Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Шоччисьтöн

Пöт вöввез асывсянь ветлöтiсö кокнита. Этасянь и челядьлöн удж мунiс бытшöма. Час кыным сьöрна керöм удж тöдчöмöн содiс. А кöр челядь мыдзыштiсö и асьныс, сувтчисö шоччисьны. Вöввезнысö нiя лэдзалiсö ветлöм дорас, а аслыныс тöдвыланыс усис, что одзза лунас эз ештö тöдсасьны бытшöмжыка вöр сайись кушинкöт.

— Ветлам недырик кежö? — горöтчис ёрттэслö Толя.

— Ветлам, — шыасисö паныт Витя да Миша. Зонкаэз иньдöтчисö тöдса ни туй кузя. Недыр мыйись нiя петiсö кушин дорас.

Пöрöм заплод пöлöн куимнанныс сибöтчисö кырас дорö. Эстöн сiя эшö крутжык да джуджытжык. Кыраслöн скатыс вылiсянь улöдз куш да гладь, топ гогналöм. Дзир вывтi заплодыс пöлöн ордчöн-ордчöн öтамöдкöт сулалiсö гырись льöмпуэз. Кырас пыдöсас, кысянь кылiс неыджыт шороклöн мыдзтöм боргöм, отöн паськалöмась бадь кусттэз да сэтöрпу. А ны гöгöр быдöс вöлi тыртöм лöз рöма да паськыт листа петшöрöн.

Челядь дивуйтчöмöн видзöтчöв-керисö увлань. Витя шуис:

— Вот бы тöвнас этасянь лыжаэз вылын ысласьыштны, а?

— Öддьöн жö ни крут да... — шыасис паныт Миша.

— Но и ась. Тöдiн бы, что ыскöвтан. И самолётöн эн бы вöт.

— А усян кö, сэк мый?

— А мый? Нем. Сизимпöв берездасян да и дöс сэтöн.

А эта коста Толя сибöтчис матiсьжык льöмпу дынö, горöтiс:

— Ошыс!

Зонкаэз и вежöртiсö, что ёртныс шутитö. Но Витя сэтöн жö уськöтчис Толя сьöрö. Öтамöд коласын уррез моз одзасьöмöн зонкаэз чылiсö-кайисö льöмпу вылö. Дзир Миша кольччис улын. Вöтлiсьны ёрттэс сьöрын дыш сылö эз сет. Мыйкö дырна зонка бергалiс увтас, судзлалiс да нёкралiс льöмпу уввесö мусянь. Эта коста сiя неöтпырись ни дзарышалiс кок увтас куйлан колода вылö, кöда öт конецнас öшалiс кырас весьтын. Сы вывсянь одзжык, тыдалö, шырзьывлöмась кырас весьтын öшалан уввез бердiсь льöм. Бöртiжык и Миша сувтiс эта колода вылö да, оськöв бöрын оськöв, иньдöтчис сы кузя кырас весьтын öшалан уввес дынö. Мый сiя думайтiс колодаыс вылöт мунтöн, висьтавны сьöкыт. А чожажык, натьтö, нем кляпсö эз думайт. Пыравлöмöсь отирыс сы вотöдз, пырис и сiя. Одзлань зонка некыдз эз вермы тöдны сымдасö, что эстöн сылö, кыдз шырлö, сиалöм аскодьöм нальк. Кöр Миша повтöг сибöтчис колодапонöдззас, колодаыс сы увтын нач видзчисьтöг понвывтчис. Медперво зонка казялiс, кыдз сы ныр увтiсь льöмпу уввез пондiсö лэбтiсьны вывлань. Эта коста жö колодаыс бергöтчис да пышшис сы кок увтiсь. Повзьöмувья Миша и ойкнитны эз ешты, кыдз пачкисис-усис горб вылас кырас покатас. Нем бы, натьтö эз вöв умöльыс, усьны кö бы сылö ровнöй местаö. Но льöмпу увтöт кырасыс вöлi сэтшöм крут, что падмöтчöм йылiсь эстöн и думайтны вöлi нем.

Льöмпу вывсяняс Мишалöн ёрттэс и кылiсö сылiсь буткисьöмсö. Но эз на ештö нiя вежöртны, кытöн да мый лоис, кыдз сэтчинсянь жö, увдöрсяняс кылiс:

— Уик-уик-уик.

Паймыштöмöсь эта кивзöмсянь, Толя да Витя тэрмасьöмöн пондiсö лэдзчыны льöмпу вылiсь. А эта коста льöмпу увтсяняс Миша шупыта, топ кыдзовöй чурка, тарöвтчис ни кырас увтас. То ли доймöмсянь, то ли повзьöмсянь сiя одззамоз кивзышалiс:

— Уик-уик-уик, уик-уик-уик!

Кырас дорас сулавтöн, Толя да Витя горöн пондiсö ваксьыны ёртныс вылын. Но сэтöн жö зонкаэз казялiсö, что Миша тарöвтчö тшöтш сiя местаö, кытöн быдмис ота листа джуджыт лöз петшöрыс. Вот зонкалöн медбöрьяись тыдыштiс кушöтчöм кикокыс, а сэсся сiя пуркнитчис петшöр коласас, саясис. Тöдны, кытöн öнi сiя, позис дзир петшöрыс юкласьöм сьöртi. Но недыр мыйись сiя и ачыс шыасис да сэтшöм горöн, что вöвны кö бы матын ошшезлö, кулавлiсö бы, натьтö, повзьöмсяняныс.

― Ои-ои-ои, ои-ои-ои-и-и! — чепöссис кырас пыдöссяняс да паськалiс вывлань гора говк. Позис думайтны, что кинöскö вундалöны ловья вывтi. Нельки Толя да Витя, кöдна учöтсянь тöдлiсö Мишалiсь базан кодь гора голоссö, öнi паймыштiсö сы горзöмсянь. Зоночкаэз жагвыв лэдзчисö ёртныс сьöрö, кырас пыдöсас. А кöр бадь-тальник да петшöр коласöт жагвыв сибöтчисö зэв Миша дынöдз, картинаыс ны син одзын оссис то кытшöм. Горзытöн, одззамоз перыта да дугдывтöг уикайттöн зонка сэтшöм чожа бергалiс öтiк местаын, кыдз вермис бы бергавны пон, кöдö быд ладорсянь пышналiсö-чушкалiсö зiэз. Но да мый сэтöн баитны! И петшöрыс петшöралiс зiэс чушкалöмся не умöльжыка.

Перыта изöвттöнняс медперво Миша нельки ассис ёрттэсö эз казяв. Зонка дзир сымда и тöдiс, что ойзiс-визжитiс мымда вын да дугдывтöг кутышалiс öтi-мöдiлаöт петшöралöм местаэсö. Позис думайтны, что часöт сiя гышкöптас-чöвтас вывсис ассис кучиксö, лэдзас сiйö вешьян туйö кок увтас, а ачыс, мымда чож, сiдз и уськöтчас пышшыны эта местаись, кытчö шедас. Петшöралöмсяняс сiдз сотiс-палитiс, что Миша и былись бы вöлi рад петны кучикись, позис кö бы этö керны.

— Мый тэкöт лоис? — юалiс Толя.

Öнi вöлись Миша недырик кежö сувтчыштiс, лöньсьыштiс. Сiя перыта нёджжöвтiс ёрттэс ладорö, но зубытсяняс паныт нем эз горöтчы, дзир одззамоз унньöвтiс:

— Ои-ои-ои-и, ои-ои-ои-и-и-и!

Бергавны пон моз Миша öнöдз дугдiс, но одззамоз сё чеччалiс да зыртчис, зыртчис, зыртчис. Зыртiс зонка, кыт только шедiс: киэсö и коккесö, кынöмсö и боккесö. Лёк петшöр аслас сотан еммезöн ештöм сибавны быд местаö.

Чожа мый уналаöт гыжьялöм местаэс пондiсö полькьясьны. Сэк Толя горöтчис:

— Эн гыжьяв! Умöльжык лоас.

— Мый нö ме понда керны, лудö коли да-а-а, ои-ои-ои-и-и-и!

— Мавтчы зырымнат, суль нырсит да.

— Мый нö тэныт не да-а-а. Мый тэ менö бöбöтл-а-ан, ои-ои-ои-и.

— Да былись ме тэныт висьтала.

Но одзланься баснисö ёртыслiсь Миша сэсся эз ни кывзы, а горöтiс эшö одззася горöнжык.

— Пыр мун сэк шор дорас да кöдзыт ванас миссьы, — сэтчö жö висьталiс Витя. — Он кывзы, мый тэныт баитöны, дак мый нö пороз моз буалан?

Миша жагвыв лöньсис. Горзöмсянь гöрдöтöм синнэзöн сiя видзöтöв-керис ёрттэс вылö, видзчисис: бöбöтлöны кö, то часöт кöдакö серöмтчас. Но ёрттэс эз сералö. Сэк вöлись Миша кулис-волис вывсис йöрнöс-вешьян, уськöтчис кöдзытся-кöдзыт шор ваö.

ОШПИЯН

Павжун гöгöрöдз кöдзись бергалiс кöдзсянь куднас бöрья ветлöм дорас, а сэсся казявтöг сайöвтчис кытчöкö челядь син одзись. Пым сёянсö пуны вöлi некинлö. Павжнайтiсö челядь кольччöм луккезöн, кольттезöн да йöлöн, кöда сэк кежö пондöм вöлi шöммыны ни.

— А öнi позьö ветлыны ягöддэз сёйны, — сувтiс да юöртiс Толя ёрттэслö.

— А кöдöрö мунам?

— Да кöть кöдöрö. Кинлö кытчö гленитчö. Шоррес пöлöн кырассэзас сэтöрыс быдлаын тыр.

Ассис кольччöм сёянсö Толя тэчис Мишаыс простöй пестерö, а просмöм мешöксö босьтiс сьöрас. Сiя лунö асывсянь петiс уна ном-геб. Вöр коласас ны увья и синнэз кодьöн осьтны эз позь. Мед кыдзкö дорйисьны ны увья просмöм мешöксис зонка керис йыла шапка, пуктiс сiйö юр вылас, кöртыштiс.

Мишалö «ягöдыс» бытшöма дöнзис асывсянь. Сiйöн öнi зонка некытчö эз и тэрмась. Сiя кольччис шалашö, мед кадiсь кадö видзöтышавны вöввез сьöрын. Витя ылö тожö эз мун. Сiя лэдзчис гортланись кырасö, умöль пос дорас. И дзир Толя, кöдалö татöн вöлi тöдса быд пельöс, поперегалiс ыб да вуджис джуджыт кырас сайöдз.

Кадыс вöлi луншöрся, югыт. Кытшöмкö полöм йылiсь и дума зонкалöн эз вöв.

Шор мöдöрас Толя перво кежис подöна туёк вылiсь. Медодзза сэтöр кусттэз дынын ни ковсис сувтны. Ягöдыс вöлi сымда, что тырмис бы öктыны быдса артельлö. Эстöн жö сылö син вылас усис и нильöм турун да öтмöдöрын чеглалöм сэтöрпуэз.

Пода татöн эз вöв. Отир сы ылына эз ветлöтö. Да и уджыс матын эз вачкись морт удж вылö. Нямравны да чеглавны сэтöрпуэсö, шырзьыны ны бердiсь лист морт некöр оз понды. Кинлöн эта уджыс — казявны вöлi не сьöкыт.

Некытшöм доз Толялöн сьöрас эз вöв: ягöдсö öктыны некытчö. Сiйöн зонка вуджалiс куст дынсянь куст дынö, шырзис басöкжык роззэз да кырымпонiсь пöрлалiс öмас. А öтпыр, кöр сiя дырöв сулалiс вöрöтчытöг öтiк местаын, бöрсяняс кылiс негорöн кышöтöм. Зонка перыта нёджжöвтiс бöрас и мый усис казявны, дак медперво этаö нельки аслас синнэзлö эз верит. Оськöв кык ылына сы дынсянь сулалiс бöрись лапаэс вылын ошпиян. Сылöн гыриськодь пеллес, топ лякöтöм кöвдöммез, чур видзисö паськыт кымöс вылас. А ны увтсянь Толя вылö видзöтiсö учöтик кизёккез вылö вачкисян сьöд синнэз.

Зонка повзьыштiс, но недыр кежö. И повзис кö сiя мыйись, дак не учöтик ошпиянсис. Сэтöн жö сылö усис тöдвылас мампöв ош, кöда вермис лоны кытöнкö нач матын. Толя перыта дзирбарасьыштiс öтмöдöрö, но матын кусттэз коласын некин эз тыдав. Эз кыв и некытшöм ризьöтöм-кажöтöм. Гöгöр вöлi лöнь.

Решеннё зонкалöн зорамис перыта. Медперво сiя видзöтöв-керис кырас мöдöрас, топ меряйтiс синнэзнас ыб дорöдззас туй колассö. Вуджны бöр кырас мöдöрöдз вöлi кык сотня оськöвся не унажык. «Не повзьöтны бы только — пышшыны ештас», — думнитiс зонка ас кежас. А эта коста ошпиян пондiс шовкöтны öтамöд бердö одзись лапаэзнас. Мыйлö сiя этö керис, вежöртны эз позь. Сэтчö жö и думайтны эта йылiсь Толялöн кад эз вöв. Сiя жагвыв кульыштiс юр вывсис мешöк, бергöтчис, одзлань паськöтöм мешöк öмнас уськöтчис ошпиян вылö. Быдöс аркмис этшöм перыта, что повзьöм ошпиян и кивнитны эз ешты, кыдз шедiс мешöк пытшкас. Зонка кватитiс мешöксö му бердiсь, чапкис пельпон саяс да мымда вын уськöтчис аслас ношаöн туёк ладорö.

Коккез пизьöны, дзик заводитöмöсь. Зонка син одзын вериктöны бöрлань кольччан пуэз, кусттэз да иван-чайлöн алöй рöма цветтэз. «Ештыны бы только кырассис петны», — видзсьö Толя юрын öтiк дума.

А вот и шорокыс ни, кöдаын Миша неважын купайтчис. Поспуэз вывсянь увлань усикö ваыс горалö, кыдз стекляннöй силькан. Но сылöн горалöмыс Толя пельшы бердö öнi эз сибав. Некöр вöлi видзöтчыны, кыт буржык вуджны. Кыт шедiс да мымда вын, зонка чеччöвтiс шор мöдöрас. Коккез пизьöны одззамоз. Но паныт кырасыслö котöртнытö сьöкыт. Крут местаöттяс оськöввес шогмöны дженытöсь. Мыччассьö, что педзан öтiк местаын.

Тэрмасикас ни Толя кывзiсис, оз я кинкö вöтчы бöрсяняс. Этаись сiя полiс медöддьöн. Но полöтанаыс кытчöдз нем эз кыв. Дзир спина сайись мешöкас повзьöм ошпияныс пондiс кивзыны да бергавны. Паськöм пыр сiя кынымиськö зубыта, кылö, гыжйöвтiс аслас куран кодь гыжжезöн зонкалiсь боксö. Но вот оськöв, эшö оськöв, эшö, эшö — и Толя кырассис петiс, öнi вöлись сiя сувтчыштiс, бергöтчис да пондiс видзöтны бöрас. Сэтчин, кыдз и одзжык, вöлi лöнь. Мампöв ошыс, кöдаись сiдз полiс Толя, и öнi эшö некытöн эз тыдав. Сiдзкö ылынöв лэдзис ас дынсис пиянсö и кватитчынытö кытчöдз эз ешты. Зонка ловзисис быдсöн мороснас, иньдöтчис избушка ладорö. Эстöн Миша лэдзис ассис ношасö порог сайö. Мешöксис усьтöн ошпиян горöн кивнитiс, сувтiс коккес вылö. А кöр казялiс одзсис зонкасö, повзис, уськöтчис сайись пельöсö.

Эстöн вöлись Толя и кылiс, кыдз сiя ештöма мыдзны да пымавны этна кынымкö минута коста. Омöн чужöм пасьта, кыдз анькытш, визывтiсö гырись ньылöм воттез. Йöрнöс-вешьяныс, дзик баня жар бöрсянь, лякасис вывтыр бердö. Сьöлöмыс сiдз тогзис, что вот-вот поткöтас мороссö да усяс кок увтас. Дрöжитiсö пидзöссэз, а кокчеррез вöлiсö жутöмöсь топ ва нямöттэзöн. Но öткоста этакöт вöлi и неетша гаж: луншöрся кадö, öтнас, панталiс ошпиянöс, вермис кутны сiйö ловйöн да вайöтны избушкаöдз. Лоас öнi мый мыччавны ёрттэслö.

Бедёкöн зонка пыкыштiс избушка ыбöс, ачыс чылыштiс избушка вылас.

— Ау-у-у! Зонкаэ-эз! Локтö татчö-ö-ö! — горöтчис Толя ыб пасьта, ачыс чеччöвтiс улö бöр. Неылын избушка дынсянь зонка пуксис, пондiс видзчисьны ёрттэсö.

Медодз мыччисис Витя, эшö ылiсянькодь юалiс:

— Мый лоис?

— А тэ вот тöд.

— Но висьтав, мый сэтшöмыс?

— А тэ тöд.

— Кайпоз, натьтö, бöра адззин, да?

— Не-е-е, — пыркнитiс Толя öтмöдöрö юрнас. Витя лöньсис, пондiс думайтны. Эта коста ны дынö сибöтчис Миша. Кыдз и Витя жö, локтiкас ни сiя юалiс:

— Мый сэтшöмыс?

— А тöд вот, — шыасис паныт Толя.

— Кöинпиянöс кутiн? — горöтчис Витя. — не, ёжöс, натьтö, ёжöс, — шуис Миша.

— И не, и не.

Зонкаэз пуксисö öтлаын ёртныскöт, пондiсö думайтны одзлань. Толя куйлiс гатш кырас дорас, шоччисис да видзчисис, мый эшö висьталасö ёрттэс.

— Вöрмöсöс адззылiн, да? — одзлань юалiс Витя.

— Не, ручöс, натьтö, — веськöтiс сiйö Миша.

— И не, — вились горöтчис Толя да öвтыштiс öтмöдöрö юрнас. — Век сьöрна пондат думайтны и некöр од тöдö.

— Да уж, натьтö, — серöмтчис Миша. Витя споритны эз понды. Сiя думайтiс: «Толя бöбöтчыны оз понды. Висьталiс кö, что ог тöдö, сiдзкö и юр жугдыны весись нем. Кыскас, кыскас, да сё ни ачыс висьталас». Сiя сiдз, висьталас. Но тöдны одзлань, висьтавтöг, кыдз Витялö, сiдз и Мишалö, вöлi öддьöн охота, öнi нiя пондiсö споритны ас коласын ни. А Толя горöтчис:

— Да весь тi споритат. Висьтавтöг сё ни од тöдö. Лöньсьö вот недырик кежö да кывзiсьыштö, сэк асьныт казялат.

Зонкаэз лöньсисö. Недыр мыйись избушка ладорсянь кылiс негорöн кивзöм. Сiя мыйöнкö вачкисис нельки кычан голос вылö. Витя да Миша перыта чепöссисö кок йылö. Ны сьöрö жö сувтiс и Толя.

— Кин сэтчин? Понпиян, да? — юалiс Миша.

— А кысь тэ сiйö адззин? — юалiс сы бöрсянь Витя.

— Бускоыс, натьтö, пиялiс, — горöтчис Миша одзлань.

— Бöбöв, — висьталiс Витя ёртыслö. — Шаньгаэзсянят я мый я? Кысь тэ кывлiн сымдасö, мед песикыс кöркö пиявлiс?

Толя да Витя пондiсö ваксьыны ёртныс вылын. А кöр сералöмныс лöньсьыштiс, Толя вöлиськö юöртiс:

— Не понпиян, а ошпиян, колö кö тiянлö тöдны дак, вот.

— Мы-ы-ый? Ошпиян, шуа-ан? — нюжвылика шыасис Миша. Толя казялiс ни, кыдз пондiсö ыждыны зонкалöн синнэс. А Витя горöтчис:

— Бöбöтчан эд, Толик.

— Бöбöтча, шуат, да? Од веритö? Локтö сэк, видзöтам.

— Лок, лок видзöтам, кытшöм тэнат сэтчин ошпиян, — Витя кутiс ёртсö сосöттяс, пондiс кыскыны избушка ладорö. И дзир öтнас Миша сулалiс шысеттöг да вöрöтчытöг, топ кынмöм, эз лысьты вöрзьöтчыны местасис ёрттэс сьöрö.

— Но лок видзöт, он верит дак, — горöтчис сылö Толя.

— А сiя... сiя нем оз кер, оз джагöт?

— Ме киам вайöтi, да и то нем эз кер.

— Да не, Толик. Бöбöтчан тэ сё жö. Кыдз тэ ошпиянсö вайöтан? — öнöдз эшö эз верит Витя. Но споритны одзлань ёрттэскöт Толя эз понды. Сiя перыта иньдöтчис ёрттэс одзын избушка ладорö. А кöр сибöтчис матöжык, горöтчис:

— Эд шумитö, а то повзяс.

Учöтик öшынокöт избушка пытшкас югытыс шедiс етша. Сiйöн, мымда бы сы пыр челядь эз нёджжасьö, казявны избушка пытшкись некинöс эз вермö. Сэк Толя жагвыв осьтыштiс избушка ыбöсок. Ошпияныс казялiс югытсö, дугдiс кивзыны, жагвыв сибöтчис петанiн дынас.

Лолавтöг да вöрöтчытöг зонкаэз видзöтiсö ыджыт юра, гырись пеля да поснитик сина учöтик эшö зверь вылö. Споритны эта бöрсянь ёртныскöт Витя да Миша эзö ни пондö.

Ошпиян недырик нюкайтчыштiс петанiн дынас, сувтчис бöрись лапаэз вылö да гыжьясьöмöн пондылiс кайны порог вылас.

— Пöднав, Толик! Пышшас! — повзьöмсорöн горöтчис Витя.

Ошпиян повзис, норöн кивöстiс, пöрис гатш, перыта сувтiс коккес вылö да бöр тэрмасьöмöн сайöвтчис наррес увтö.

— Но, адззылiт? — юалiс Толя ёрттэслiсь, — Эшö эта бöрсянь од пондö веритны?

Висьтавны ёртныслö паныт кольччис нем, и эта вылö Витя да Миша нельки эз и шыасьö. Öнi нiя видзöтiсö Толя вылö, кыдз настоящöй герой вылö. Дзир дыр мыйись Витя одзлань юалiс:

— А кыдз тэ сiйö, Толик, кутiн? Висьтасьöмыс бöрсянь ни Толя одзлань горöтчис:

— Кутнытö кутiм. А кытчö öнi сiйö воштыны?

— Гортö колö ловйöн вайöтны, — висьталiс Витя.

— Кыдз тэ сiйö гортö вайöтан? Талун ни кöбы... А миянлö эшö ой колö узьны.

— Но и ась. И ошпияныс узяс. Оз эд кув öтiк ойнас.

— А мый? Былись эд, — гажмыштiс ёртыс кыввезсянь Толя. — Нем сылö öтiк ойнас оз ло, оз кö бöр пышшы дак. А öнi, челядь, мунам доддясьны. Видзöтö кытчöдз ни шондiыс бергöтчöм.

Челядь иньдöтчисö вöввез дынö.

ГУНЯ

Рыжкоöс Толя вöдитiс куимöдз год ни. Тöвнас, кöр зонка велöтчис школаын, вöвнас уджалiс пöрисьжык сойыс. Но кыдз только чулавлiс велöтчан кад, Толя кутчисьлiс ачыс.

Рыжко — вöв пöриськодь ни да рам. Этна годдэзö сiя бытшöма велалiс зонка дынö. Ештас вöлись зонка сетны кысянькö голоссö, кыдз Рыжко шыасьö паныт да сибöтчö аслас хозяин дынö. Но талун первуись петiс нач мöднёж.

Куимнан вöлыс вердчисö öтлаын, кырас увтас. Толя, кыдз и пыр, повтöг сибöтчис Рыжко дынö. Но кынымкö оськöв ылынасянь мöдыс горöн корснитiс нырнас, сувтöтiс пеллесö да чепöссис бокö.

— Тпро, Рыжко, тпро, батю, — корис Толя вöвсö да вились пондылiс сибöтчыны матöжык сы дынö. Рыжко полöмöн орсiс пеллезнас да сулалiс öтiк местаын сэтчöдз, кытчöдз ны коласын эз кольччыв кык-куим оськöв ылына. Сэтöн Рыжко вились пондывлiс петитчыны, а бöртiжык чепöссьывлiс местасис да пышшывлiс неылö бокö. И мымда бы Толя сiдз эз вöтлiсь, сибöтчыны да кутны вöвсö эз вермы. А кöр Витя да Миша петкöтiсö ассиныс вöввезнысö ыб дорö да пондiсö доддясьны, Рыжко вöтчис ны сьöрö.

Толя котрасис шалашö да босьтiс сьöрас нянь. Но нельки няньыс дынö Рыжко эз сибöтчы. Эстöн вöлись челядь и вежöртiсö, мыйын делоыс: Толя паськöм бердiсь вачкис ош дукöн. А вöлыс не бöбöв. Сiя и эз ылöст сымдасö, что ачыс Толяыс не ош, сы бердын дзир ош дукыс, кöда нем оз кер, оз кутчись джагöтны. Но кыдз этö висьтавны Рыжколö? Сiя не морт и вежöртны сымдасö оз чайтчы.

Витя да Миша доддясисö. А эта коста Толя сё эшö вöтлiсис Рыжко сьöрын. Медбöрын зонка сё жö вежöртiс, что этадз нем оз пет. Сiя öвтыштiс кинас аслас вöв вылö, иньдöтчис ёрттэс дынö. И ештiс вöлись Толя сибöтчыны Витя пиня бердöдз, кыдз улык коласö доддялöм Чалко лэбтыштiс юрсö, полöмöн дзар керыштiс бöрланяс, Рыжко моз жö горöн корснитiс нырнас да чепöссис местасис.

Медперво Витя нельки эз и вежöрт, мый лоис сэтшöмыс сы вöвкöт, сiйöн и вожжиэсö перво жö эз кут.

— Вöтчы! Кут! Доймас пинянас! — горöтiс Толя ёртыслö. Сэк вöлись Витя уськöтчис вöлыс сьöрö. А Чалко чатыртöм юрöн видзöтышалiс öтмöдöрсянь бöрланяс, горöн корскайтiс нырнас да котöртiс пинявтöм ыб кузя. Бур, что песока муыс вöлi небыт. Пиняыс вöлыс бöрсянь эз чеччав да эз лэбтась бок вылiсь бок вылö, кыссис ровнöя, и сы увтiсь кымöрöн лэбтiсис бус. Ордчöн Чалкокöт, сiдз жö чатыртчöмöн да нырнас корскайтöмöн, котöртiс Рыжко. Но мый эта сэтшöмыс? Пиня след кузя котöртiкö Витя панталiс аслас руд гуня бердiсь косяссьöм сос. Сэк вöлись зонкалö тöдвылас усис, что доддясьöмыс бöрсянь сiя эз ешты дзимлявны пиняыс вылiсь ассис гуня. А öнi сiя, тыдалö, сюрöм пиня увтас. Витя недырик кежö босьтлiс киас косяссьöм сос, но сэтöн жö чапкис бöр, пондiс котöртны одзлань вöввес сьöрö.

Сэк кежö вöввес поперегалiсö гöрöм му, петiсö межа дорас. «Вот кокан юррез! Доймыны ештасö пинянас», — думнитiс Витя да содтiс чожсö. Зонка казялiс ни, кыдз пондiс чеччавны да беринясьны бок вылiсь бок вылö Чалко сьöрын пиня: сiйö и видзöт, сувтас рама вылас, а сэсся... Сэсся сiя вермас бергöтчыны, пöрны да мöртчыны кöртовöй пиннезнас вöлыслö бöрсяняс. Эта думасянь зонка нельки пымалiс. Бур, что чожа мый пиняыс кышасис раманас кытчöкö пуэс коласö да сибдiс. Чалко сэтöн вöлись сувтiс. Рыжко öтнас тожö ылö эз мун. Сiя пондiс бергавны Чалко гöгöр.

Ышки-пойки Витя сибöтчис вöввез дынö. Медодз сiя öмлöсалiс Чалкосö, мед мыйись-мый, дак чайтчыны сiйö видзны поводдэз вылын. Сэсся вöлись босьтiс киас вожжиэз.

Эстöн жö пиня увтiсь петiс и гуня, кöдаись öнi эз ни позь адззыны некытшöм лад. Сiя немöн ни эз вачкись одззасяыс вылö: сыись кольччöмась дзир öтiк полаыс да бöрыс.

Вель дыр ковсис пессьыны тасасьöм пиня дорын. А кöр сiя сё жö вöлi мынöтöм, Витя петкöтiс вöвсö ыб вылö. Повзьöмсяняс Чалколöн синнэс öнöдз эшö öгралiсö, топ биа шоммез. Нырсö сiя сё эшö бергöтлiс öтмöдöрö да дугдывтöг шырис-орсiс пеллезнас. Но öнi Витя ёна ни видзис киас вожжиэсö.

Бöр локтöнняс зонка öктiс и гуня торресö. Адззисисö кыкнан сосыс да полаыс. И дзир воротникыс некысь эз пантась. Сiя, тыдалö, сорлассис кытöнкö му коласас.

Öтнас Рыжко ыб мöдöрас тожö эз кольччы: жагвыв вöтчис Чалко сьöрö. Неылын вöввес дынсянь сiя сувтiс, сувтöтiс пеллесö, пондiс нюкайтчыны.

Этöн каднас Толя ештöм ни лэдзчывны шор дорö, мед бытшöмжыка миссьöтны киэсö. Но паськöм бердiсь ош дуксö чожа он пыркöт. Сiйöн зонка кутны да доддявны Рыжкосö корис ёрттэсö.

Рыжко и Витя дынö сибöтчис полöмöн. А кöр сiйö вайöтiсö пиня дынö, вились пондiс корскайтны нырнас, петитчыны бöрлань, бергöтлыны юрнас да педзны местаас. Но Витя да Миша кыкöн Рыжкоöс сё жö доддялiсö. Дзир Мишалöн Дюттян ошыс дуксянь и пельöн эз вöрзьöт. Сы понда сiя, тыдалö, вöлi да эз вöв.

Доддясьöмныс бöрсянь ни Витя разис да мыччалiс ёрттэслö ассис гуня торресö. Челядь пондылiсö вöлi серавны ёртныс вылын, но недыр. Зонкаэз вежöртiсö, что этаын сылö гажыс етша. Витя одзлань ни тöдiс, что эта понда гортын сылö павкас. Сэтчö жö чожа пондöтчас велöтчан кад, ковсяс ветлыны школаö, а пасьтавны зонкалö эта руд гуняся сэсся вöлi нач нем.

Мамыс Витялöн пондiс шогавны, кöр зонкалö тырис вит год. Кык год бöртi сiя кулiс. Айыс гöтрасис мöдöтпырись.

Оз позь висьтавны, что йöз мамыс зоночкасö нач эз радейт. Но Витялö сiя эз гленитчы. Эз гленитчы медодз сiйöн, что Öдя (сiдз шуисö виль мамсö) радейтiс горöтлыны, кытöн колiс и эз. Этасянь сылöн нельки рам басниыс вачкисис горöтлöм вылö. Эта горöтлöмсянь Витя чожа мыдзис. И медбы не кывны мачехаыслiсь быдпырся ванзöмсö, зоночка пондiс сайласьны гортiсь. Тöвся кадсö унажык сiя чулöтлiс ёрттэс ордын, гожуммезнас, кöр сылöтлiс, шонтлiс да косьтывлiс, — вöрын да ю дорын.

Кыдзкö тулысся кадö Витя лунтыр сьöрна эз вöв гортын. Зоночка ветлiс лиасьны, а сэсся рытъявыв кадöдз пукалiс ва дорын — вуграсис. А эта коста гортын карчйöрö пырöмась курöггез да боровтöмась-бергöтöмась гряд вылiсь неважын садитöм лук.

Рытнас, кöр зонка бертiс гортö, Öдя, кыдз варыш, уськöтчис сы вылö:

— Мый ме тэныт асывнас висьталi!? Тэ мыля карчйöрсö он караулит!? — лöгувья сiя кватитiс ремень, чепöссис зоночка вылö, öтпыр, мöдöтпыр вачкис. Сэксянь эта и пöрис привычкаö. Öнi, кöр колö и оз, Öдя, мыйöн шедас, сiйöн и пондiс вачкыны зоночкаыслö.

Часöт, косяссьöм гуня торрес вылö видзöтiкö, Витя гажтöма ловзисис.

— Мый, бöра пондасö вартлыны? — юалiс Толя ёртсö жалейтöмöн.

— Кин сiйö тöдö. Сылöн эд нем сiдз оз чулав, — шыасис паныт Витя, чапкис бокö гуня торресö, кутчисис вожжиэз бердö.

Челядь пондiсö пинявны одзлань. Тэрмöтлыны вöввезнысö талун эз ковсьы. Толя паськöм бердiсь öнöдз эшö, тыдалö, кылiс ош дук, и нiя дугдывтöг орсiсö пеллезнаныс, дзарышалiсö бöрлань да тэрмасисö, тэрмасисö. Пинялiссезлö сымда и кольччис — веськöтлыны нiйö челезнаэз вылö да бергöтлыны ветлöм дорас.

Кольччöм ветлöмсö челядь петкöтiсö шоччисьтöг. Эта коста пымалiсö люзь не только вöввезныс, но мыдзисö и асьныс пинялiссез. Вöввезнысö челядь лэдзалiсö сёйны, асьныс жагвыв иньдöтчисö шалашö.

Не кöдзисьыс, не Буско шалашын эз вöлö. Эз тыдав некöдöрын и кöдзсян куд. Зонкаэз повзьыштiсö. Быдöнныс лöньсисö. И быдыс ны коласiсь думайтiс эта коста дзир öтiкö: «Былись я мый я кöдзисьыс миянöс öтнанымöс колис?»

— Но и ась, — горöтчис медодз Толя.

— А кыдз нö ми öтнаным узьны пондам? — юалiс паймыштöм сина Миша.

— Мый, повзин ни бöра? Узям, биыс тай эм, — шыасис паныт Витя, öткоста видзöтöв-керис Толя вылö. А Толя ас кежас думайтiс: «Да-а-а. Локтас кö ойнас пиянысла мампöв ошыс, дак бурсö миянлö оз висьтав. А сьöрын, кыдз нарошно, некинлöн миян коласiсь не пишаль, не пон абу».

Ёртыс вылö видзöтiкö Витя топ лыддьöтiс сылiсь думаэсö.

— Кывзы жö, Толик. А мый нö öнi ошпияныскöт пондам керны? Не лэдзны я сiйö бöр?

Джын думанас Толя согласитчис ни ёртыскöт — лэдзны ошпиянсö бöр, но мöд джыннас — некыдз. Мыйкö дырна кежö быдöнныс лöньсисö, пондiсö думайтны. Эта коста кысянькö ылiсянь вöр весьтiсь русö юкöвтiс горöн кожгöм-лыйöм.

— Аха! — горöтыштiс Толя гажвевйöн. — Вот сiя кытöн, Иван дедыс. Вöравны, сiдзкö, мунiс. А ми эстöн горзам ни.

— Да сiя я эшö? А вдруг и не сiя вовсе?

— Да сiя, конешно, сiя. Кин эшö этася сы ылына гортiсь мунас. Öнi быдöнныс удж вылын, некöр вöравнытö ветлöтны.

Эта вöлись быдöннысö и гажмöтыштiс. Толя сюйыштiс карманас нянь шором, иньдöтчис бöр вöввез дынö. Ёрттэс керисö сiйö жö.