Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава II

Таисья кольлалiс тракторсö синнэзнас, öткоста ас кежас думайтiс: «Бур, что и сiя эшö аскадö усис тöдвылö». Этö — куканнезлö ой кежö турунсö вайöм йылiсь. «Бур, конешно. Талун менам быдöс и быдöс бур.

И подакокувтсö, кытшöмö колö, сетiсö, и совсö да пизьсö вайисö. Пондасö кö эшö ваявны быд ой кежö турун, дак одзлань и тöждiсьны нем понда — сьыв да уджав». Куканьвöдитiсь сибöтчис ванйöв осьта чом ыбöс дынö, гажöн шыннявтöн, видзöтöв керис йöртöттэз коласö кöстерöн тэчöм пизь мешöккез вылö. «Вот этö да-а. Гожумбыт кежö, натьтö, тырмас, öнi ме куканнесö ог ни тшыгйöт». Нывка пöдныштiс чом ыбöс, одззамоз öшöтiс сы бердö замок, иньдöтчис осьта завор ладорö. Эз терпитсьы дзар керыштны, мый сэтчин куканнезкöт виль подакокувт вылын. Сэтчö жö охота вöлi юны да миссьыны. Ась нывка ачыс сьöкыт пизь мешöккесö и эз пыртлы, кыскавны да сувтöтлыны нёльдас мымдасö тележка дорас тожö эз вöв кокнит. Погоддяыс сэк кежö мичамис ни, мыччисис шондi, вились лоис жар. А ойся зэрöмыс бöрсянь ва мусö шонтöмсянь нельки пöжис кодь. Пизь мешöккескöт вермасьтöн нывка сыбурна пымалiс, что увдöрись паськöмыс вылас вöлi ляч ва, кöть пидзрав.

Мунтöнняс ни Таисья гышкöптiс вывсис уджалан куртка, пыркöтöв-керис сiйö тöв ньылат, сибöтчис йöр бердöдз, павкнитiс-öшöтiс сiйö вевдöрись потш вылö. Ачыс, дженытик, нятьöсь подула да люзь ва платьеын, вуджис завор сайö. Куканнес сэк кежö нельки рознитчыны абу ештöмöсь. Быдсöн табунöн нiя дзир вешшыштöмöсь неылö завор бердсянь да даскыным мымда гырисьжыккес орöтчöмöсь быдöнныс дынiсь неылö одзлань. Унажыкыс жö ны коласiсь öнöдз эшö бергалiсö öтлаын, дышöтчытöг няжйисö-летiсö турун — сёйисö. Нельки Таисья шыасьöм вылö, кöр сiя эшö ылiсянь кодь кытсöвтышiс: «Тпруськи! Тпруськи!» — паныт нiя и юррезнысö эз лэбтылö, кыдз бытьтö сылiсь корöмсö эз и кылö. И дзир öтiк, чочком рожабана порозок Мишка, кöда вöлi быдöннысся матынжык, недырик кежö бергöтiс юрсö хозяйкаыс ладорö, аннэзнас дугдывтöг вöрöттöн, шыасис: «Му-э-э», мый, натьтö, сы кыв вылын вöлi: мый пö тэ сэтшöмсö висьталан, кынымиськö легыртiс öтмöдöрö рос кодь дженытик бöжнас, вились мöртчис нырнас турун бердö.

Таисья дышöтчытöг сибöтчис порозок дынö, малалыштiс сылiсь голясö да юр гöгöрсö. «Сёй, Мишка, сёй бытшöмжыка да быдмы чожжыка». А мöдыс бытьтö и былись вежöртiс нывкалiсь баснисö: номмесö вашöтлöм могись öвтышалiс бöжнас, вöрöтышалiс пеллезнас, кадiсь кадö тэчкöтышалiс кöдакö кокöн, а öткоста, нырнас горöн пишкышавтöн, сё няжйис да няжйис кок увтсис турун. Сiйö жö керисö и мöдiккез.

— Видзöт тi менам кытшöмöсь. Инмит вердчаныс вылö, дак хозяйканыт ладорö и дзар од керö, нельки од и шыасьö. — Куканнес коласöт нывка иньдöтчис шор дорö, кöда чуть тöдчана визёкöн чуклясис öтмöдöрö видз пасьта джуджыт да сук турун коласын.

Шор дорас Таисья юис, миссис, ыркöтчис.

Вöтлiсьны куканнез сьöрын да панлавны нiйö быд ладорö пышшалöмись талун эз ковсьы. А пизь мешöккескöт неважын вермасьöм бöрсянь, эстöн, ыркытiнас, охота лоис кöть недырик шоччисьыштны. Жаль — пуксьыны вöлi некытчö. Ойся зэр бöрсянь турун вылiсь лысваыс косьмис ни, дзир бытшöма кöтасьöм муыс шуравны эшö эз ешты. Сэтчö жö эстöн, лажмыт местаын, матын шор бердас, быд оськöв коста кок увтiсь чеччалiсö чолиэзiсь неважын пöртчöм унася-уна поснитик лягушкаэз. Существоэз нiя, конешно, безобиднöйöсь: не оз люкасьö, не оз тэчкасьö. Веритны кö учёнöй мирись басниэзлö, дак бытьтö бы нiя миян нельки кöркöся предоккез. Öнöдз эта йылiсь Таисья и кывлiс, и лыддьöтлiс. Но видзöтны брезгуйттöг эта быликчöм сина, нюжласян кока, кузь чуня да сэтчö жö эшö чеччалiсь тварь вылö нывка некыдз эз вермы.

Куканнес коласöт жö, нетэрмасьöмöн, сiя бертiс бöр вывлань. Завор весьтöт ытшкыштöм местаыс вöлi тöдчöмöн вылынжык. Эстöн Таисья чукöртыштiс шуралöм вевдöрсяняс тöння рыт кежö ытшкöм турун, сы вылö пуксис. Шоччисьтöнняс нывка локтiс думаэзнас аслас босьтöм обязательствоэзöдз. И первуись нiя сiйö асьсö жö повзьöтiсö. А колö висьтавны, что повзьынытö эстöн и былись вöлi мыйсянь. Эд эшö тöн этна килограммовöй привессэз йылiсь баитсис, кыдз колана йылiсь. Талунсянь жö, кöр куканнезлöн подакокувтыс вöлi вежöм ни да нiйö вердöм понда вайисö фермаö пизь да сов, привессэслö былись колiс лоны сэтшöммеэзöн, кытшöммез понда ойбыт и кыссис правленнёын пессьöм-споритöм. «А лоасö я? Вдруг ме ог куж да ог вермы колананёж верднытö? Некытшöм жö опыт абу. Немись нем ог тöд», — пондiсö поздiсьны нывка юрын полöтан думаэз. «Думайтны эд только — то двести тридцать грамм, то сэтöн жö — восемьсот. Эта жö не öтпырись и не кыкись, а чуть я не нёлись унажык. Колiс я перво жö сы ыждаэс бердö кутчисьны? А нем кö оз пет? Вот эд вöлись кытöн позорыс. Сэк уж сiдз и тöд, некинкöт правленчиыс коласiсь он ни пантась», Этна полöтан думаэзсянь мыйкö йыг-йыг паськалiс нывка вывтыр пасьта, мыйсянь сiя нельки чутыртчыштiс, казявтöг сувтiс кок вылас. «И баитыштны некинкöт. Вот олан». Тöдвылас усисö ёрттэс — Порсев да Галина.

Правленнёын медбöрьяись пантасьлöм бöрсянь некöдсö ны коласiсь Таисья сэсся эз адззыв. Ветлыны клубöдз нето гортöдззас Галина ордö кад кытчöдз эз петав. Асьныс нiя нывка ордын сэксянь тожö эз мыччасьö. Таисьялöн фермаас пырöмыс, кöдаись нiя кыкнанныс сiдз падтiсö, тыдалö, и янсöтiс нiйö öтамöд дынiсь. Интерессэз не öткодьöсь, сiдзкö, и баитны öтамöд коласын лоö нем йылiсь. Сэксянь нывка нельки эз и тöд, кытöн да мый нiя керöны. Öнi, кöр кыкнанныс усисö тöдвылö, Таисья вежöртiс, что ныкöт одззамоз дружитöм вылö надейтчыны оз ни позь. «Кöть бы мамö больницасис чожжык локтiс. Мый дырна эшö сiйö сэтчин куйлöтны пондасö?»

Шондiыс жагвыв сувтiс деревняыслö поперег. Пуэзсянь, йöррезсянь да керкуэзсянь му вылö усис меддженыт вуджöр. Кадыс вöлi павжунся. «А вдруг мамö талун гортын ни?» Эта видзчисьтöм думасянь нывка гажмыштiс, перыта пöдныштiс кынымкö заворня вылö завор, чапкис пельпон саяс тöвзьыштöм ни сэк кежö куртка, иньдöтчис гортас.

Мамыс бертöм вылö нывка надейтчöм весь. Гортын сiя лунö Дарья Семёновна эз на вöв. Сы местö Таисьяöс видзчисис почта: журнал «Крестьянка», газетаэз да шöрöт школасянь письмо. Öтлаын газетаэзкöт каттьыштöмöн сiя вöлi сюйыштöм (почтовöй ящикыс Таисьяэзлöн, кыдз и быдöнныслöн деревня пасьта, эз вöв) ыбöс вуг коласö.

Павжнайтöм бöрсянь нывка петiс карчйöрö. Колiс тыртыштны кынымкö лёдз мымда кольччöм картов. Школасянь босьтöм письмоыс вились уськöтiс сылö тöдвылас ассис мечта, кöдакöт кытчöдз ковсис янсöтчыны и кöда увья öнöдз эшö вöлi шог сьöлöм вылын.

Чужис да быдмис нылочка айтöг. Эз вöв сы гöгöр учöтсянь не дед, не баб. Мамыс сылöн сэк ни уджалiс фермаын, куканнез дынын, тöв ли гожум — гортö вовлiс сёрöн, дзир сьöд ой кежö, а асывсянь вились мунлiс бöр. Не яслиö, не челядь садö нылочка учöтсянь эз ветлы. Порсеваас нiя сэк, кыдз и öнi жö, эз вöлö. Год кыным сьöрна, кöр нылочка пондiс тöдны асьсö, олiс Гришика баб ордын, кöдалöн вöлiсö керкутыр сэтшöм жö поснит челядь, öтлаын ныкöт тöввезнас сiя орслiс гор вылын да лонтiсян печка гöгöр, кывзiс Гришика баблiсь öтiк и сiйö жö сказка пинятув йылiсь, кöда мöртчöм старухаыслö бöрсяняс керку пöлсксянь лэдзчытöн. Мöдiк сказкаэсö Гришика баб сэсся эз тöдлы. Нiя жö челядькöт, кикок пиявтöдз, нылочка ысласьлiс дадь вылын öшын увтiсь столаэз вывсянь. А гожуммезнас, сё ныкöт жö, быглясис шоныт да небыт деревенскöй луд вылын, «изiс» канава дорись мельницаын «чочком пизь», сыись жö стряпайтiс чаггез вылын «тупöсь-пирöггез». Сiдз кыссис сэтчöдз, кытчöдз нылочкаöс, сэк кежö вит годсяöс ни, эз пур Гришика баббезлöн пон Дамка.

Сiя кадö, а вöлi эта гожумнас, Дамкалöн чужисö пияннэз, кöдна олiсö пос увтын. Учöтиккесö любитöм могись сэтчин öтпыр челядь и пырисö, кöр и мамыс кычаннэзлöн вöлi гортын. Асланыс челядь вылö, кöр нiя малалiсö тупыль кодь гöгрöса да небыт кычаннэсö, Дамка дзир лöгöн мурзис — вöрзьöтнытö эз лысьт. Но кыдз только йöз нылочка нюжöтчис кинас, мед кöть öтпырись малыштны матынжык сы дынсянь руд гöна кычанокöс, Дамка, видзчисьтöг, сэтöн жö сiйö и кватитiс. Не сiдз зубытсянь, кыдз повзьöмувья, нылочка чирöстiс-горöтiс, мымда горш. Лэбтiсьöм шум вылö чепöссис Гришика баб. «Мый лоис?» А кöр казялiс да вежöртiс, мыйын делоыс, пальöтöмыс местö лöга горöтчис:

— Ы-ы, мироння! Кытчö оз кол, юртö сюян да эшö горштö летан! — А содтöт местö лöдсыштiс сылö кöс ки долоньнас небытжык места кузя, кыдз бытьтö этöн позис бурдöтны нылочкалiсь вирöдз курччöвтöм кисö да öвны сысянь зубытсö.

«Мироння» кылыс да зубыта вачкöмыс дойдiсö эшö öддьöнжык. Горзынытö нылочка и дугдiс. Но кыдз только мезмис Гришика баб ки увтiсь, сэтöн жö уськöтчис гортö.

Керку ыбöсыс вöлi игана. Нылочка сайöвтчис карчйöрö. Мыйкö дырна сiя пукалiс вирöдз увтын. И мымда бы эта коста Гришика баб эз кошшы да эз кор сiйö бöр, паныт мöдыс эз ни шыась.

Сёрöнжык, кöр öтнасыслö лоис гажтöм, син вылас сылö усис ыджыт чочком бабыв, кöда лэбалiс капуста гряддэз весьтын. Эталö нылочка гажмыштiс. Сэк вöлись сiя петiс вирöдз увтiсь, пондiс вöтлiсьны эта бабыв сьöрын. Капуста гряддэз да картовка кор коласöт котрасьтöн, казявтöг нылочка петiс перво вевдöрись межа дорöдз, а сёрöнжык бабылыс сьöрö жö вуджис и йöр мöдöрöдз.

Эстöн вöлись сы син одзын и оссис нач мöдiк, адззывлытöм эшö эта вотöдз, зэв гажа да басöк мир. Йöр саяс куйлiс ыджыт видз вылö вачкисян, паськыт, ытшкытöм эшö межа, кöда пасьта быдмис джуджытся-джуджыт турун, цветитiсö унася-уна цветтэз. Шондi кодь рöма югьялан лепестока курыт вежчачася, пашмöм кодь юра лажмытик чочком сизьюрся, поснит катшашыдöсся да поснита жö цветитан порсьтурунся, кöдна быдмисö деревенскöй луд вылын да кöднö нылочка тöдiс ни, эстöн пантасьлiсö эшö и гöрд рöма гырись сизьюр, и лым кодь чочком, уна лепестока да веж сьöлöмöса селько-белькоэз, лöз, фиолетовöй да лазоревöй рöма гырись и поснит колокольчиккез, и вежöн жö цветитан шыранькытш, и нельки öддьöн басöк алöй рöма поснитик чачаэз, кöднö нылочка эшö некöр эз и адззывлы да эз тöд, кыдз нiйö шуöны.

Эстöн и бабыввес вöлiсö унася-уна — гырисьöсь и поснитöсь да, кыдз и цветтэс жö, быд рöмаöсь: вежöсь и чочкомöсь, бурöйöсь и лöзöсь. Нiя сiйö и керисö, быркайтiсö цвет вывсянь цвет вылö, дугдывтöг вериктiсö син одзын. Быд ладорсянь кылiс малянкаэзлöн гора дзингöм, кöдна бабыввес моз жö, тожö мыйкö борсисö-кошшисö цветтэз вылын, а мукöдыс ны коласiсь нельки пыравлiсö юррезнаныс цветтэс пытшкö и петавлiсö сэтчинiсь бöр веж бусöсьöсь. Моросви лэбтiсьöм сук турун коласын быдкодь голосöн дзуртышалiсö, дзик нярьясисö, унася-уна, гырись и поснит кöбывкаэз, шырзисö-лэбалiсö юрсигуссез.

Нылочка одзын гажыс да басöкыс оссис сымда, что этасянь сiя нельки öшис, эз тöд, мый керны одзлань: вöтлiсьны я одззамоз чож борда бабыввез сьöрын, кывзыны я малянкаэзлiсь лöгвевья дзингöм да кöбывкаэзлiсь мыдзтöм «нярьясьöм», öктыны я синбур гусялан цветтэз, кöдна гöгöр вöлiсö сымда, что быд оськöв вылын нельки асьныс пырисö сы киэзö. И сiя керис быдöс öтдруг: вöтлiсис, кывзiс, öктiс.

Но и эта вылын гажыс вöлöм эшö не быдöс. Паськыт межа бердсянь, одзланьын, пондöтчис эшö сысся паськытжык ыб, кöда кыссис ылiсь вöр бердöдз, и кöда пасьта рамыника руалан тöлок увтын кöвьясис, дзик ловья, шепасьöм ни рудзöг.

Нылочка сибöтчис да сувтiс межа дорö, дивуйтчöмсянь осьтыштöм öмöн да ыждöм синнэзöн пондiс видзöтны жагвыв вöрöтчан ыб вылö. Сэк сылö и мыччассис, бытьтö син одзын жагвыв окласян сюыс дюттьöтö сiйö ас вылас, а дюттьöттöнняс нöбöтö кытчöкö ылö-ылö. И охота лоис сэк куньны синнэз да кывзыны этö дюттьöтöмсö дыр и дыр, мед сiя некöр эз чулав. Нылочка и былись кунис синнэсö, чöлöмöн пондiс кывзыны ассис дюттясьöм, и сэк... сэк сiя кылiс эшö öтiкö: кытöнкö вылын-вылын ас весьтас сильканлiсь горалöм. И вöлi эта горалöмыс сэтшöм сöстöм, гажа да басöк, что быд шыыс не только сибалiс сы пельшы бердöдз, а пöртчис нельки адззанаö, поснит да югыт бичирöн, кыдз лым, кокнита киссис сы юр, чужöм да пельпоннэз вылö. А вöлi сiя ыбшарлöн сьылöм.

Нылочка вель дыр нёджжасис вывлань, кошшис синнэзнас горöн да сöстöма горалiсь кайсö, а кöр казялiс ас весьтас чуть тыдалан точкасö, калькöтны сы бердiсь синнэсö бöр сэсся эз ни вермы.

Кытшöмкö кадö мыдзöм ыбшар лöньсис, изöнмоз пондiс лэдзчисьны увлань. Сiя перыта быдмис син одзын, лоис сё ыджытжык да ыджытжык. Нылочка повзис да кунис синнэсö. А недыр мыйись, кöр осьтiс нiйö бöр, каёкыс некытöн эз ни тыдав. Эз кыв сылöн некöдöрсянь и одззася питиртöм. Нылочка думайтiс, что каёкыс усис да вийсис. Сэк сiя пуксис межа дорас, пондiс горзыны, а бöртiжык сэтчö жö и ланьтiс.

Узис нылочка зэв чöскыт онöн, сiдз кыдз нельки узьтöнняс сё эшö и адззис, и кылiс ыбшарлiсь сöстöм да гажа сьылöм. Быдöс эта вачкисис сказочнöй вöт вылö, кöть и вöлi сэтшöмыс не сказкаын, а былись.

Дыр мыйись, рытъявылас ни, нылочкаöс саймöтiс ыб весьтын кинлöнкö горöн да лöгöн мурзьöм. Повзьöмувья сiя перыта осьтiс синнэсö, пуксис. Шондiыс эз тыдав. Эз вериктö одззамоз син одзын быд рöма цветтэз, эз позь казявны некöдöрись чож борда бабыввезöс. Эз кыв малянкаэзлöн дзингöм да кöбывкаэзлöн «нярьясьöм». Эз сибав пельшы бердöдз и гажа ыбшарлöн сöстöм питиртöм. Гöгöр сулалiс лöнь. А шоныт югöра шондi местö ыб весьтын öшалiс сьöд гымалан кымöр, кöда пытшкын кадiсь кадö тыдышалiсö ни лöз рöма синбур гусялан чарньöввез, а ны бöрсянь паськавлiс горöн ёркöтöм.

Повзьöмувья нылочка перыта сувтiс коккес вылö, котöрöн уськöтчис гортас, дзебсисис вирöдз увтö, кытчö эз сибав чарньöввезлöн югьялöм да зэр, не сэтшöм горöн кылiс гымалöм. Эстöн сiя и чулöтiс гожумся зэр. Но карчйöр сайын вились осьтöм мирсö, кöда козьналiс сылö сымда гаж, сайöвтны сы ылöсын гымалан кымöрыс эз ни вермы. Быд аслас шыöн, дукöн да рöмöн сiя век кежö кольччис сы тöдвылын, мед быдмыны, зорамны да лоны одзлань кежö оланiсь тöдчана торöн.

Вежöртана, что овны Гришика баб ордын нылочка сэсся эз понды. Эта кадсянь сiя лоис гортын олiсьöн: дозирайтiс керку да курöггез шогья карчйöр, чышкис джодж да рытъявыв вайöтiс пода, а этася кольччöм кадсö чулöтiс деревня сайись ыббезын, кыдз сказкаын. Быдмис. Эстöн жö, ыббеслöн ловзьöтана лöнь коласын да ыбшаррезлöн сöстöма питиртöм сьöрö велалiс нылочка и сьывны. И ась сылöн голосыс вöлi не сэтшöм вына да небыт, сьöлöмсянь пидзыртчан сьылöмыс сьöлöмöдз жö и йиджлiс. Жаль только, что кывны сiйö нылочкалiсь некин эз вермы. Сьывлiс сiя дзир ас понда, сэк, кöр некин ловьяыс сы гöгöр эз вöв.

Ки долоньöн вачкöмсянь зубытыс недыр мыйись и чулалiс, кыдз бурдiс и понлöн вирöдз курччöвтöм. А öтпырись лякöтöм «мироння» кылыс, топ вуджöр, сiдз и кольччис век кежö вöтлiсьны сы сьöрын.

Бöртiжык, школаын велöтчикö ни, этö жö нимкодьсö нылочкалö эшö унаись усьлiс кывлыны кыдз пöрисьжык отирсянь, сiдз и аслас школьнöй подружкаэзсянь да ёрттэзсянь.

Овлö, кöр мукöд мортыс велалö аслас нимкодь дынö сiдз, что лöгасьтöг пондö нельки шыасьны сы вылö, кыдз аслас ним вылö. «Мироння» кыв дынö Таисья велавны некыдз эз вермы. Эта увья нылочка некинкöт мöдiк нылочкаэз коласiсь öддьöнсö эз и тöдчы. А усьлiс кö кывны кöр кинсянькö вир пизьöтан нимкодьсö, ась и шутка могись, кутöм обидасянь чöлöмöн, часто синваэз сорöн, сiя тэрмасис сайöвтчыны отир син шогья: тöвнас — горт стенаэз сайö, гожумнас — ыбö, веж видзан осяэз да окласян рудзöг коласö. Син одзын паськыта ольсассян ыбыс аслас лöня вöрöтчöмöн да рамыника шушкöмöн, пöдтывлiс нылочка сьöлöмын саймöтöм обидасö. Сiя, кыдз радейтiсь мам, зорöтiс да вынсьöтiс Таисьяöс одзланься олан кежö.

Ыджытжыкöн ни, кöр Таисья вуджис дасвитöт вылас, вежöртiс, что сiя не мукöд кодь басöк чужöма да лöсьыт вывтыра. Позис я шуны лöсьыт-басöкöн йыла кодь ныра, оттöмик да бледыник чужöма, сё эшö дасгодся кодь винерик вывтыра да пöв кодь волькыт мороса нылочкаöс, кöр сыкöт ордчöн сы годся жö мöдiк нылочкаэз мыччасисö невестаэзöн ни: гöгрöса чужöмбанаöсь, кузь да басöк чикисяöсь, небытик да лöсьытжык вывтыраöсь да тöдчана ни моросаöсь.

Вöлi кö мый Таисьяын сэтшöм вылö вачкисянаыс сы гöгрöса, одзлань петыштöм тшöкася, дак дзир вежöра, гырись да сьöд синнэс, кöдна сотчисö-öгралiсö быд коста öтвынöн, кыдз пöльтан тöв вылын биа шоммез да сэтшöм жö пым сьöлöмыс, мыччавны кöда асьсö эшö немын эз ешты. Но керны сiйö сэтшöм бытшöмöн да басöкöн, кытшöмöн охота вöлi лоны отир син одзын, öгралан синнэс да пым сьöлöмыс, кыдз лыддис ачыс Таисья, эз вермö. Сiйöн сылö и ковсис миритчыны аскöттяс сэтшöмкöт, кытшöмöн вöлi. А эта нывкаöс дойдiс да янсöтiс, дзик вештiс быдöнныс дынiсь, эшö ылöжык.

Адззис этö аслас нылын и Таисьялöн мамыс, и дзир отсавнытö немöн эз вермы. Эта местö, лöньсьöтöм могись, сiя и баитлiс: «Велöтчы бытшöмика, дак коркö, батi, бытшöмсялан жö». Кыдз бытьтö бытшöма велöтчöмыс вермис бытшöмсьöтны сылiсь вывтырсö, басöксьöтны чужöмсö.

Ылöстiсь ни сэк кежö нылочка мамыс кыввезлö öддьöнсö и эз верит. Но велöтчис сiя и былись бытшöма. А отсалiс сылö этаын сiя жö нелюбöй нимкодьыс да аслас «небытшöм-небасöкыс», кöдна эз вермö йитöтны сiйö мöдiк челядькöт, пукöтiсö унажык гортын.

Уроккез бöрсянь быдöс кольччöм кад унажык челядьлöн чулалiс öтласа орсöм-гажöтчöмын да öтöрöт котрасьöмын, а Таисьялöн — учебниккез сайын да лунiсь-лун мамыслö фермаын отсасьöмын. И ась сiя отличницанас некöр и эз вöвлы: öткö, полiс мыччасьны быдöс рудыс коласын чочкомöн, а мöдкö, математикасö вежöртiс сьöкыта, велöтöм материалсö тöдiс ёрттэсся унаöн бытшöмжыка.

Кыкьямысöт класс бöрсянь уна нылочкаэз пондiсö лöсьöтчыны поступайтны одзлань, кин — кытшöмкö училищеö, кин — техникумö. Кольччыны быдöнныс сьöрись и Таисьялöн эз вöв охота, а кытшöмö бöрйыны аслыс одзланься профессия, томувья тöдiс умöля. Öтлаын мöдiккезкöт нылочка иньдöтчис педучилищеö, но вступительнöй экзаменнэс вылын математикасö, кыдз нарошно, вермис сетны дзир тройка вылö. Велöтчыны, вежöртана, позис и эта бöрсянь, но стипендиятöг. А кыссьыны öткаса мамыс отсöтöн некытшöм охота эз вöв. Сы вотöдз не öтiк год сьöрна ни нылочкалöн мамыс норасис аслас здоровье вылö. «Ежели сiдз, дак буржык уж фермаын, куканнез дынын». Таисья öвтыштiс кинас училище вылö, бертiс бöр гортö.

Мыччисьны эта бöрсянь отир син одзö вöлi недолыт. Кынымкö лун сьöрна нывка и былись петавтöг пукалiс керкуын, горзiс, эз тöд, мый керны одзлань, мый бердö кутчисьны. А кыдзкö рытъявыв везтыштiс пельпоннэс вылö шонытжык чышьян, иньдöтчис карчйöр сайись межа дорö.

Погоддяыс, кыдз нарошно, сулалiс кымöра, ыркыт. Ойвыв ладорсянь пöльтiс шучкöп нöбöтан тöв. Шочыника, топ арнас, зэрис.

Карчйöр сайись ытшкöм межаыс панталiс гажтöма.

Эз тыдав быд рöма бабыввезлöн быркайтöм. Эз кыв кöбывкаэзлöн дзуркöтöм, малянкаэзлöн дзингöм да ыбшарлöн сьылöм. Быдöс ловьяыс бытьтö дзебсисис син одзись. А кöр нывка сибöтчис зэв матö ыб дорас, тöв увтын нёкыртчöм сюыс, дзик гажтöмсянь, чепöссис сылö паныт, пондiс копрасьны коккезöдз, судзöтчис да зыртчис тыртöм эшö шеппезнас сы морос да пельпоннэз бердö, дзик корис кытшöмкö отсöт, тшöктiс сайöвтны шучкöп нöбöтан тöв шогья.

— Кöдзыт тэныт, менам ыбиньöй, гажтöм. Чöв. Эн тöждiсь. Видзчисьышт невнасö. Бергöтчас тöв. Чулалас зэр. Мичамас погоддя. Петас шондi. И сэк вились лоас шоныт, гажа да бур.

Кытчöдз нывка кытшöвтiс ыб пöлöн, сыкöт сёрниттöн сьöкыт да гажтöм думаэс тöдвылiсь вунiсö, сьöлöм пидзыртан шогыс ныжмис. Эстöн Таисья вöлись дзик саймис, думайтiс: «Ыб тэ менам, дона ыбиньöй. Мымда тэ янсöтiн мекöт сьöкыт да гажтöм кад. Мымда осьтiн ме син одзын да козьналiн шоныт гаж. Тэ, кыдз мам, учöтсянь отсалiн меным сувтны кок вылö. И нельки öнi эшö, дона менам ыбиньöй, овнытö тэтöг ог вермы. И кытшöм жö меись велöтiсь, кöр ме одзöсын тэ одзын быдсöн оланнам. А одзöсыс, баитöны, басöк дзир вештiсьöмöн. Колö лоны агрономöн». Но сiдз кыдз сельхозтехникум йылiсь сiя кадö думайтнытö эз ни позь, (экзаменнэзлöн кад чулалiс), кольччис öтiк — институт.

Гожумбыт Таисья отсасис мамыслö гортын да фермаын, а арсяняс мунiс öкмысöт классö. Но мыйлö сiя пуксис школьнöй парта сайö, öнi вежöртiс бытшöма ни.