öтiкö ны коласiсь сiя жагвыв сюйыштiс öмас, сы вылö жö тэрмасьöмöн босьтыштiс йöв. Перыта незьдöм да паськалöм кöвдöм тор, чашьяöнмоз горшас кышасьлöмöн, жагвыв пондiс кылавны увлань. Кöр Вова нюжöтчис кинас мöдiк кöвдöм тор бердöдз, мамыс ошкöмöн горöтчис:

— Сiдз невночкаöн и кылöт. Сё эд пöтöс местö, сё кытчöкö локтас. А ме муна эшö Мишкатö тэнчит юктышта. — Этö сiя сiдз учöтик куканёк йылiсь. — Тожö эд, натьтö, тэнат моз кынöмыс сималö. — Öнi вöлись зоночкалöн мамыс чеччис сы бокись бöр, иньдöтчис комö, а сэтчинсянь, ведраöн киас, петiс карта вылö.

Кыдзкö казявтöг юсис кружкаись йöв. А öтлаын сыкöт кылалiс йики да пильнöй чаг сора кöвдöмок. Лунiсь-лун тшыг зоночкаöс сэтшöм сёяныс колананёж и эз пöткöт, но, кыдз баитсьö отир басниын, кöть недырик кежö кишкапоныс тупкасис. Сэтчö жö зоночка сiя кадö вежöртiс ни, что некытшöм буржык сёян этася нылöн абу.

Жагвыв пуксис шондi, öтöрас пондiс пемдыны. Эшö пемытжык вöлi лöнь керкуын. Лыддьöтны одзлань эз тыдав. Шулявны сартас, мед биасьны, некытшöм охота эз вöв. Сэтчö жö эшö и печкаыс вöлi лонттöм, и рыт кежас керкуыс сайкалiс. Пукавны ёгпеш дынын да видзны сартаса би вöлi кöдзыт. Сiйöн эшö мамыс пыртöдз Вова лэдзчöтiс залавка вылö йöв увтiсь просмöм кружка, босьтiс сьöрас шебрас местö важ шинелись вурöм руд рöма зипун, кайис горвылö, водiс.

Куйлытöнняс мыйкö дырна зоночка эшö думайтiс. А думаэс сы юрын и öнi эшö вöлiсö гажтöмöсь. Медодз думайтсис бöра жö сы йылiсь, мый сёйны асывнас саймöм бöрсянь школаö мунтöдз. Оськавны тшыгйöн километр ылына туйколас вын эз судз. Сы увья жö уроккез коста висис да бергалiс юр, и велöтiсьыс басниись сыын нем эз кольччы.

Асывся лонтöмсянь гор вылас öнöдз вöлi эшö шоныт, шöр весьтöттяс нельки пым. И кöр Вова, гатш куйлытöн, кылiс, кыдз эта шонытыс йиджö сы вывтыр пасьта, аслас гажтöм думаэз коласын кыдзкö казявтöг кунис синнэсö, онмöссис.

Кытшöмкö кадö ойнас зоночка саймис бöр. Но чеччыны вöлi эшö одз. Деревня весьтын öшалан тöлiсьлöн югыт, кöда пырис керкуас кык неыджыт öшын пыр, усис джоджас веськыта. Сiдзкö кадыс вöлi вöлись ойшöрся, а керкуын шы не тöв — лöнь. Колiс эшö узьны да узьны. Но саймöтiс Воваöс не аскадö бöра сiя жö кынöм сималöм, кöда эз вермы лöньсьыны нельки ой кежö. Вежöртана, что рытся сёйöмись öнöдз сы кынöмын нем эз ни кольччы. Этасянь сылiсь сiйö топ кинкö сöскис да нималiс. Öмын дугдывтöг сöдзис дуль. Но мымда бы сiйö зоночка эз ньылав, пöтны сiйöн, падмöтны, дугдöтны этö кынöм сималöмсö эз вермы. Кынöм сималöмыс жö пальöтiс и он. И кыдз бы сiя, куньöм синнэзöн лöня куйлытöн, эз вынсьöтчы ланьтны бöр, тшыгувья этаись нем эз пет. Нач мöднёж, Ланьтöмыс местö бöра лоис сiя жö, мый унаись ни вöвлi сыкöт эта тшыгьялан кадö: тöдвылö, кыдз нарошно, усьлiс кынымкö годöн одзжык чулалöм кад, кöр эшö эз баитö некытшöм война йылiсь, гортын вöлi сылöн ай, ловьяöсь дедыс да бабыс, а медбурыс, что сэк эшö некин эз тшыгьяв. И оланыс сэк эта керкуын, кыдз и омöн деревня пасьта, вöлi нач мöдкодь. Быд вежалун кежö стряпайтлiсö быдкодь сёян, пöжавлiсö тупöссез да пирöггез, керлiсö студень, жаритлiсö картов, пувлiсö яйöн шыд, йöла каша да быдкодь кисель. Но мый медöддьöн гленитчис зоночкалö сiя кадсяись, дак этö пельнянничайтöм, кöда вöвлi быд кресення лунö. Сэк кежö дедыс, паськыт да гöрд тоша Гаврил, и зоночкалöн айыс, кокнит кокйыла да гажа мывкыда Гаврил Гриша, вайлiсö вöрись кыйöм тарöс нето сьöлаöс. Медперво сiйö куштiсö да чередитiсö. Эта удж сьöрын зоночка дзир видзöтiс, то ли, кыдз тшöктiсö, кöр юрöт, кöр кокöт, видзис. А сёрöнжык, кöр пыртлiсö посöдзись яй масьтан öр, вайлiсö комись сичка да пондывлiсö масьтыны яй, паньöн киас ни дульсö горша ньылалöмöн, зоночка сулавлiс ордчöн, видзчисис.

Кöр яйыс кыдз колö вöвлi масьтöм да солалöм, öроксö вештывлiсö матöжык зоночка одзö, и эстöн сiя панясьлiс сымда, мымда тöрис. Сiйöн эшö пельняннесö кертöдз сiя вöвлi пöтся-пöт и джодж шöрас орстöн-быглясьтöн кадiсь кадö сибöтчывлiс кинкö дынö пельнянничайтiссез коласiсь, корис юны.

Эз тöдлы Вова тшыг кынöмсö и будденься кадö, кöр быдöнныс гырисьжыккес ветлывлiсö уджавны, а сiя лунтыр сьöрна олiс гортын бабыскöт да отсалiс сылö караулитны курöггез пырöмись карчйöр. Пондывлiс кö симавны кынöм, бабыс пуксьöтлiс сiйö пызан сайö, сувтöтлiс одзас кружка мымда йöв, пуöм кольть, жаритöм картов нето лöз эмалированнöй бекöрокын нöкьяйöв. А быдса шöрöм мымда, кöр идовöй, кöр рудзöговöй, а кöр и шогдiовöй нянись, зоночка вермывлiс сёйны дзир джынсö. Сёйны мöд джынсö сылö отсавлiс гöрд мороса, зелёнöй спинаа да сьöд косаа пон ыжда петух, кöда колана кадö сымда и керис, ыждавтöн-сьывтöн бергалiс посöдз гöгöр, видзчисис зоночкалiсь керкусянь мыччисьöм.

Кытшöмкö гожумö, ытшкисян-куртан кад коста, пöрисьжык отир басниись кывсис, что лэбтiсьöм война. Мый эта сэтшöмыс, зоночка бытшöма эшö эз вежöрт. Этасянь сiя адззис сiйö ас мознас, кыдз нёштöм чужöма да сьöд зэран кымöрлiсь лэбтiсьöм, кöда часто мыччасьлiс гожумнас рытвыв ладорсянь да полöтiс аслас гымалöм-вирдалöмöн кыдз гырись отирöс, сiдз и поснит челядьöс.

Чожа мый деревня вылiсь томжык отирыс пондiс мунны лэбтiсьöм война вылö. Кытшöмкö кадö öтлаын мöдiккезкöт мунiс и зоночкалöн айыс, Гаврил Гриша.

Гортын горзытöн кольччисö дзир дед-баб да нiя мамыскöт.

Кынымкö месяц бöртi айыс вылö локтiс сы вийöм йылiсь гижöт. Сы понда брякöтчöм-горзöмсянь зоночкалöн мамыс не öтiк лун сьöрна нельки уджавны эз вермы. Эшö умöльжык лоис бабыскöт, кöда öштiс ассис öтiк вöзабыдтöм зон. Сiя жö горзöмсянь то ли эшö мыйсянь зоночкалiсь бабсö жугдiс сьöд, кöда бöрсянь сiя и неделя сьöрна эз тырмы, кулiс.

Сэксянь зоночкалö гортын ковсис овны öтнаслö, сiдз кыдз дедыс да мамыс, кöдна кольччисö эшö ловйöн, быд лун ветлiсö уджавны. Сiя годö эшö вöлi мый сёйны. Лун кежö Вовалö кольлiсö шöрöм мымда кöр идовöй, кöр рудзöговöй нянь, йöв нето шöмйöв да тшöктiсö караулитны горт. И сiя олiс. Вöвлi кö шонытжык погоддя да эз пет дыш кöмавны коккезö дедыс киöн ёна кыйöм нинкöммез, зоночка петавлiс керкуись, кышавлiс коккес бердö дедыслiсь кыс вылын вöралан лямпаэз, вель дырöн ысласьлiс öшын увтiсь столаэз вывсянь. А кöр пондывлiсö кынмыны кикок, сiя пыравлiс керкуö, чöвтчöм-пöрччасьöм, кайлiс гор вылö шонтiсьны. Шоналöм бöрсянь зоночка сэтчин вель дыр кежö ланьтлiс. Гор вылас узьтöн сiйö вöтлiс рыт.

Не öддьöн гажтöма, не лыддьыны кö бабыстöг гажтöмтчöм, чулалiс зоночкалöн и гожумыс. Няньыс, ась и куш зöровöй — мöдiк сюсö сэк мылякö эз ни сетавлö — öддьöнсö эшö эз орлы. Гожумбыт зоночка бергалiс аслас керку гöгöр, караулитiс, öнi öтнас ни, курöггез пырöмись карчйöр. А инмывлiс кö аскодьöм челядькöт, лунтырöн ештывлiс вöвны и вöрын, и ю дорын.

Эшö тулыснас Вовалö тырис сизим год. Арсяняс мöдiк челядькöт сiя пондiс ветлыны школаö. Сэк кежö зоночкалö и вöлi вурöм руд шинелись зипун, шоныт гöна кöч кучиковöй шапка да кыйöмöсь дедыс киöн виль нинкöммез.

Сiя годö колхозсяняс шоча пондiсö сетавны сю. Тырмытöм няньсянь уна отир пондiс тшыгьявны. Эз тырмы няньыс и ны керкуын. Но тшыгьявны мукöдмоз зоночкалö эз сет дедыс. Ась сiя и вöлi пöрись ни, нач косьмис-чукыртчис зонсö вийöм бöрсянь, но петавлiс кö ештана кад, керкуас весись эз пукав. Сiя сувтлiс лямпаэз вылö, дышöтчытöг кыссис вöрö. Сэтчин Гаврил дед видзис петляэз и не пыр вовлiс простöн. Мукöд коста сылö сюрлiс кöч, кöр тар нето сьöла, а кöр нельки и дозмöр. И сэк не öтiк лун сьöрна позис овны яйöн. Сiдз чулалiс эшö öтiк тöв.

Эз вöв колана мымда няньыс и гожумнас. Сiйöн, кыдз и быдöс деревня вылiсь отирыс, Вова аслас мамкöт да дедкöт кыссисö быдкодь турун да тшак-ягöд сорöн. А арнас нылiсь семьясö вöтiс эшö öтiк ыджыт несчастье, кöдö некин ны коласiсь эз и видзчись.

Эта кадö туяна мужиккес деревня вылас некин ни эзö вöлö. Эз адззись нельки кинöс сувтöтны арнас гунадорын вартан машина сайö, мед вартны инькаэз киöн вундöм да ваялöм сю. Эта удж бердö правленнёсянь сувтöтiсö Вовалiсь дедсö. Быд ой кежö сiя кайлiс гунадорö, керавлiс пес да ойбыт сьöрна шупöтiс öвиннэзын сю, а лун кежас сувтлiс тарабайка сайö, ачыс жö сiйö вартiс.

Уджавтöнняс, кöр жагвыв вашöтiсö привод гöгöр вöввез, вартан машиналöн барабаныс бергалiс тожö жагöна, мыйсянь умöля вартсис кольтаэз бердiсь сю. Эта увья кадiсь кадö и ковсис чепсасьны машинистыслö машина дынсянь, мед пеледаöт писькöтöм осьта пыр горöтышавны вöв вашöтлiссез вылö.

Сiдз öтпырись чепöссьöм коста Гаврил дед вожмöвтiс матi приводнöй кулак весьтöт, казявтöг кышасис нямöта кокнас кулак бердсянь кузьöла мыччисьöм болт бердö. Сiя, тыдалö, надейтчис мездiсьны ас выннас и перво жö эз горöт. Но неöтпöвсöн каттьыштöм джендöсовöй нямöтыс вöлöм ён. Нетшкöвтны сiйö орöтöмöн приводнöй кулак бердiсь пöрись мортлöн выныс эз ни судз да и кернытö сымдасö сiя эз ешты. Кытчöдз кватитчис кинкö инькаэз коласiсь татшкыны вартан машина горшö кын кольта, приводнöй валыс öтлаын мортыскöт бергöтчис вит-кватись.

Гортö Гаврил дедöс вайöтiсö вöлöн-додьöн, кулöмöс ни. Жугдöм коскаа, чеглалöм кикока, неважынся ловья мортыс вылö сiя немöн ни эз вачкись.

Мед не повзьöтны да не вайöтны умöльöдз сэтшöм полöтан картинаöн, мамыс зоночкасö осьта гробыс дынö и матö сибöтчыны эз лэдз. Но горзiс Вова дедыс понда сiдз, кыдз эшö некöр да некин понда эз горзыв, дзик кылiс да тöдiс ни, кытшöм кöдзыт да тшыг олан петалас сылö эта бöрсянь. А одзлань сiя зоночкалöн пондöтчис сэтшöм, кытшöмö сiя некöр эз видзчись и нельки вöтöн эз адззыв.

Медодз Вовалöн новйиссисö дедыс киэзöн кыйöм нинкöммез. И сiдз кыдз не панны, не кыйны нiйö ачыс сiя эшö эз прокмы, нем лоис кöмавны кокö, мед ветлыны школаö. Но эта вöлöм эшö не медгажтöм да не медсьöкыт. Нiя, медгажтöмыс да медсьöкытыс, кöдна вермисö лоны кузь да сьöкыт, вир кисьтан война коста, видзчисьöмась эшö одзланьын.

Вундiссисö да вартсисö сюэз. Гажтöмсялiсö дзимлялöм ыббез. Мыла бырöтан зэррез лэдзисö вöр вылiсь биа мичöн öгралан шебрас. Этна жö зэррез увтын водiс да кельдöтiс векнит межаэз вылын ытшкытöм турун. Лöньсис кайезлöн сьылöм. Шоча усьлiс син вылö öткаса бабыввезлöн быркайтöм. Эз сибав пельшы бердö тырöн лэбзян малянкаэзлöн вынöн да горöн дзингöм. Кынымкö неделя сьöрна гöртöм му, видз, вöр да керку юррез вевттисьлiсö асыввес кежö бель видзан пужöн, а гöппезын да канаваэзын сулалан ва — вöснитик, кыдз стекло — шучкöп тыдалан йыöн. Вевдöрсяняс кынтöм муыс чорзис, кыдз бетон, пондiс горавны кöрт моз. Сэк вöлись вылiсянь шытöг öдззис киссьыны чочком да кöдзыт, дзик шой вылö павдöтöм саван, лым. Сибöтчис сёр ар.

Эта кадö ни колхозсяняс сюсö пондiсö сетавлыны шочжыка да етшажыкöн. Ведомостьсö месяц пытшкас керлiсö дзир öтчид, а идъя зöр нето куш зöрсö сетлiсö сымда, кöда и неделя кежö сёйнытö эз тырмыв. И мед кыдзкö кужны-вермыны тырмöтны неделяся няньсö быдса месяц кежö, сэтчö ковсис сорлавны быдöс, мый адззисис да мый кыдзкö позис сёйны: азь да капуста, кушман да картов. Ны сорöн пöжалöм няньыс шогмывлiс сэтшöм умöль — нечöскыт, дука, нильыг да сьöд, что босьтны сiйö öмö некытшöм охота эз вöв, гырк эз примит. Сэтчö жö нетырман няньыс увья одза-одз бырсисö капуста, картов да мöдiк карч: А эшö тöв шöрнас, кöр сёйнытö и сiдз ни вöлi нем, Вовалöн мамыс дугдiс чилькöтны мöс. Сьöданька вöлi пытшпиа и пиявтöдззас йöвсö сетны дугдiс.

Кык тöвся месяцсö кыссисö, мый вылын шедас. Вöлi нельки сёйöм кöдзысовöй картов, арсянь эшö косьтöм мымдакö сылöн кыш да лук киль. И кöр эз кольччы немымда не лöз азь, не лук, не кушман, не калиг, ковсис вуджны пильнöй чаг вылö. Но сёйны сiйö не только эз позь, эз вöв сiйö сёйöмись и некытшöм прок. Сэтчö жö и сёйны сэтшöм сёянсö, кöдö сёяннас и шунытö эз позь, Вова эз вермы. Сы вылö видзöтöмсянь ни зоночкалiсь гырксö мöдöртiс. Сiя пондывлiс вукны да öсны, кöть и öснытö вöвлi тожö нем.

Кык месяц сьöрна, лунiсь-лун этадз тшыгьялöмсянь зоночка сэтчöдз умöльтчис, что ас вылас кодьöн эз и вачкись. Медбöрья кадö сiя и коккесö вöрöтiс умöля, падмалiс да усялiс быд оськöв вылын.

Тулыс кежас Сьöданькаыс и пиялiс. И вайис кö бы сiя унажык йöв, этася буржык отсöтыс зоночкалö эз бы и ков. Но вердны да юктавны бытшöмжыка мöссö тожö вöлi немöн. Этасянь йöвсö сiя вайис сымда, кöда и учöтик куканёксö юктавны эз тырмы.

Кытчöдз эз чулав война, нем бурсö одзлань кежö видзчисьны оланыссянь эз позь. Но эта одзланься олан йылiсь томувья зоночка унасö эз и думайт. Шоныт гор вылас аслас зипун увтын осьта синнэзöн куйлытöн сiя думайтiс дзир сы йылiсь, мый бы сэтшöмö адззыны сёйны, кöдасянь кöть невночка позис бы лоны пöтöн, сувтны асыв кежö кок вылö да вермыны мунны школаö. Но кыдз бы эз сöскы да эз нимав тшыгыс сылiсь гырк, нем коланаыс, кöдöн позис бы кöть недырик кежö не пöткöтны ни, а кöть бы ылöтлыны этö тшыгсö, эз адззись.

Ойыс, кыдз нарошно, чулавны тожö эз тэрмась. Тöлiсьлöн шой кодь рöма зелёнöйвевья югöрыс, кöда пырис керкуас кын öшын стеклоэз пыр да усис джоджас, этöн каднас вешшис нач неылö. Эз на кыв петуххезлöн китсасьöм да поннэзлöн вувтöм, кöдна сэк деревня пасьта кольччисö нач неуна ни. Абутöм сёян увья унажык петуххесö отирыс ештiс керавны эшö арсянь. А деревня вылiсь поннэсö эшö тöв шöрнас жегдiсö да пышшöтлiсö кöиннэз, кöдна тшыгыс вашöтöмсянь, кыдз и поннэс жö, тöвбыт котрасисö ойезнас деревенскöй улицаэз кузя. И кольччисö кö эшö эта бöрсянь деревня вылын кынымкö тшыг пон, кöднаись, натьтö, и кöиннэслö вильöтны вöлi нем, дак полöмныс увья сэтшöммес ой гöгöрас посувттэзсис эз и мыччасьлö.

Рытсянь лонттöм керкуыс асыв кежас кöдзалiс эшö öддьöнжык. А мамыслöн ловшыыс, кöда узис комись кровать вылын, заборка сайсянь горвылöдззас зоночкаыс дынöдз эз сибав. Этасянь керкуас сулалiс сэтшöм ловтöм лöнь, кöда зорöтö пеллезын öтiк орлытöм, мыдзöтана да полöтана тиньгöм. Эта полöтана тиньгöм увья зоночкалö пондiс мыччассьыны, что некытöн сы гöгöр не керкуас, не сы стенаэз сайын, омöн деревня пасьта эта век сьöрна кыссян ой коста некин ловьяыс абу ни. Аслас полöтан думаэзсянь сiя ачыс жö сы öддьöн повзис, что нельки горвылiсь тöдчана эшö шонытсö коккезнас дугдiс кывны, а вывтыр пасьта паськалöм кöдзытсянь йыг-йыг-йыг жмитчыштiсö пельпоннэс, пöднассис лов. Аслыс казявтöг зоночка лэбтыштiс горвыв бердiсь юрсö, казявтöг жö да ассис шыасьöмсö кывтöг, горöтчис:

— Мама! Тэ кытöн?!

— Татöн ме. Мый лоис? — Негорöн, но перыта, дзик одзлань ни видзчисьöм зоночкалiсь саймöмсö, висьталiс заборка сайсянь мамыс.

Зоночкалöн полöмыс чулалiс. Сiя вежöртiс, что мамыс ордчöн, сiдзкö полöтанаыс нем абу и одзлань нем йылiсь сэсся эз ни юась.

— Узь. Одз öшö чеччынытö, — кылiс Вова аслас чöлöм вылö мамыслiсь лöньсьöтан шыасьöм, лэдзис юрсö кöвдöм кодь ляпкöса да горсёй дука подушка вылö, кунис синнэсö. Но оныс зоночкалöн и öнi эшö эз пет. Полöмыс чулалöм бöрсянь сiя вились пондiс кывны вывтырнас горвывлiсь шонытсö, а öткоста и тшыгыслiсь гырк сöскöм-пидзыртöмсö. Куйлытöнняс Вова неöтпырись ни бергöтчылiс бок вылiсь бок вылö. А öтпыр, кöр водiс кыминь, одзлань нюжöтöм киэзнас инмис горвыв да гор станок коласiсь щельö. Сэк зоночкалö и мыччассис, топ сылöн чуннес недырик кежö павкисö мыйкö волькыт да гöгрöса бердö, сибöтчöмсяняс кöда нельки вöрзьöтчыштiс местаас, дзик мöдiс кытчöкö пышшыны, а öткоста кылiс сы бердын негорöн силькнитöм. Сэтöн жö Вовалö тöдвылас усис, что одзжык, кöр бöбавтöн, кöр судзлавтöн, сiя ачыс жö уськöтлiс эта щельö пöлатьсянь, кöда горвылыскöт вöлi ордчöн да öтвыв, неыджыт луковкаэз, а мукöд коста горвылас сёйтöн, нельки кöтöтöм сухарись торрез. Мукöдсö сэтöн жö зоночка кыскавлiс бöр, а мукöдыс ны коласiсь сiдз сэтчин и кольччисö.

Кыдз луккес, сiдз и сухарись торрес öнi ятнöя сувтiсö Вова син одзö, а тшыгувья сöдзöм дуль казявтöг вотьыштiс подушка вылö. Öткоста зоночкалöн чуннес пондiсö кыссьыны пыдöжык щель пытшкö. Эд этна сухарь торрес, вöвны кö бы нылö сэтчин былись, вермисö лоны не азись нето пильнöй чагись, а настоящöй рудзöговöй нето шогдiовöй нянись.

Щель пытшкöт кинас öтмöдöрö новйöтöм коста недыр мыйись Вова и былись павкис чуннезнас луковка бердö. А ордчöн сыкöт пантасисö эшö и мöдiк, и куимöт. Öтiк бöрсянь мöдiк нiя жагвыв вöлiсö кыскöмöсь, и медучöтыс ны коласiсь сэтöн жö весöтöм да сёйöм. Но эта вылын зоночка öнi эз ни лöньсьы. Сiя жагвыв кыссьыштiс кынöм вылас матöжык щель бердöдз, кыдз позьö пыдынжыка вились пырис сэтчин чуннезнас, мед только вермыны павкны нiйöн мыйкö колана бердö. И былись, öтiклаын чуннес сибалiсö мыйкö чорыт, нельки бытшкасяна кодь бердö. Павкöтчöмыс коста ни Вова вежöртiс, что эта не лук и не гор бердiсь сёй. Кыдз лукыс, сiдз и сёйыс сэтшöм чорыттэзöн лоны оз вермö.

Чуннес увтö сюрöм торыс вöлi сибдöм вель пыдына. И мымда бы зоночка эз мырсьы, мед сiйö кыдзкö кыскыны, этаись сылöн нем эз пет. Вылiсянь вöрöтöмсянь сiя лэдзчисис сё пыдынжыка.

Думайттöнняс, мый керны одзлань, Вова эшö öтпырись, горöн да горша ньылыштiс öмсис чукöртчöм дуль, а сэсся кежис лежанка бердö, кöда вылын косьмисö ульöн шулялöм сартассэз. Гусьöн да жагвыв, мед не уськöтны нiйö казявтöг комö да не повзьöтны этöн мамсö, кималаснас зоночка бöрйис ны коласiсь ёнжык сартас, бертiс сiйöн бöр щель дынас, пондiс гуддисьны одзлань. Мед вермыны кыскыны щелись адззöм сёян тор, сартассö сорасьтöг колiс сюрöтны сы увтö.

Дыр мыйись этадз и шогмис. И кöр öт кинас Вова жагвыв лэбтыштiс сартаснас колана торсö вывлань, мöд киись чуннезнас сэтöн жö кутчисис сы бердö, кыскис, öнi сы киын вöлi мыйкö голиок ыжда, чорыт да неволькыт. Вöлi я эта кытшöмкö сёян тор, адззыны да вежöртны пемытiнас эз позь. Но зоночка сыбурна веритiс этаö, что сы йылiсь, вермас я адззöм торыс лоны не сёянöн, сылö кыдзкö эз и думайтсьы.

Гор коласiсь кыскöм торыс вермис лоны бусöсьöн да сёйöсьöн. Но ойся пемыт коста сымдаыс тожö эз тыдав. Эта увья Вова сiйö нельки чышкыны эз понды, öтпыр-мöдöтпыр гусьöник да жагвыв пöльыштöм бöрсянь тэрмасьöмöн сюйыштiс öмас.

Медöддьöн зоночкаöс гажöтiс сiя, что некытшöм сорасьöм эстöн абу вöлöм. Мыёвöй вермис лоны щелись кыскöм сухарь торок, рудзöговöй нето шогдiовöй, вежöртны сымдасö эз позь. Кылiс дзир, что шоныт гор бердас вель дыр сьöрна куйлöм бöрсянь сiя лоöм бытшкасьтöдз чорыт да кöс. Но что эта вöлi не мый мöдiк, кыдз быльнöй сухарь торок, этö зоночка вежöртiс сы дуксянь ни, кöда кыссьыштiс сылö нырас.

Сöдзöм дульсянь вамöм сухарь торокыс недыр мыйись вевдöрсяняс небзьыштiс, мöртчыны кыв бердö да бытшкасьны дугдiс. Жагвыв нималöмсянь сiя жагвыв жö пондiс незьдыны зоночкаыс öмын да öтлаын сöдзöм дулькöт кылавны гыркö.

Мед не вотьöтны нянь дука дуль да не лэдзны, не уськöтны кыдзкö казявтöг öмсис голи ыждышта сухарь тороксö бöр, öнi Вова бергöтчис гатш, шебрасис дзик аслас зипунöн да кунис синнэсö. Но кытчöдз зоночкалöн öмас эз незьды быдсöн эта неыджыт сёян торок, узьöм йылiсь сы юрын и дума некытшöм эз вöв. Öм нёбо бердас, кыдз чöскытся-чöскыт тор, кывнас жмитöмöн Вова жагвыв нималiс сiйö, а сылiсь незьдöм нильыгсö, кыдз бурся-бур лекарство, öтлаын дуль сорнас, ньылалiс гыркас. И керис сiя этö сэтшöм охотаöн, сiдз старайтчöмöн да сэтшöм бытшöма, что нем мöдiк йылiсь эта коста нельки эз и думайтсьы.

Недыр мыйись зоночка öмын сухарь торокыс быдсöн незьдiс, быдсöн жö, дуль сорнас, лэдзчисис гыркас. Пöткöтны зоночкалiсь тшыг кынöмсö сiя, вежöртана, и эз вермы, но сы пытшкись зубытöдз пидзыртöм-сöскöмсö, кöда пальöтiс нельки ойся он да эз сет узьны, эта сухарь торокыс мыйкö дырна кежö сё жö лöньсьöтiс.

Веськыта öшын весьтын öшалан тöлiсь эта кадö тöдчöмöн ештiс вешшыштны бокö. А кулöм кодь лöньсö, кöда öшалiс ойся деревня весьтын, саймöтiс öткаса петухлöн медодзза да нюжвылöн китöстöм, кöда сибалiс стенаэз пыр кысянькö улица мöдöрсянь, кыдз гусянь.

Öнi вöлись Вова, быдсöн вывтырнас, вились пондiс кывны, кытшöм шоныт сы увтын горвыв, кытшöм долыт да бур сы вылын узьны. Топ кытшöмкö мыдзувья вöрöтчыны охота öшис. Некытшöм дума юрö сэсся тожö эз пыр. Синнэс зоночкалöн жагвыв пондiсö куньсьыны асьныс, кыдз бытьтö ны вылö мыйкö нырыштiс. Сiя öтпырись эшö ньылыштiс öмсис сöдзöм дуль, но эта коста ачыс джынысви узис ни.

Узьтöнняс Вова бертiс школасянь. Кадыс вöлi гожумся. Погоддяыс сулалiс шоныт да лöнь. Шондiыс, кöда öшалiс веськыта зоночкаыс юр весьтын, немымда эз сот. Сiя дзир нежитiс-шонтiс рама да небыта, кыдз керö этö аслас рам югöррезöн одз асывнас нето сёр рытся кадö.

Туйыс кыссис пым песока местаöт, кöдаö быд оськöв коста зоночка пидзöсöдз вöялiс коккезнас да кöда, кыдз турун вылö асыв кежö усьöм лысва, быд рöмöн сотчис-öгралiс син одзын. Туй бердöт öтмöдöрсянь быдмис рудзöг сувда, веськыт, кузь пуртöса анькытш. Сера чöвтöтовöй сумкаын, кöда öшалiс волыснас Вова пельпон вылын, вöлiсö сюйöмöсь тырся-тыр школьнöй учебниккез да тетраддез. Этасянь сумкаыс вöлi сэтшöм сьöкыт, что сы нырыштöм увтын зоночка вешталiс одзлань коккесö быд вынiсь. Песока туй кузя оськавтöн Вова сiйö и керис, нёкралiс анькытшлiсь веськыт, чорыт да кузь заэсö му бердöдз, нетшкис ны йыввезiсь сьöктан гырися пуртöссэз, тэчис нiйö аслас сумкаö öтлаö учебниккез да тетраддез дынö. Но кыным öддьöнжык зоночка вынсьöтчис тыртны нiйöн ассис сумкасö, сыным сiя сылöн просмис да кокнямис сё öддьöнжык. А анькытш ыб вылiсь петiкö сумкаыс и нач просмис. Этасянь Вовалö колiс бы гажтöмтчыны. А сiйö просмöм сумкаыс сэтчöдз гажöтiс, что эта увья зоночка пондiс горöн ваксьыны, и сылöн ваксьöмыс, дзик кымöрлöн горöн гымалöм, паськалiс омöн ыб пасьта.

Сы вылын Воваöс мамыс и саймöтiс. Западня вывсянь судзöтчöмöн, сiя пöдналiс боковушка, а сэсся кежис труба бердiсь зоныс ладорö да, сiдз жö судзöтчöмöн, вöрöтыштiс сiйö пельпонöт.

— Чеччы, дитя. Югдыны ни öтöрас мöдö. Лэдзчы горвывсит да кöмась-пасьтась.

Ачыс сiя лэдзчыштiс западня вылiсь, кежалiс комö, сартаса биöн да чилькöтчан ведраöн кисой вылас, саясис ыбöс коласын.

Мый Вовалö усис кывны да казявны мамыс саймöтöм бöрсянь, дак медодз бöра сiйö жö кынöм сималöм. Неыджыт луковка да чуньпон кодь сухарь торок, кöднö ойшöр коста зоночка кыскис гор коласiсь да нималiс-сёйис, кыдз чöскытся-чöскыт тор, ланьтнытö эта бöрсянь сылö и отсалiсö. Но öнöдз ныись сы кынöмын, тыдалö, нем эз ни кольччы. Этасянь сэтчин вились мыйкö зубыта пондiс сöскыны да пидзыртны. Неважын адззылöм вöт тöдвылын эз видзсьы. То, ли мамыс саймöтöмсянь, то ли эшö мыйсянь, сiя сэтöн жö пожнассис, кыдз песок, вунiс тöдвылiсь бöр.

Дышвевйöн да охотатöг Вова лэбтыштiс юрсö ляпкöса юрöдз бердiсь, видзöтöв-керис горвывсяняс пемыт да лöнь керку пасьта.

Горсö неважын лонтöм бöрсянь шонавнытö керкуыс кытчöдз абу на ештöм, öнöдз вöлi ыркыт. Тöлiсьлöн кулöмкодь рöма бледыник югöр, кöда ойбыт сьöрна куйлiс джоджас, öшыннэзöттяс эз ни тыдав, öнi сы местö жагвыв, дзик полöмöн, керкуас пондöтчис йиджны лöз рöма асывся югыт. Порогувтiсь öшынöт сiя небурика югдöтiс матын сы дынсянь сулалан лабич пасьтышта пуовöй кровать, кöда вылын кынымкö год сьöрна бабыс кулöм бöрсянь узьлiс öтнас зоночкалöн дедыс да кöда öнi, сiйö дзебöм бöрсянь, сiдз тöвбыт кежö и кольччис сулавны простöн одзза местаас. Мамыс зоночкалöн пыр узьлiс комын, сэтшöм жö оттöмик кровать вылын, а ачыс Вова — горвылын.

«Весь только сiя пöрисьувьяс эта вартан машина бердö кутчисис, — кынымöтпырись ни дедсö жалейтöмöн, думайтiс зоночка ас кежас мамыссянь кывлöм басни сьöртi. — Эн ло сыкöт сымдаыс, дак и миянöс эта тшыг нуждаыс некöр эз бы вöт. Кыйис бы, шуам, меным дедö öтiк кöч, и ме бы сiйöн неделя сьöрна пöт вöлi». Думаэс коласын Вова казявтöг да горша ньылыштiс öмсис сöдзöм дуль, гажтöма ловзисис ыш, пуксис горвыв шöрö, пемытiнас кималаснас пондiс кошшыны ассис кöмкöт, кöдö косьтöм могись сiя лэбтавлiс сэтчин эшö рытнас.

Гöбеч омöн зоночка чапкалiс увлань ассис чöвтöтовöй бырöм нямöттэз да, дедыс бöрсянь новйöмовöй ни, кольччöм чочком дöраовöй пытшына да дöра сунисовöй жö, мичöтöм воня, нин выв кыйöм гырисся-гырись нинкöммез. Ны сьöрö жö Вова лэдзис и ассис пальто, кöда ой сьöрна вöлi сылö шебрас местö. Медбöрын лэдзчис ачыс, пуксис западня дорö, пондiс кöмасьны.

Дыр мыйись, кöр кусöм сартаса биöн мамыс бертiс керкуас картавывсянь бöр, зоночка, миссьöм ни сэк кежö, сулалiс веськыта öшын одзын, лöсьöтiс школаö ассис сумка.

— Нем бöра талун Сьöданькаыс эз вай. Нельки куканёксö юктавны оз тырмы, — эшö ыбöс колассяняс, дзик ас кежас, норасьöмöн горöтчис зоночкалöн мамыс, сiйöн сорöн чуть я не простöй ведраöн кисой вылас сайöвтчис комö.

Вова кылiс, кыдз мамыс юöрсянь недолытöдз кöдзалiс сьöлöм увтас. Эта вöлi не мый мöдiк, кыдз тшыг одзын полöм, сiдз кыдз сёйнытö сiя лунö öтiк йöвся нем тор эз ни адззись. Нельки нiйö пильнöй чагись несчастнöй кöвдöмоккесö, кöдна вöлiсö пöжалöмöсь тöн да кöднö сёйöмсянь петiс öс, пöжавны талун вöлi нем сорöн ни. Эд мед керны кöвдöмоккесö ваöн кизертöм пильнöй чагись, öтлаö сэтчö колiс сорлавны кöть кырым мымдышта быльнöй сюовöй пизь. Öтнас куш пильнöй чагыс некыдз эз лойсьы, не эз лякась. А быльнöй сюовöй пизьыс талун нылöн нельки чепöль мымда эз ни вöв. И кольччис кö эшö эта бöрсянь зоночкалöн мый вылö надейтчöм, дак дзир Сьöданькасянь чилькöтöм йöлок вылö. Но мамыс юöр бöрсянь нельки эта вылö надейтчынытö эз ни позь.

— Кыдз нö ме сэк школаас муна?

— А некыдз, натьтö, дитя, он и мун, — дыр мыйись лöня шыасис заборка сайсянь мамыс. Сы коста жö Вова кылiс, кыдз неважын чилькöтöм йöвсö пожпырттöг сiя пондiс кисьтны ведрапонiсь мöдiк юктасян ведраö.

«Неужто меным немымда оз и кольышт?» — Зоночка вились горöн да горша ньылыштiс öмсис сöдзöм дуль.

— Кутшöм ни сэтöн школаö мунöм? Нач тшыг да... Кöр и крöшка нянь гортын абу да коккетö кодьöн вöрöтны он чайтчы.

— Дак кольчча жö ме сэк челядьыс сьöрись...

— Кольччан, кöть мый, — гажтöма баитiс одзлань зоночкалöн мамыс, öткоста Вова кылiс, кыдз сiя учöтик шорокöн пожпыртiс сы кружкаö ведра пыдöсас невночка кольыштöм йöв, кыдз кынымиськö вачкыштiс кокнитика учöтик сипожокнас сы дорыш бердö, а сэсся, вугнас горöн жольöтöмöн, пондiс гывьявны чилькöтчан ведра.

Пожпыртöм йöвлöн кружкаö негорöн дзольгöм-виялöмыс кольччöм йылiсь мамыслiсь кыввесö зоночка ылöсын недырик кежö сайöвтiс. Эта Воваöс и ловзьöтiс, и гажöтiс. Ассис лöсьöтöм сумкасö сiя лэдзис кисис стена бердö, бергöтчис, пуксис пызан пельöс весьтö, пыкöталiс тшöкасö пызан вылö сувтöтöм гырдзза сорöн, пондiс видзчисьны.

— Кольччан, кöть мый... — эшö öтпыр горöтчис мамыс гажтöма ловзисьöм сорöн, кöр юктасян ведраöн киас мыччисис ком ладорсянь да сувтчывтöг иньдöтчис петанiнлань, кöдöрсянь неöтпырись ни кылiс юктавтöм куканёклöн нюжвыв да норöн бакöстöм. А Вова сiдз видзчисьтöн и кольччис пукавны пызан пельöс саяс. То ли мамыс кыввезсянь, то ли эшö мыйсянь, зоночка кылiс, кыдз мыйкö пондö курöтны сылiсь нырсö да синнэсö, кöть некытшöм тшын-чад трубасö пöдналöм бöрсянь керкуас эз вöв.

Сiя кадö кыза гыöрсялöм стеклоа öшыннэз сайын лöз видзан югытыс вынсялiс сё öддьöнжык да öддьöнжык. Сибöтчис эшö öтiк тшыгьялан лун, не панöвтны кöдö, не ордйыны, не сувтöтны, не дзебсисьны кöда увья некытчö эз позь. Эта вöлi олан, и сыкöт ковсис лыддисьны. И позис кö мый керны, дак то ли миритчыны сыкöт сэтшöмкöт, кытшöм сiя вöлi, да кувны, то ли öктыны медбöрья вын да увтчыны-пессьыны паныт. Куимöтыс эстöн эз вöв сетöм.

Аслас гажтöм думаэз коласын зоночка не эз кыв, не эз казяв, кöд коста сы синнэзiсь сöдзисö синваэз. Кытöн сувтчышалöмöн, кытöн öтамöдсö одзалöмöн, нiя визывтiсö увлань сы рожабаннэз кузя, öтiк бöрсянь мöдiк мынлiсö тшöка бердiсь, негорöн усялiсö клеёнкатöм пызанпöв вылö. Эз кыв да эз казяв Вова и мамыслiсь керкуас бертöм: сы пырöм коста ыбöслiсь негорöн оссьöм-пöднассьöм.

Мыйкö дырна зоночкалöн мамыс эшö бергалöв-керис комын; миськалiс да гывьялiс кытшöмкö дозмук, чышкисис. А сэсся сiя тöдса кружкаöн киас мыччисис заборка сайсянь, жагвыв сибöтчис пызан дынöдз, сувтöтiс сы вылö джынысви пожпыртöм йöлöн кружкасö, казялiс зоныслiсь синваэзöн тырöм синнэсö, жагвыв да чöлöмöн лэдзчисис сыкöт ордчöн лабич вылас. Тöдса киöн, рамыника да кокнитика, мамыс малыштiс Воваöс юрöттяс, гажтöма да нюжвылöн ловзисис.

— Чöв, дитя. Эн горзы. Сiйöн сё ни он отсав, — баитiс сiя зоночкасö пальöтöм могись. — Тшыгыс вылö эшö юрыт пондас висьны. Кöть этöн öмтö кöтöтышт. — Эстöн сiя нюжöтчис кинас пызан вылас кайöтöм кружка бердöдз, жагвыв вештыштiс сiйö матöжык зоночкаыс одзö, одзлань эшö юöртiс: — Юышт вот, пасьтась да кöть ыбö кытчöкö ветлам.

— Мыйлö?

— Шором местаэз видзöтам. Кушöтö эд нiйö öнi. Оз я мыйкö невночка чышкыны адззись. Не кулны жö эстöн тшыгйöн. — Ачыс сiя сэтöн жö чеччис зоночкаыс бокись, иньдöтчис порогувтö, жагвыв пондiс пасьтасьны.

Кадыс вöлi тулысся ни. И ась ойезнас сё эшö тöвсямоз гыöрзисö öшыннэз да горöн шовкöтiс мороз, луншöр гöгöр вылына лэбтiсьöм шондiыс шонтiс бытшöма ни. Шолис вевдöрсяняс лым. Ляпкамисö йöррез пöлöн тöвбыт сьöрна вылына пуксьöтöм столаэз. Визывтiсö шоррез. Жагвыв кушамисö ыббез.

Тулыслöн сибöтчöмыс гажöтiс быдöннысö. Тшыг отир радуйтчисö медодз не сiдз тулысся шонытлö, кыдз лым увтiсь мыччисьöм мулö, сiдз кыдз надейтчисö адззыны сы вылiсь кöть кытшöмкö сёян тор.

Мамыслöн видзчисьтöм юöрыс зоночкаöс невночка гажöтiс. Мед не кольччыны сы сьöрись, Вова пондiс тэрмасьны. Сiя перыта юыштiс одзас сувтöтöм кружкаись абутöм мымда йöв, чеччис пызан сайись, кутчисис аслас зипун бердö.

Чожа мый öтiк ыбöсын нiя петiсö гортiсь, иньдöтчисö туйö. Сьöраныс мама-зона босьтiсö öн, мешöк да рос. Мешöксö йыла шапкаöн зоночка кышалiс юр вылас, а öн да рос кольччисö мамыс киын.

Варттöм сюсö шороммезас тэчлiсö арсянь дзир медылiсь ыббезын, кысянь сiйö эз позь ваявны туйтöм кадö. Сiдзкö муннытö ковсис ылö.

Мед не чуклясьны тöвся туй сьöрö, кöда кыссис унажыксö вöр коласöт, деревня саяс ни зоночка мамыскöт сы вылiсь кежисö. Нiя иньдöтчисö веськыта ыббез кузя, кöдна коласiсь мукöдыс, лунвыв скатаэс, сэк вöлiсö кушöсь ни.

Асывся чарöмыс лэбтiс бытшöма и оськавнытö сы кузя эз вöв сьöкыт. Ны мунöм бöрсянь вевдöрсяняс бытшöма кынмöм лым вылын нельки след некытшöм эз кольччы, а оськöввезлöн чарс-чарс горалöмыс горöн да гажöн паськалiс öтмöдöрö омöн ыб пасьта. Отсалiс и асывся мороз, кöда эз сет модейтны, кутчисис зоночкалöн бырöм вешьян увтiсь куш пидзöссэз бердö, зубыта сотöмöн чеплялiс рожабаннэз да ныр, тэрмöтiс-вашöтiс одзлань.

Асывся шондiыс, кöда мыччисис неважын ылiсь вöр сайсянь да быдпасьтöн пондiс чапкыны му вылас ассис биа суниссэз вылö вачкисян кузь югöрресö, шонтны колананёж эшö эз вермы. Сiя дзир бытшöма югдöтiс кынтöм чарöм-лым, кöда синбур гусявтöдз кусiс-öзйис да вериктiс-öгралiс унася-уна быд рöма бичирöн.

Километр етш деревнясянь Вова котöртiс нельки мамыс одзын. Этöн каднас зоночка невна ештiс шоналыштны. Одзлань сiя пондiс оськавны мамыскöт ордчöн. А эшö сы ылына мунöм бöрсянь юалiс:

— Ылын эшö, мама?

— Ылын, дитя. Мыдзин ни разь?

— Кок етш пондiс орны, — бöбöтчытöг шыасис Вова.

Мамыс видзöтöв-керис нач эшö винерик вывтыра, тшыгьялöмсяняс умöльтчöм зоночка вылö, оськöввесö чинтыштiс.

Эта бöрсянь чулалiсö эшö кынымкö паськыт ыб, кöдна гöгöр некытшöм шором места эз тыдав. Сэсся вуджисö паськыт лог да сэтшöм жö паськыт кöзъя везöв. А кöр петiсö колана местаöдз, сэк кежö зоночка ештiс пымавны люзь, а мыдзöмсяняс сьöкыта ни вешталiс мамыс сьöрö ассис гырись нинкöма коккесö. Мамыс кöть оськöввесö и жагсьöтыштiс, но тшыг зоночка понда сылöн мунöмыс мыччассис сё эшö одззакодь перытöн. И мед кöть недырик кежö падмöтны сылiсь тэрмасьöм да ештыны ловзисьны öтпырись моростырöн, мамыс бöрсянь оськавтöн сiя юалiс:

— А мый, мама, эстöн мöйму вöлi?

— Шогдi, — дженытика шыасис мамыс, бöрас дзар кертöг содтiс:

— Лок, эн кольччы. Абу ни, видзöт, ылын.

И былись. Ыб мöдöрас, кöда куйлiс скатнас рытвыв ладорö, тыдыштiсö тшöка да кузь лёдзöн сулалан сырсаэз — шором места.

Мамыс висьталöм бöрсянь öнi Вова син одзын перыта сувтiс медперво веськыта сулалан, тöдса шеппеза шогдi ыб, а бöртiжык этна шеппезiсь пыркöтöм ни, шоныт-веж да тшöг туся сю, кöдö нiя часöт вермасö адззыны шором местасис, чышкыны, чукöртны, куравны асланыс мешöкö да вайны гортö. Недырик кежö зоночка син одзын сувтчылiс нельки сiя кызвевья да веж рöма небытик нянь чöвпаныс, кöда вермис шогмыны этö сюсö изöм-пöжалöм бöрсянь. Сэтöн жö Вова кылiс и сiйö, кыдз öмас вились пондiс сöдзны дуль. Этасянь сiя аслыс казявтöг нельки оськöввесö содтыштiс. Но кöр мама-зона поперегалiсö ыб да тэрмасьöмöн сибöтчисö зэв шором места дынöдз, сэтöн вöлись кыкнанныс öтдруг вежöртiсö, что тэрмасьöмась нач весь. Сiйö неунасö, кöда, тыдалö, и былись мыччисьлöм сылöм лым увтсис, кинкö ештöм чышкыны Да куравны одзза лунас и керны эстöн талун вöлi нем.

Чышкöм шором места дынын мама-зона недырик кежö сувтчыштiсö. Зоночкалöн мамыс чöлöмöн да гажтöма, тшып кутöм тырппезöн, гогинялыштiс юрнас. А мöдыс нёджжöвтiс сы вылö кусöм кодь синнэзнас, полöмöнмоз юалiс:

— Мый нö, мама, öнi пондам кернытö?

— Кöть джагöтчы эстöн жö, — унажык ас понда шыасис сэтöн зоночкалöн мамыс, ловзисис ыш, думайтöв-керис мыйкö дырна ас кежас, содтiс: — Кежалам öшö öтiклаö.

— А ылын сэтчинöдз?

— Да абу öддьöн.

Сэтöн жö мамыс бергöтчис шором места дынсис бöр, иньдöтчис одзлань. Сы сьöрö жö, нето-нето, вöрзьöтчис и зоночка.

Мунны мöдiк местаöдз и былись эз вöв ылын. Ковсис дзир лэдзчыны ыб подлосö да вуджны тöдчана эшö эстi тöвся туй кузя шочыник кыдззаина расок. Сы сайын петiсö мöдiк сэтшöм жö ыб вылö. А сiя жö тöвся туй, кöда пыртiс татчö, чожа мый вайöтiс нiйö колана шором места дынö. Но эшö ылiсянькодь усис казявны, что и татчö мама-зона тэрмасьöмöсь тожö весь.

Этчö ны вотöдз ештöм локны Настя нылыскöт Лаврей Öгань, сэтшöм жö öткаса, кыдз и Вовалöн мамыс, инька, и öнi нiя сэтöн чышкисисö ни. Вежöртана — тшыг отирсö гортын не оз узьöт, не оз пукöт. Унажык уджыс сэк кежö нылöн вöлi керöм ни: шором местаыс быд пасьтöн чышкöм, а петöм сю тусьыс чукöртöм. Öнi дас годся Настусь сулалiс мамыс одзын да видзис кепися киэзнас мешöк, а мамыс кöдзытсянь вугмöм чуня кеписьтöм киэзнас тэрмасьöмöн тэчис осьта мешöк öмас чукöртöм жуг-тусь.

Вовалöн мамыс, кöр казялiс шором местiсь курасиссесö, лöгвевйöн сьöвзис аслыс кок увтас, сувтiс да мöдiс ни, тыдалö, сэтöн жö бергöтчыны бöр. Но бöртiжык, кватитчöмöн, сiя сибöтчис ны дынö зэв, инькаэз пондiсö баитны мыйкö öтамöд коласын.

Руз мыдзöм, эталö öнi Вова вöлi радся-рад. Мамыс бöрсянь зоночка сибöтчис дорись сырса бердiсь мынöттöм понпыкöт бердöдз, ляпкисис-пуксис бöрнас сы вылö, мед недырик сьöрна сiдз пукавтöн кöть невночка шоччöтыштны мыдзöм коккесö.

Мый йылiсь баитiсö ас коласын мам-тёткаыс, сымдасö зоночка эз ни кывзы. Эта местö сiя орöттöг видзöтiс куралöм жуг-тусьöн джынысви тыртöм мешöк вылö, кöдаын, натьтö, чукöртчас кöть содз кык-куим мымда сю, и кöдаись, гортын весöтöм-косьтöм да изöм бöрсянь, позяс пöжавны быдса чöвпан мымда нянь. Аслас думаэз коласын зоночка эз и казяв, кыдз тшыгувья öмас сöдзöм дуль нюжвылöн вотьыштiс осьтыштöм тырппес коласöт нинкöм нырыс вылö, кöда чарöм кузя асывбыт чарскöмсянь пондöм вöлi усасявны ни.

Дульлiсь вотьыштöмсö медодз казялiс понпутшöсь чужöма да чангыля ныра Настусь. И кöр сiя, шынньöвсö сайöвттöг, нёджжöвтыштiс зоночка вылö, сэк вöлись мöдыс кватитчöмöн лэдзис синнэсö тыра мешöк бердiсь. А кöр мамыс горöтчис: «Мунам, дитя», бергöтчис да иньдöтчис сiя жö туй кузя бöр, гажтöма ловзисьöм сорöн зоночка жагвыв сувтiс позялöм коккес вылö, жагвыв жö да бöрас дзар кертöг оськöвтiс сы сьöрö.

Öнöдз шондiыс ештiс лэбтiсьны вöр весьтöдз ни, тöдчöмöн пондiс кывны сы югöррезлöн шонтöм. Шолис вевдöрсяняс лым, кöда вылын тальччöм бöрсянь пондiс кольччыны тöдчана след. Но тöвся туй весьтöт чарöмыс эшö видзис. Сылöм лым дуккöт руас сорлассис шоналöм лыслöн сöстöм да вына дук, кöда йиджис лолавтöнняс быд пельöсö омöн вывтыр пасьта. Шоныт шондi югöррез увтын гажмисö вöрын олiсь кайез. Лапья бадь куст коласöт öтамöд сьöрын вöтлiсьтöн виньдытöдз да асьнысö вунöттöдз китшсисö ыб и вöр пасьта кык катша. Кыдз уввез коласöт öтмöдöрö перыта быркайттöн нiйö дразнитiс да горöн тенькайтiс веж мороса кöрымкай. А саридзкайлöн чиння да сöстöм, кыдз и ачыс асылыс жö «ля-ля-ля-ви-и» паськалiс вылын кöз йывсянь и ыб, и вöр пасьта да вöтис ас пытшкас нельки катшаэзлiсь горöн сярзьöм-китшсьöм. Но мыдзöм да тшыг зоночкаöс нем эта коласiсь эз гажöт. Позис нельки думайтны, что сiя не оз кыв, не оз адззы быдöс сiйö гажасö да сьöлöм саймöтанасö, кöда кылiс да пантасис сы гöгöр быд оськöв вылын. То ли тэрмасьöм-мыдзöм, то ли кынмöм-пымалöм увья, а чожажык, натьтö, бöра сiя жö тшыгувья, сылöн тöдчöмöн пондiс висьны юр. Зэгалiсö коккес. Петiс он. Быдöс гажа-басöксö кылöм-адззöм местö сылö öддьöнжык вöлi охота пöткöтны мыйöнкö тшыг кынöмсö, нето сюрны гор вылö, куньны синнэз да лöньсьыны сiдз вель дыр кежö, мед эта коста нем не кывны да не адззыны. Но сёйнытö гортын вöлi нем. И бертны сэтчин бöр да эшö простöн зоночкалöн мамыс эз тэрмась. Нельки шором места дынiсь немтöг мунöм бöрсянь надейтчöмныс досповна эз кус. Нiя иньдöтчисö вель ылö одзлань, вöр коласiсь торья кушиннэз ладорö.

Шондiыс лэбтiсис эшö вылынжыка. Тöдчöмöн шоналiс вöр коласiсь ру. Шолис вевдöрсяняс лым. Асывся чарöмыс чулалiс. Пондiс вöтьны. А вöтьны вöр коласас эшö вöлi кытчö. Мунiс кö лым лунвыв ската ыббез вылiсь, то эстöн, пыд дзибас, сiя куйлiс сё эшö косви. И пырны сы ылына туйтöг торья кушиннэс вылö петiс полöм. Но эшö этася öддьöн полöтiс гортö простöн бертöм. А надейтчöмыс, что позяс мыйкö адззыны да куравны кöть сэтчинiсь, öнöдз эшö эз коль. Шоччисьöм могись туйвеж весьтын недырик сулыштöм бöртi мама-зона иньдöтчисö одзлань.

Пыртöнняс, вуджöра местаэзöт оськавтöн, чарöмыс мымдакö эшö видзис. И вöявлiсö кö кытöн, дак дзир пуэз увтiсь рышкалöм лажмытик лымын. Эта увья сэтшöм местаэсö нiя ордйисö ылiжык и, кынымиськö недырикöн шоччисьыштöм бöртi, петiсö колана кушиннэз вылöдз.

Но ыббес вылöт лымыс вöлi небыт ни. Сiя öнi дугдiс лэбтыны нельки винерик да кокнитик вывтыра Воваöс. Сiйöн медодзза жö шором местаöдз ковсис пазитны пидзöсöдз. Но медгажтöмыс мама-зона понда вöлi сыын, что кыкнан кушин вылын, кöдна куйлiсö ордчöн, неылын öтамöд дынсянь, куравны нем эз адззись, öтiк шором местаыс вöлi лöсьöтöм ыб дорись лунлапöв межа вылын, кöда пöлöн зэв-зэв сулалiс стенаöнмоз джуджыт да тшöк кöзъя вöр. Сы бердö, шором местаас столаöн пуксьöтöм лымыс сывны öнöдз эшö абу и думайтöм. А мöд шором местаыс дзир ны вотöдз вöлi чышкöм. Сiя кадö этö уджсö керис деревня вылiсь быдöс тшыг отир. И дöнзис кö кинлö мый ны коласiсь, дак дзир нылö, кöдна ештiсö медодз.

Сы коста, кöр зоночкалöн мамыс видзöтчöм могись ветлöтöв-керис öтмöдöрö чышкöм-куралöм шором местаöт, Вова ештiс борсьыштны коккезнас шором сырсаэз коласын да öктыштны мымдакö лым колассис мыччисьöм зöр туссез, кöднö сiя сэтöн жö сюйыштiс öмас. Сы сорöн нiя и вöрзьöтчисö бöр эта местаись. Бöр берттöнняс пондiс вöтьны эшö одззася öддьöн. И кöть мама-зона мунiсö асланыс жö след кузя, эта немымда эз ни отсав. Мукöдлаын ны увтын лымыс лэдзчисьлiс быдса палаккезöн. Частожыксö жö нiя вöялiсö пидзöсöдз быд оськöв вылын.

Бродитны сiдз сы ылына — а торья кушиннэс дорöдз вöлi километрся не матынжык — и мыдзтöм да пöт мортлö лоис бы некокнит. А Вова мамыскöт асывсянь вöлiсö нач тшыгöсь. Сiйöн даскыным оськöв ылына пидзöсöдз бродитöмöн мунöм бöрсянь зоночкалöн етш öшлiс. Кыскавны пыдö лым пытшкö вöялан коккесö вын сылöн эз тырмы. И сэк сiя лэдзчисьлiс сэтчö жö, ась и небытик, но кöдзытся-кöдзыт лым вылö, мед кöть кынымиськö ловзисьны.

Тшыгувья асывбыт кошшисьöм коста Вова сэтчöдз ни мыдзис, что öнi нем йылiсь нельки эз и думайтсьы. Охота вöлi сэтöн жö пöрöтчыны гатш, нюжöтны коккез, куньны синнэз, мед только куйлыны вöрöтчытöг. И не вöвны кö бы эта коста ордчöн мамыслö, зоночка сiдз бы и керис. Сылö эз думайтсьы нельки сы йылiсь, кытчöдз вермас вайöтны сiдз кöдзыт лым вылас пымалöм бöрсянь куйлöм, мый вермас лоны одзлань.

Нельки гöгöр сулалан сьöд вöр да кöиннэз, кöдна эстöн вöлiсö, натьтö, тырмöмви, эз ни полöтö сiдз, кыдз тöвнас, кöр нiя тшыгувья быдса табуннэзöн вовлiсö ойезнас деревня вылöдз. И дзир ордчöн сулалiсь мамыс керны Вовалö сымдасö эз сет. Кынымкö минута сьöрна шоччисьыштöм бöртi сiя кутлiс зоночкасö кипöлöт, отсавлiс сылö сувтны коккес вылö, и нiя вились кыссисö одзлань. Сiдз жагвыв, оськöв бöрын оськöв, мама-зона и петiсö бöр тöвся туй вылö. Эстöн öнi вöлись зоночка казялiс, что сы вылын бырöм вешьянокыс пыдын лымын бродитöмсянь лоöм люзь ва. Сiя жö вöлi и кöмкöткöт: öтiк коксис нинкöмыс ештöм нач оссьыны.

Вöр коласöт кыссян тöвся туйыс кытчöдз видзис. Бродитны одззамоз эстöн эз ковсьы. Муннытö лоис тöдчöмöн кокнитжык. Но и эстöн Вова тэрмасьны да вöтчыны мамыс сьöрö, кыдз колö, эз вермы. Зоночка мунiс, кыдз мунсис, кыдз тырмис садь, вешталiс коккесö дзик сунавтöн. Но нельки этадз жагвыв мунöм коста сiя турьялiс, кыдз кольмöм, падмалiс да усялiс кадiсь кадö, а бöртiжык, ас увьяс жö, вынтöма да чöлöмöн горзiс.

Сiдз, мыдзöсь да тшыгöсь, павжун гöгöр мама-зона простöн бертiсö гортö. Но этö простöн бертöмсö тшыг кынöмыс эз вежöрт. И некытшöм олан сысянь, тшыгыссянь, эз вöв. Сiйöн нельки гортöдз кыссьöм-локтöмыс немымда нiйö эз гажöт.

Западня дорас жагвыв чöвтчöм-пöрччасьöм бöрсянь Вова кежалiс комö да пöт сёйöмыс местö юис кöш понiсь кöдзыт ва. Сэсся зоночка чöлöмöн кыссис горвылö, водiс гатш медшоныт местаас, шебрасис аслас зипунöн, кунис синнэсö, лöньсис.

— Шонтiсьышт инö. А ме часöт правленнёöдз ветла, — юöртiс мамыс увдöрсяняс да жагвыв петiс керкусис.

Мыйкö дырна Вова былись куйлiс вöрöтчытöг да куньöм синнэзöн вынсьöтчис ланьтны. Но недыр мыйись ни зоночка вежöртiс, что кынöмыс сималöмувья онмöссьынытö оз вермы, оныс эз вöв. Сы увья жö, тшыгыс увья, куньöм синнэзöн дикмис да бергöтчис юр: мыччассис, бытьтö горвылыс понвывтчö и вот-вот сыкöт öтлаын сувтас онняюрöн, то ли нач берездасяс. Сэк зоночка осьтiс синнэсö бöр, бергöтчис кыминь, кыдз и ойнас жö, кыссьыштiс гор бокись колас бердöдз, босьтiс киас сартас, вились пондiс гуддисьны, мед адззыны да кыскыны сэтчинiсь кытшöмкö, кöть боби ыждышта, сёян тор. Но мымда бы сiя эз гуддьы гор колас, нем коланаыс сэтчинiсь талун эз ни мыччись. Сартас вылö кышасьлiсö дзир косьмöм лук киль да негырись сёй тороккез, кöднö сёйöмсянь нем эз ни сод.

Мыдзтöдз сiдз гуддисьöм бöрсянь Вова вились бергöтчис гатш, тэчис юр увтас киэсö, осьта синнэзöн пондiс кывзыны, кыдз вынтöг да нетэрмасьöмöн ёткöптö сы моросын сьöлöм, кыдз быд сэтшöм ёткыштöм коста зэгалыштлö винерик да кокнямöм вывтырыс, а сы коста жö кысянькö ылiсянь-ылiсянь сибалö пеллез бердöдз кытшöмкö дугдывтöм да невежöртана дзингöм. Но мыйö бы гор вылас гатш куйлытöн зоночка эз кывзiсь, бöбöтны этöн тшыг кынöмсö да не кывны сы пытшкись зубытöдз сöскöм-пидзыртöмсö немöн эз вермы. Некытшöм вын сылöн эта вылö эз судз. А мый керны паныт эта кынöм сималöмкöт — тожö эз адззись. И сэк, кынымöтпыр ни эта лунö, сiя кылiс, кыдз вились пондö кильöтны нырсö да курöтны-сотны синнэсö. Но нельки этакöт паныт пессьöм вылö не вын некытшöм, не охота öнi эзö ни вöлö.

Правленнёсяняс бöр мамыс бертiс рытъявылас. Сiя, тыдалö, думайтiс, что зоночкаыс узьö. И мед не саймöтны сiйö аслас шумитöмöн, керкуас пырис лöня.

Вова мöдiс ни юавны горвывсяняс, мыйкö сiя вайис или эз. Но эшö сы вотöдз кылiс, кыдз мамыс негорöн шупкис кисис западня угöлö простöн вайöм кöзича, кöдö сiя босьтлiс сьöрас. Сы сьöртi ни лоис вежöртана — бертiс простöн. Юасьны одзлань лоис нем, кыдз и надейтчыны нем вылö. Зоночка кольччис куйлыны чöлöмöн.

Эта коста зоночкалöн мамыс жагвыв оськöвтiс западня дорыш вылö, сувтiс, казялiс зоныслiсь осьта синнэсö.

— Он на узь?

Паныт эта юалöм вылö Вова и кывлiсь джын мымда эз висьтав. Сiя нельки мамыслань эз бергöтчы. Кытшöм вермис лоны прок неколана басниись, кöдасянь пöт сё ни он ло? Этасянь и думайтсис сiдз, бытьтö зоночка мамыслiсь баснисö не эз кыв, не эз вежöрт.

— Кулам эд, дитя, тшыгйöн.

Эта вöлi висьталöм одззася горöнжыка ни. Но нельки этнö полöтана кыввесö некыдз: не паныт шыасьöмöн, не аслас местаись вöрзьöтчöмöн, зоночка эз панöвт. Сiя дзир сымда и керис — виньдöм сорöн да горöн ньылыштiс öмсис сöдзöм дуль, горöн горöтöмсис видзсьытöн зубыта курччöвтiс тырпсö. А син угöлiсь сöдзöм синва, пельбоксö сотöмöн-чеплялöмöн, öдззöтчис увлань.

— О, господи-и-и! Истиннöй Кристос! Кутшöм нö ни эта олан сэтшöмыс миян юр вылö палкнитчис! — быд горшись герйöвтiс зоночкалöн мамыс, одзлань сiдз жö причитайтöмöн чепöссис западня вылiсь комö, сэтчин брякнитчис-уськöтчис аслас ольпась вылö. Мыйкö дырна сылöн горзöмыс, керкусö полöтöмöн, сэтчинсянь и кылiс, но сёрöнжык, тыдалö, и сiя вежöртiс, что тшыг кынöмыслö синваэзнас он отсав, нiйö шорöн кисьтöмсянь пöт он ло.

Недыр мыйись зоночкалöн мамыс чеччис бöр, сё эшö сыркьявтöн, сибöтчис веськыта öшын дынö, асьсö лöньсьöтöм могись мыйкö дырна сулалöв-керис öшын одзас, думайтiс. А сэсся дзугсьöм юрсиэсö волькöтöм могись сiя кынымиськö нуöтiс ны кузя алюминиевöй сынанöн, кышыштiс юр вылас важ ни да этасянь былалöм цвета веж чышьян, эшö öтпырись быдсöн мороснас ловзисис ыш, зэркытакодь иньдöтчис западня ладорö, вились оськöвтiс-кайыштiс сы дорыш вылö.

— Чеччы, дитя, верман дак. Чеччы, а то ашынöдз он ни кыскы. Кулан эстöн тшыгйöн. Кинкöт нö ме сэк керкуас кольчча-а-а, — вились быд горшись горöтiс мамыс. А одзлань горзöмыс коласын жö торйын-торйын висьталiс: — Кöмась, дитя, бö-ö-öр. Кöмась да кöть кöктоинла ветла-а-ам. Ештам, батi-i öшö рытöдзза-а-ас.

Сiя кадö отирыс коласын баитлiсö ни, бытьтö пö Тылаыбын (сiдз шусис Кырасова деревня сайись лунвыв ската джуджыт да песока ыб, кöда медодз быдöнныс коласiсь кушöтчывлiс лым увтiсь) кöктоиныс петöм ни.

Вежöртана, конешно жö, что кöктоиныс не нянь, и быльнöй няньыскöт сiйö ордчöн некыдз он сувтöт. Но öктыны кö, шуам, да вайны гортö кöктоин, сёянсö сыись позьö лöсьöтны быдкодьö. Эм кö, адззисяс кö комоль вылö пизь, позьö лойны нянь, быгрöтны сыись сöчöннэз да керны кöктоинiсь пирöггез. Эмöсь кö кольттез да йöв, кöктоин сорöн позьö пуны бытшöм яишнича. Сiйö жö позьö керны кöктоин да картовка сорöн. Нем оз видз пуны йöвнас и куш кöктоин. Сёяннэс этна быдöс и бытшöмöсь, и чöскытöсь. Жаль только — пуны нiйö вöлi немись, сiдз кыдз не пизь, не кольть, не картовка нылöн эз вöлö, а йöвсö вердчаныстöг Сьöданька вайис етша. Сiйöн быдöс этна бытшöм да чöскыт сёяннэз йылiсь и думайтны вöлi нем. Но öктыны кö кöктоин, дак сiйö нем эз видз пуны и öшымöсiсь ваöн. Тшыгувья и эта ни вöлi не умöль сёян. И ась не вын, не охота баитны да вöрöтчыны зоночкалöн и эз ни вöв, мамыслöн юöрыс сiйö невночка ловзьöтыштiс.

Тэрмасьтöг Вова лэдзис бöр горвылiсь косьмытöм эшö öнöдз кöмкöт, жагвыв кöмасис-пасьтасис. Öтлаын мамыскöт нiя петiсö гортiсь, вились лэдзчисисö туйö.

Кырасова деревня пыр Тылаыбöдззас кык километрся унажык эз и вöв. Но медодзза жö километрсö зоночка мунiс горзытöн ни.

Бырöм нинкöммезын да люзь ва нямöттэзын чирыштiсö-кынмисö коккез. Кыдз кольмöмсянь одззамоз потласис-висис юр. Шондi югöррезсянь пемдiс син одзын, дугдывтöг бергалiсö öтамöд гöгöр веж круггез. Эз вöв зоночкалöн öтiк вын тор, мед лэбтавны да вештавны одзлань коккез. Неыджыт тöлок шатлалiс сiйö öтмöдöрö, бытьтö öткаса да винерик пуокöс. Оськавтöнняс Вовалöн коккес сiйö и керисö гардсисö öтамöд коласын, и этасянь сiя быд оськöв вылын падмалiс да усялiс.

Медбы не кольны ас сьöрись да пальöтны зоночкаöс дугдывтöг горзöмсис, отсöт местö мамыс нуöтiс сiйö кипöлöт. Сiдз жагвыв нiя и локтiсö Кырасова деревняöдз.

— Шоччисьыштам, мама, невночка, — корис Вова негорöн, кöр нiя мунiсö деревня вылöт. — Нач менам кок етш орис.

Но пырны некытшöм керкуö шоччисьöм могись эз позь. Быд керкуын ыбöссэс вöлiсö иганаöсь. Сiйöн зоночкалöн мамыс дзир полöмöн дзирбарасис öтмöдöрö, а öткоста мунiс сё одзлань да одзлань.

Эта кадö уна быдкодь отир ветлöтiс кортöн. А нылöн, кöдна кыдзкö эшö видзсисö эта туйö лэдзчисьöмись, сетнытö кориссеслö тожö нем эз вöв. Вот нiя и пукалiсö иган сайын, сайласисö пемыт пельöссэзын, дзик шыррез асланыс нораэзын.

Деревня вылöт, ордчöн мамыскöт оськавтöн, зоночка тожö пондiс дзирбарасьны öтмöдöрö, и эта коста ачыс эз казяв, кыдз падмис кинкö йöр бокын тэчöм потшшез бердö. Видзсьыны падмöмыс бöрсянь вынтöм да мыдз коккес вылын Вова, вежöртана, эз ни вермы: сунгисис-усис нiя жö потшшез вылö, а усьтöнняс вир петтöдз нёрöптiс пидзöссö кöзовöй чорыт кач бердö. Терпитны, мед не горзыны эта зубытсянь, вын сылöн эз ни судз.

Эстöн Вова вежöртiс, что мунны эта бöрсянь эшö быдса километр ылына, öктiсьны, а сэсся сiдз жö бертны бöр, не вын, не садь сылöн озö ни тырмö. И эта зоночкаöс дзерöтiс öнi эшö öддьöнжык.

— Чöв, дитя. Эн горзы. Чулалас жö, батi, зубытыс, — неöтпырись пондылiс лöньсьöтны Воваöс мамыс. — Часöт гöгинь-бабыт ордö кежалам. Сэтчин и шоччисьыштам.

Но эта юöрö зоночка эз ни верит. Сылö думайтсис, что и гöгинь-бабыслöн ыбöсыс лоас сiдз жö пöдана. И сэк сiйö мамыс сiдз шоччöттöг и пондас кыскыны одзлань.

Нач деревня дорас ни Вовалöн мамыс туй вывсис кежис. И сэк нiя сибöтчисö кöркö, тыдалö, вöлöм öддьöн гажа да басöк, серöтöм наличника да сэтшöм жö öтöрись посöдза, но öнöдз пуксьöм ни, пöлiньтчыштöм öтiк пельöснас керку дынö. Но мый öддьöнжык гажöтiс зоночкаöс, дак этö сiя, что посöдз ыбöсыс вöлi дзирвыв осьта. А гöгинь-бабыс, кöсыник вывтыра, дзор юрсиа, чукрасьöмсянь учöтик чужöма, рамыник сина старуха, пукалiс эта коста учöтик сöстöм пасьын öтöрись посöдз поспуэз вылын да шонтiс ассис пöрись коскаэсö тулысся шондi югöррез увтын, кöдна рытъявыв веськыта сэтчö и усисö. Сiя эшö ылiсянькодь казялiс посöдз дынас сибöтчиссесö да пондылiс, тыдалö, чеччыны, мед тожö сайöвтчыны локтiссез син одзись. Но кöр зоночкалöн мамыс дженытика шыасис, сэк вöлись пöрись морт нiйö тöдiс, лöньсис аслас местаын, пондiс видзчисьны нылiсь матöжык сибöтчöм. А кöр Вова мамыскöт сибöтчисö зэв поспуэз бердöдз да сувтiсö, гöгинь-баб сэтöн жö юалiс:

— Кытчöдз нö, дитяэз, кыссят?

Сылöн, небыт да рам сьöлöма мортлöн, вöлi аскодьöм привычка шуны ас киння томжык отирöс ныввезöн да зоннэзöн, дитяэзöн да кагаэзöн, кыдз бытьтö деревня вылiсь быдöс том отирыс вöлiсö сылöн аслас челядь.

Вова, горзытöнняс, кыдз только нiя сибöтчисö зэв посöдз дынас, сэтöн жö лэдзчисис мамыс ки бердiсь, текыштiс дойдöм кок вылас увдöрись поспу бердöдз, усьöмсорöн лэдзчисис сы вылö, волькыта лöсйöм шоныт заплот бердö. А зоночкалöн мамыс, гöгинь-бабкöт паныт сулавтöн, юöртiс сылö, кытчö да мыйла нiя мунöны.

— А мыля нö, кагу, горзан? Песiс я мый я мамыт? — юалiс одзлань Вовалiсь гöгинь-баб да, паныта шыасьöмсö видзчисьтöг, сэтöн жö ачыс содтiс: — Ой-ё-ёй, Настасья! Ой-ё-ёй, любöй морт! Дзебин вот, сарсво нылö небеснöй, — эстöн сiя пернапасасис, — батшко-матшкатö. Мужикыт кытöнкö война вылас соколöн усис. Чунь эд öтiк тэнат сьöлöмгажыт кольччис. Сымда эд дзир керку мыжьяс и эм. Да мыля жö тэ сiйö, кагасö, учöт эшö, видзöт жö, да вартлан? Э-эн, э-эн пес. Кин бердö нö сэк жмитчынытö пондан? Эд ен сетас быдмас, дак сiя тэнат мужикö пöрас. Юрвердiсьöн лоас.

— Да эг ме сiйö, тётка, эг пес, — тэрмасьöмöн пондiс дорйисьны зоночкалöн мамыс. — Тшыг сiя менам, нач и нач тшыг. Неделя сьöрна и крöшка нянь эшö эг адззылö. Усялтöдз вот локтiс. А усялтöнняс эшö коксö вирöдз дойдiс. Не вын, не садь беднöйлöн эз кольччы. Вöтчынытö сьöрам оз чайтчы да сiйöн и горзö.

— Да мый жö тэ, любöй морт, мый тэ сымдасö баитан? Кулас эд сiдз-ту кагаыс! А кулас, дак мый сэк думайтан? Кин бердö пöрисьувья жмитчынытö мöдан? — Аслас дивуйтчöмсянь гöгинь-баб клоп да клоп вачкыштiс кöсыник киэзнас боккес кузя. — Беда тай эта, беда. Ноко жö, ужо ме керкуöдззас пырала.

Крипка-кропка коссö киэзнас видзышалöмöн, сiя жагвыв лэбтiсис коккес вылö, небытик пимиэзнас рушкышавтöн жагвыв жö саясис ыбöс коласас.

— Видзöт жö, дитя, гöгинь-бабыт потшшуйтны оз я кö мыйöнкö мöд, — гусьöник, а öткоста и гажвевйöн шушкыштiс Вовалö мамыс.

И былись. Недыр мыйись сiя мыччисис ыбöс коласас бöр да не простöн. Öт киас, морос бердас жмитыштöмöн, гöгинь-баб видзис öтiк неыджыт кöвдöмок, мöдас — öддьöн басöк лöз-чочком сера неыджыт эмалированнöй кастрюля. Эшö ыбöс колассяняс сiя медперво нёджжасьыштiс öтмöдöрö: оз я матын кин тыдав. А сэсся жагвыв вуджис вель джуджыт порог омöн, сибöтчис посöдз дорыш весьтöдз, полöмöн, мед некин эз казяв, сюйыштiс кöвдöмоксö паныт кайыштöм мам киэзö.

— Босьт, любöй морт. Вердыштан кагасö туй вылас. Не кыссьыны сылö тшыгувья гортöдззаныт лоас.

Кöр сетöм кöвдöмокыс перыта да казявтöг вöлi сайöвтöм, гöгинь-баб одзлань эшö содтiс:

— Да эн жö бöра, дитя, моньöлö кöр кытöн пантасят дак эта йылiсь висьтась. Видö сiя менö. Эд и миян сетнытö йöзыслö тожö абу. А этö невночкасö ме уж ассяням торйöтыштi. Ась. Эта понда еныс одзын грек оз ло.

Паныт эта баснилö зоночкалöн мамыс чöлöмöн кынымиськö гогиньтыштiс юрнас: спасибо пö, ог.

Öнi вöлись тöдчöмöн повтöмжыка ни гöгинь-баб сетiс кисис квасöн кастрюля.

— Юышт вот шöмасö да пиянтö юктышт. Абу бытшöмжыкыс да кысь нö босьтан? Кутшöм уж эм.

Примитöм кастрюляись зоночкалöн мамыс кынымиськö чипыштiс ачыс. А сэсся сiя мышкыртчöмöн нюжöтiс басöк кастрюлясö зоныс киö.

— Да пуксьыштлы кöть недырик кежö, шоччöт коккетö да баитыштам эшö.

Гöгинь-баб да зоночкалöн мамыс лэдзчисисö öтамöд бöрсянь шондi югöррез увтын бытшöма шоналöм поспуэз вылö. Басниыс ны коласын пондöтчис сiя жö некодя, кöдзыт да тшыг олан йылiсь, кöдаö вайöтiс отирöс вир кисьтан война.

Кытчöдз нiя ёрдiсö öтамöд коласын нетуяна, тшыг олан, горзiсö война вылын усьöм мужиккез понда — сы вотöдз гöгинь-баблöн тожö ни вöлiсö вийöмöсь кык зон, — нылiсь баснисö кывзытöн да шоччисьлöмöн, Вова юис. Недыр мыйись зоночка кылiс, кыдз зöровöй квассö юöм бöрсянь гыркас дугдывтöг сöскöм-пидзыртöмыс жагвыв пондiс лöньсьыны, а вывтырлöн сьöкытыс, кöда увья и местаись вöрзьыны некытшöм охота эз ни вöв, пондiс чулавны. Сысянь жö дугдiс дикмыны да бергавны юр. И нельки вирöдз дойдöм пидзöсын зубытыс, кöда эшö неважын эз сет вöрзьöтны кок, öнi пондiс мыччассьыны не сэтшöм ни зубытöн.

Квассö быдöс юыштöм бöрсянь мамыс отсöттöг Вова ачыс сувтiс коккес вылö, кöть эшö нач неважын сылö думайтсис, что кöть юр орöт, а чеччынытö сэсся оз ни вермы. А кöр зоночка нюжöтiс гöгинь-бабыслö просмöм кастрюлясö бöр да негорöн висьталiс сы сьöрö «спасибо», мöдыс паныт шыасис:

— Вот и чож. На здоровью, дитя.

Öнi вöлись мама-зона жагвыв кежисö посöдз дынсис бöр. А нiйö кольлалöм могись гöгинь-баб кольччис пукавны вевдöрись поспу дорын, сьöраныс эшö баитiс:

— Мунö. Кристос тiянкöт. Казяллi ни ме этна луннэзö öтiк-мöдiкöс. Ваялöны отирыс кöктоинсö. Мунат, дак и тi мыйкö адззат. Тырдоз тiянлö. Да кежалö бöр локтiканыт шонтiсьнытö, кынмат дак.

— Спасибо Öпрöсь тётка, — горöтчис сы корöм вылö зоночкалöн мамыс. — Колсяс, дак кытчö инö воштiсян.

Туй вылас ни, кöр нiя петiсö отирыс син одзись деревня сайöдз, зоночкалöн мамыс кыскис писис неыджыт кöвдöмок, пешлыштöм могись пельыштiс сы бердiсь неыджыт торок, сюйыштiс öмас, а быдсöн кольччöмсö сетiс Вовалö.

Кöвдöмокыс вöлi тожö не куш пизёвöй. Сiя вöлi пöжалöм пуöм, весöтöм да бытшöма тойöм картовка сорöн, кытшöммезö гортын сылöн мамыс эшö некöр эз пöжавлы, а сiдзкö, и сёйнытö сэтшöмсö сылö некöр эз усьлы. Вежкодь-югыт вевдöрсяняс, топ жагвыв жаритчöм картов, сiя мыччассис нельки шуч тыдаланаöн да дуль вотявтöдз сiдз и корсис öмö.

Киас быднёж бергöтлытöн Вова нёджжалiс кöвдöмоксö быд ладорсянь, кыдз адззывлытöм эшö эта вотöдз кытшöмкö öддьöн басöк чача, горша ньылалiс дуль, а кöдöрсянь да кыдз сiйö курччöвтны, топ эз тöд. Сёйны сэтшöм чöскыт да басöк сёян торсö сылö вöлi жаль. Тшыг зоночка одзлань ни тöдiс, что öтiкнас да сы ыждыштанас сiя сё ни оз пöт. А сёйны кö, дак сэсся и сiя оз ло. Но тшыг кынöм одззамоз казьмöтлiс ас йывсис, и öлöтны сiйö сималöмсис некытшöм вын эз тырмы.

Кытшöмкö кадö, дзик казявтöг, Вова сё жö сибöтыштiс кöвдöмоксö тырппес бердö, курччöвтiс учöтика öтпыр, мöдпыр, а сэсся эшö да эшö. Пöжалöм сöстöма весöтöм картовка сорöн, сiя и былись вöлöм öддьöн чöскыт. Быд курччöвтöм торок бытшöма сöскиссис пиннез коласын, долыта ньылассис горшö. Эз кыв сысянь некытшöм курыт, нильыг нето сьöкыта пöдтан дук, кытшöм сiя вöвлi лöз азь, картовка кыш нето пильнöй чаг сорöн пöжалöм няньсянь. Сiйöн зоночка эг и казяв, кöд коста сiя сылöн быдöс и сёйсис, что и след некытшöм эз кольччы. Вöлöм кöвдöмокыс кольччис дзир тöдвылын. Но картовка сорöн быльнöй пизись пöжалöм кöвдöмок вöлöм сэтшöм вына, что сiя сэтöн жö вашöтiс зоночкалiсь быдöс одззася мыдз шог.

Деревня саяс нылiсь туйсö поперегалiс зэв паськыт оль. Сiйö вуджтöн мама-зоналö пидзöсви ковсис больскыны-бродитны паськыта чукöртчöм сöнöга кöдзыт ва. Но сылöн лы поткöтан кöдзытыс невночка пöтыштöм зоночкаöс öддьöн эз ни полöт. Вова кольччытöг оськалiс мамыс сьöрö.

Лог мöдöрас мама-зона чулалiсö неыджыт вöрок. Эстöн Вова, дзик первуись, кылiс, кытшöм сöстöм да гора голосöн гажöтiс ольсö кöз йыв вылын пукалiсь гöрдвевья мороса саридзкай, кытшöм гажöн китшсисö-сералiсö кыдз уввез коласын веж бока кокнит да чож кöрымкайез.

Сэсся мама-зона петiсö ыб дорö. Этасянь туйыс чепöссис керöс паныт, пондiс кыссьыны вывлань. Сэтчин жö, туйыс сьöрö, кыссис жагвыв и зоночка. И мый сiя казялiс эстöн ас сьöрас, дак медодз сiйö, что пöт кынöм вылö эз вись, эз дикмы одззамоз да эз бергав юр. Эз чепсасьö син одзын веж круггез. Ачыс сiя дугдiс турьявны да падмавны. Эз каттисьö öтамöд коласын мыдзöм коккез да эз оклав öтмöдöрö тулысся зумыт тöв. Зоночка öтнас котöртiс мамыс одзын. И ась сы одзын керöсыс вöлi öддьöн крут да кузь, одззамоз сiя öнi эз ни полöт. Вова вежöртiс, — ась и шоччисьлöмöн, ась и жагвыв, кайны вывлань вын сылöн тырмас. А сэк сiя тшыгйöн оз ни кув. Сiдзкö, и эта луныс сы оланiсь лоас олöм быдсöн.