Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Ыбшар (Роман куим частьын)

Туйыт паськыт, он тэ падмы немын,

Тэнат киын одзланься олан...

Повтöммезлöн мужественнöй племя,

Комсомольскöй юность цветитан!

Н. Попов. «Томмезлöн племя»

Первöй часть

Глава I

Мича июньскöй асылö, кöр невылына öшалан шондi эз на сот, кыдз луннас, а дзир нежитiс аслас рам югöррезöн, пыд вöрöт писькöтöм трасса вылын порсевскöй туйвеж весьтын сувтiс вöр кыскалан автомашина. Неыджыт чемоданнэзöн да зэлыта тöбалöм сумкаэзöн кабинасис сьöрсьöн-бöрсьöн петiсö кык нывка. Ны петöм бöрсянь негорöн шовкнитiс-пöднассис кабина ыбöсок. Ыджыт да вына КрАЗ, дзик лöгöтöм зверь, горöн эрзыштiс вöр пасьта аслас дизельöн, пыкнитiс-чапкис бöрлань сьöд тшакыллеза кымöрокöн тшын, шупыта вöрзьöтчис местасис, простöй прицепнас жольöтöмöн, саясис.

Нывкаэс, а этна вöлiсö шöрöт школаись выпускницаэз, Кырасова Таисья да Пыдöсова Галина, кынымиськö öвтыштiсö машина сьöрö киэзнаныс, кежöтiсö туй бокö ассиныс ношаэз, пондiсö пыркöтны вывсиныс кабинаын пуксьöм бус.

Лун кынымöн одзжык районiсь шöрöт школаын — этася матынжыкыс эз вöв — нiя сетiсö медбöрья экзамен. Тöн чулöтiсö выпускнöй рыт. А талун асывсянь быдсöн дасöт «в»-лö, кöда кык годöн одзжык вöлi чукöртöм сельскöй да поселковöй школаэзын велöтчиссезiсь, ковсис янсöтчыны öтамöдкöт, мунны горттэзö. Унажыкыс кольччисö видзчисьны, кöр ныла локтас кытшöмкö транспорт: автобус, катер нето автомашина. И дзир куим мортлö, кöдналö колiс мунны нёльдас километр ылына, Порсева деревняöдз, видзчисьны вöлi нем. Не тöвнас, бимороз коста, не гожумнас, шоныт да кöс кадö, кодя туй, кыт позис бы мунны автобуслö нето автомашиналö, сэтчин эз вöв. Тöвнас туйсö тыртлiс лымöн, весöтны кöдö бульдозертöг ачыс колхоз эз чайтчы. Гожумнас жö, быдкодь тракторöн сы кузя ветлöмсянь да лöсьöттöг видзöмсянь, нять гöппес да колеяэс вöвлiсö гарйöмöсь да орöтöмöсь сы сувдöн, что некытшöм шофёр пырны сэтшöминас эз лысьт. Эта увья нельки районнöй начальство, асланыс шупыт уазиккез вылын, сибавлiсö Порсеваас, кыдз еннэз, öтпыр-кыкись год пытшкас да и то медбур погоддя коста, мед кöть казьмöтны ас йывсиныс отирыслö.

Мый висьтассяс кынымкö колхознöй автомашина йылiсь, дак нiя, жугалöмöсь разьсьöм туйез вылын, унажык кад сулалiсö гортын: то кинкö öшын увтын, то деревня сайись важ кузница дынын, ордчöн кöдакöт медбöрья годдэзö вевт увтö тшупöмöн вöлiсö сувтöтöмöсь паськыт воротаа кынымкö кузь сруб — гаражжез да öтiк шоныт керкуок — диспетчерскöй. А öтiк надёжнöйжык транспорт — колёснöй трактор «Беларусь» тележкаöн — сибавлiс районöдз расписаннётöг, öтпыр-кыкись неделяас, и надейтчыны сы вылö талун тожö эз позь: то ли локтас, то ли оз. Сiйöн куимнанныс ас коласын и баитчисö сiдз, кыдз унаись ни вöвлi одзжык: петны туйö подöн одз асывсянь, вуджны перевозöт Мысва ю сайö да, уджалан кадыс пондöтчытöдз, ештыны увдöрись складö. Сэтчин, Порсева сайöдз писькöтöм трасса кузя, леспромхозлöн автомашинаэз петкöтiсö вöр. И инмыны кö колана кадö, ны вылын кокнита позис шедны горт туйвежöдз.

Кыдз баитчисö, сiдз и керисö. Одз асывнас, кöр нылöн ёрттэзныс, выпускнöй рытсö гажöн чулöтöм бöрсянь, сё эшö узисö чöскыт онöн, Таисья, Галина да Порсев Николай петiсö туйö.

Перевозöдззас, вит-квать километр ылына, мунiсö подöн, шоччисьлöмöн. А увдöрись складас, ю саяс ни, нывкаэз сюрисö автомашина вылö, кöда петiс рейсö. И дзир куимöт ёртныс, Порсевыс, кöдалö öтлаын ныкöт сiя кабинаын местаыс эз адззись, кольччис видзчисьны, мед пуксьыны бöртiжык мöдiк вылö.

Эз чулав и час мымда, кыдз нывкаэс вöлiсö колана местаын, асланыс туйвеж весьтын. Ны моз жö кытöнкö бöраныс локтiс, натьтö, и ёртныс.

— Вот бöра и локтiм асланым полустанокöдз. Спасибо шофёрыслö, кыдзкö вайöтiс, — радувья небыт да рамыник голосöн шыасис матын не челядёк кодь ни, — ась сылö вöлись и дассизим, ён кикока, быд ладорсянь небыт да волькыт, шöрöт вывтыра, гöгрöса пидзöс-пельпона, быд коста шоныт югöра и этасянь рамыника шыннялан лöз сина Галина. Подругаыслань бокöнмоз сулавтöн нывка мынöтiс юр вывсис веж рöма гырись гöрд цвета чышьян, кыкнан кинас кынымиськö горöн пыркнитiс сiйö, кöд коста вöснитик голубöй спортивнöй трико увтын бытшöма ни тöдчан мороссэс зумыта чепöссьыштлiсö вывлань.

— А эз кöбы, шуам, пуксьöт?.. Кыдз бы ми сэк тэкöт эта сьöкыта ношаэзнас гортöдз кыссим? — Гöгрöса тшöканас Галина öвтыш керис кок увтаныс сувтöтöм чемоданнэз да сумкаэз ладорö, кокнита везтiс, пыркöтöм чышьянсö кольть сьöлöмöс рöма кыз да басöк чикися юр вылас.

— Талуння вайöтöмыс понда разь дзир нылö спасибосö? Да ми жö кык год сьöрна одз да бöр вöр кыскалан машинаэс вылын ветлiм, — вывсис чöвтöм курткасö подругаыс моз жö пыркöттöн, шыасис паныт тöдчöмöн чорытжык голоса, кöть и ылын не Галина кодь вывтыра, винерик да кокнитик, топ челядёк, Таисья. — Бур, что матi миян дынöт леспромхозыс трассасö писькöтiс, вöрсö годiсь год кыскалö. Не сiя бы, дак ог и тöд, кыдз бы миянлö эта ветлöтöмыс дöнзис.

— Эн баит, Тайка. Ме ачым сiйö вежöрта. Басниыс коласын Галина перыта, дзик казявтöг, ештiс пыравны аслас сумкаö, бертыштiс эшö рытсянь гöстинеч местö пуктöм небыт чочком нянь, кежыштiс, пуксис туй дорись тöдса пожумовöй колода вылö, чöскыта, дзик быдса сутки сьöрна вöлi тшыг, пондiс сёйны.

— Но вот, — дженытика шыасис Таисья. Чуть тöдчана мороссэс весьтiсь нывка чапкис пельпон сайö алöй ленточкаöн серöтöм-кыйöм чикись, кышыштiс юр вылас пыркöтöм чышьян, домыштiс. Кокнитик куртка карманiсь кыскöм йиöн сiя кöрталiс сумка кöв бердö чемодан вуг, мед кыкнансö öткоста позис öшöтны пельпон вылö.

— Мунам, Галка. Мый нö эшö пуксин? — Шоччисьышт недырик. Кытчö тэрмасьнытö? Адззан — он, шондiыс вöлись лэбтiсьö. А ми тэкöт горт туйвежын ни. Öнi этасянь кöркö сё локтам, — баитiс сёйтöнняс Галина. — Колö жö эд Порсев ёртнымöс видзчисьыштны. Вöтас, батi, чожа.

— Надейтчан, сумкатö нуны отсалас?

— А мыля бы и не отсавны, вöтас дак? Меным дак, натьтö, и оз. Ме сы понда — некин. Но тэныт... Тэныт, уж сiдз и тöд, сымда-мымдасö сё ни отсыштас.

— А ме сы понда кин?

— Тайка, да тэ мый? Мыля тэ менчим сiйö юалан? Тiян жö сыкöт... — одзлань горöн ваксьытöн ни сiя содтiс: — ...кыдз бы сэтöн висьтавны... лю-бо-овь, люби-тö-öм, гроб дорöдз, позьö шуны.

— А, натьтö уж. Мый нö бы тэныт не да, — дразнитöм могись Галинаыс моз жö нюжвылöн шыасис Таисья да, мед дугдöтны этö недолыт баснисö, чужöм вылас вежсьытöг, чорытжыка содтiс: — Эн лёб, Галка, кöдö оз ков. Öддьöн меным сiя...

— Тэныт, батi, и не öддьöн, а вот сылö-ö-ö... — Галина кокнита зыртыштiс öтамöд бердö пыкöса кодь небытик чуня киэсö, но чеччыны колода вывсис и öнi эшö эз тэрмась. Сiя бытшöмжыка лöсьöтчыштiс аслас местаын, вежвывтiс улiсянь коккесö, кыкнан кинас пыкöтасис колода бердö. — Сiя жö тэ понда готов ловсö сетны.

— Мун жö, Галка! Меным сылöн и ловшыыс оз ков, не только лолыс.

— Ой, тай тэ, Тайка, кытшöм. Мыля, интересно, сiйö сiдз он радейт? Нельки и ловшыыс ни абу пондöм ковсьыны.

— А мый понда меным сiйö радейтнытö? — Öзйыштöм синнэзöн Таисья дзар керыштiс подругаыс вылö. Но Галинаöс эта не эз дойд, не эз падмöт. Таисья лöгасьыштöмсянь сылö дзир öд шедiс.

— Мыля жö бöра мый понда? Да кöть бы сы радейтöм понда, шуам. Сiя жö любитö тэнö. Тэ увья эд дзир шöрöт школасö и кончитiс. Не тэ бы, дак сылö аттестатсö, кыдз ассис пеллесö, не адззывны вöлi. А тэ бытьтö эта йылiсь нем он и тöд, аха эд?

— Но и ась! Ме увья дак ме увья, — пизис Таисья. — Кончитiс и бур. Ас понда велöтчис. Не ме понда. — Вежсьыштöм голосöн ни, лöньжыка юалiс: — Неужто, Галка, тэ думайтан, что сы понда ме вылын светыс клинöн сувтiс?

— А мый сэтöн думайтнытö, кöр быдöс сiдз и эм?

— Сiдз уж, натьтö, мыйнö бы тэныт не да, — панöвтiс Таисья, ас кежас дивуйтчöмöн, кокнита вачкыштiс киэзнас боккес кузя. — Мый йылiсь ми тэкöт?.. Колö жö эд...

— А мый?

— Да томöсь эшö, Галка, томöсь зонкаэс йылiсь думайтны.

— Висьтав тожö «томöсь», — пизьыштiс öнi Галина ни. — Да колö кö тэныт тöдны, дак öнi быдöнныс сизимöт классянь дружитöны. Висьтав вот, ноко, томöсь, шуан дак, кин миян коласiсь эз дружит? Тэсся öтiкся, конешно. Но эд и тэныт не öтiк зонка запискаэсö гижлiсö, киноас билеттэсö неблiсö. Жаль только, что аслат пятёркаэз увья некинöс ас гöгöрсит эн казяв.

— Но и ась дружитöны, кинлö колö дак. Абу жаль. А меным некытшöм дружитöм йылiсь оз думайтсьы. Эз на лок, сiдзкö, кадыс. — Одзлань вились дивуйтчöмöн, унажык ас кежас: — Смех эд — думайтны кытшöмкö любитöм йылiсь, кöр нельки нянь кусöксö аслыт он шедты.

— Адззöмыт меным тожö мый йылiсь баитны — нянь кусöксö, видзöт тэ, сiя аслыс оз шедты. Гордöй тэ, Тайка, вывтi, вот мый. Медбур зонка эд классиным, Лёнька Кузнецов, кöда бердiсь и синтö он калькöт, год сьöрна тэныт стиххесö гижис да запискаэсö ысталiс. А тэ нельки и сiйö эн казяв. А ме бы тэ местаы-ы-ын... — куньöм синнэзöн, сьöкыт чикися юрсö бöрлань чатыртöмöн, Галина нюжöтчис быдсöн нежитчан вывтырнас, жмитiс öтмöдöрö паськöтöм киэсö паськöм увтсянь зумыта пелитчан мороссэс бердö, дзик кинöскö сывьялiс.

Оськöв кыным ылына подругаыс дынсянь сулавтöн, Таисья дивуйтчöмöн видзöтöв-керис сы вылö. «Тьфу! Кытшöм стыдтöм! Не эта увья я талун, кабинаас пукавтöн, том шофёрыс тэ вылö шуч туй и видзöтлiс?» Этасянь Таисьялö аслыс лоис стыд да недолыт. И, мед только мездiсьны сысянь, горöн висьталiс:

— Ог пондö, Галка, вежласьны местаэзнас. Тэ, кыдз тэныт колö, ас местат, ме — тожö. Мунам, чеччы да. Нем кадсö весись торкны, — Таисья мышкыртчис, лэбтiс кок увтсис сумка да чемодан, кышыштiс пельпон вылас, иньдöтчис горт ладорö.

— Тэ мый, лöгасин я мый я?

— Мый понда бы?... — А мый нö сэтшöм чожа?..

— Кытшöм ни сэтöн чожа, кöр быдса час сьöрна, колода вылас пукавтöн (коланажык кывсö Таисья перво эз адззы) вежмасян.

— Да но, бöра и час сьöрна ни, — обидитчытöг, чожажык шутитöмöн, шыасис Галина. — А Порсевсö мый? Сiдз и ог видзчисьö?

— Не пукавны жö эстöн сы увья лунтыр. Вöтас, колö дак.

— А оз кö сiя миянтöг гортö туйсö адззы? Вдруг кытчöкö мöдöрö кежас? — шутитiс Галина. — Эд öтiк вöзабыдтöм зонка дзир и кольччис деревня вылас. И сiйö кö эшö öштыны, дак мый нö сэк лоас?

Таисья öнöдз вежöртiс ни, что мунны одзлань подöн да эшö сьöкыт ношаöн Галиналö охота абу, кöть отсöтсö, öтiк Порсевся, видзчисьны нач некинсянь.

— Но и пукав сэк лунтыр, верд номмесö, — Таисья бергöтчис, оськöв бöрын оськöв иньдöтчис гортлань.

Кольччыны öтнас трасса дорын Галина, тыдалö, тожö эз лысьт. «А вдруг Порсевыс былись эшö дыр оз лок, и сёрöнжык ковсяс мунны öтнамлö?» Нывка гажтöма ловзисис, кöртыштiс Таисья моз жö сумка кöв бердö чемодан, лöгвевйöн кышыштiс пельпон вылас да иньдöтчис подругаыс сьöрö.

Мунны нывкаэзлö эта туйвежсянь кольччис неуна ни: вит-квать километр ылына. И вöвны бы нылö простöн, час етшöн и керны нем, кольччöм туйсö котöртiсö бы. Но сьöкыт сумкаэз да чемоданнэз увья, кöдна вель ёна и нырыштiсö, и орöтiсö пельпон, шоччисьтöг, перыта мунны эз позь. Сэтчö жö и луныс вöлись пондöтчис. Шондiыс сэк кежö ештiс лэбтiсьны вылынжыка ни, и, кыным одзлань, лоис сё жаржык. Туй гöгöр быдман турун вылiсь топ сылiсö, пакмисö бöрья лысва воттез. Öтлаын мöймуся пöжсьöм лист да лыс дуккöт руас öшалiс цветитан льöмпулöн да сэтöрпулöн дук. Вöрсö тыртiс поснит кайезлöн горалöм. Матын туй бердын негорöн чивзышалiсö сьöд юра учöтик пистöжоккез, дзик чеччалiсö, кокнита быркайтiсö лажмытик уввез коласын — кошшисö сёян. Вылынжык му бердсянь, пöта да гажöн тенькайтiс веж мороса кöрымкай. Кысянькö медгырись пу йыввез бердсянь, быдöнныслiсь горалöмсö вевттьöмöн, кылiс саридзкайлöн югыт, сöстöм да гора ля-ля-ля-ви-и-и. А пыд вöр коласын, ылынжык туй бердсянь, мыдзтöг да горöн поткöтiс-кöкис кöк.

Кайезлöн сьылöм-горалöмыс казявтöг пöдтiс Таисья сьöлöм вылiсь неважынся недолытсö. Нывка гажмыштiс.

Кадiсь кадö öтмöдöрö чуклясян туй джын километр ылына лэдзчöтiс увлань. Сэтчин, керöс увтас, важын ни сiсьмöм, тöдчöмöн пуксьöм пос увтöт туйсö поперегалiс визыв да сöстöм шор, кöда пöлöн лудъясьöм береггез дорын, жагвыв окласьтöн, цветитiсо унася-уна курöг кольть гырися горадзуллез. Берег дорас жö, нельки ва бердöдз нёкыртчöмöн, öшалiсö льöмпулöн лымкодь чочком шапкаэз, кöдна гöгöр кылiс вöрмошшезлöн дугдывтöг дзингöм. Льöмпулöн, сэтöрлöн да горадзульлöн сöстöм руас сорлассьöм дукыс тöдчöмöн бергöтiс юр.

Таисья эстöн ни лэдзис пельпон вывсис ношасö, кежыштiс посок увтö, содззезнас гумышалöмöн, пöттöдз юис материковöй ключись пинь поткöтан ва, кынымиськö койыштiс чужöмас, чышкисьтöн петiс бöр.

Эта коста сибöтчис Галина, кöдалöн аслас ноша увтын кымöсыс вöлi вазьыштöм ни, а гöгрöса чужöм вылын орсан мичыс готов вотьыштны. Таисья бöрсянь и Галина керис сiйö жö.

— Кылан, кыдз кокыс чарлалö?

— Мыля нö ог?

— А видзöт жö, Тайка, чудоыс кытöн! — Галина öнi вöлись казялiс да мыччалiс кинас ва весьтын вöрöтчытöг öшалан шапкаэз вылö.

Таисья чöлöмöн гогинялыштiс юрнас. «Адзза эд».

— А руыс, руыс эстöн кытшöм! Лолалöмнас и пöтны он вермы. Ма кодь эд, ма кодь, быль и быль. Сiйö и видзöт, кок йылiсь уськöтас. Колö жö эд... — дивуйтчис Галина. — Не этна бы проклённöй ношаэс сьöраным, дак ми бы тэкö-ö-öт...

Подругаыслiсь одзланься баснисö Таисья кывзiс умöля ни. Эта кадö вöрас, кыдз баитсьö, кöть гортö эн лок, — вöлi бур да гажа. Сiйö Таисья адззис да кылiс и Галина баснитöг. Но сы коста жö сылö тöдвылас усис ыб, кытöн öнi, натьтö, окласис ни рамыник тöлок увтын гумьясьöм рудзöг, вежöтiсö осяэзлöн небыт петассэз, а ны весьтын, голубöй мич рöма пыдöстöм кымöрас, чуть тыдалан точкаэзöн мыдзтöг öшалiсö ыбшаррез да дугдывтöг киськалiсö и русö, и мусö асланыс серебрянöй голоссэзöн. И колiс дзир недырик кежö быдöс этö сувтöтны син одзын, кыдз лоис охота öнi жö петны эта вöрись том петассэза ыб дорö, мыдзтöг, кöть лунтыр, кöть сутки, кöть век сьöрна оськавны ны коласöт чуклясян туёк кузя, а öткоста кывны, кывзыны унася-уна ыбшаррезлiсь ас весьтын мыдзтöм сьылöм.

Видзчисьтöг саймöм желаннёсянь Таисья нельки вунöтiс ас йывсис. Казявтöг сiя öшöтiс пельпон вылас сумка да чемодан, нылiсь нырыштöмсö кывтöг перыта иньдöтчис керöс паныт. Сэтчин, керöс йылас, öтмöдöрö паськалöм вöр коласын, куйлiс медодзза колхознöй ыб.

— Тайка! Сулав жö! Кытчö тэ сiдз? Эн на коль менö! — горöтлiс сылö бöрсяняс Галина, кöд коста лэбтiс пельпон вылас сумка да чемодан. Но Таисья ылöсöдз сылöн корöмыс эз ни сибав. Сувтчывтöг да бöрас дзар кертöг сiя, кыдз вермис, тэрмасис одзлань. «Кук-ку, кук-ку», — сё эшö кылiс кысянькö бöрсяняс кöклöн кöкöм. А Таисья чайтiс, что эта сьöлöмыс сiдз тэрмöтö сiйö: «чож-жык, чож-жык».

Вот сiя и керöс йылас. Пемыт вöр, кöда сулалiс туй боккезын, паськалыштiс öтмöдöрö. Син одзын оссис туй пöлöн непаськыта кыссян ыб, кöда ештöм ни вевттисьны том эшö, тшöк да öтсувда, дзик тшöтшкöртöм, югыт-зелёнöй рöма петассэзöн — зöрöн.

Ыб дорас Таисья сувтiс. Гажсянь шардöм синнэзöн сiя пондiс видзöтны осяэз вылö, кыдз адззывлытöм эшö чудо вылö. Охота лоис малыштны киöн быд петассö омöн ыб пасьта, кыдз позис бы малыштны карчйöрись учöтик грядка. Но нельки медыджыт желаннё коста керны этö нывка эз вермы. Ась ыбыс и вöлi неыджыт, но сё жö не сы пасьта, мед сiйö позис судзöтны киöн öт дорсянь мöд дорöдз. Мыдз да пымалöм аслас тэрмасьöмсянь, Таисья кежыштiс туй вылiсь, вились лэдзис пельпоннэс вылiсь ноша, ачыс лэдзчисис борозда дорас, лажмыта мышкыртчис гöрöм му весьтö, челядёклöн кодь учöтик ки долоньнас кынымиськö жагвыв нуöтiс шоныт да небыт петассэз кузя. Гажувья моростырйöн ловзисьöм бöртi нывка чатыртчис, пыкöтасис бöрлань киэзнас, казявтöг вазьыштöм синнэзöн пондiс видзöтны вывлань.

Таисья медперво кылiс, нежели казялiс, кыдз кысянькö вылiсянь, кöдöрö сiя видзöтiс, пельшы бердöдз сибалiс: дзурль-лирль-вирль-лир-юрль-лирль-рли-рли-рли. Тöдса горалöмсö кылöмсянь дзик саймис, ловзис, бордсялiс сьöлöм, öдззис вартны вынöн да перыта, бытьтö вот-вот мöдiс чепöссьыны сэтчин жö, вывлань.

Минута сьöрна, а батi, дыржык Таисья нёджжалiс ас весьтiсь сiйö, кöда тыртiс гора да басöк сьылöмöн ыб весьтын öшалан кымöр. Но кöр чуть тыдалан точкаыс усис син вылö, сэк кежö сьывнытö сiя дугдiс ни. Лöньсьöм сьылiсь изöн моз лэдзчисис увлань, перыта быдмис син одзын, сiйö и видзöт, шваткисяс-усяс му бердас, пазалас уна учöт торрез вылö.

Кынымöтчид ни Таисья видзöтiс сы сьöрын, кыдз пöттöдз сьылöм бöрын вынтöмсялöм да мыдз ыбшар уськöтчывлiс му вылö, мед öктыны вын вились лэбтiсьöм кежö. Нывка бытшöма вежöртiс, что каёкыс оз вийсьы. Матын му бердас сiя сё ни кежас аслас усьöмись, чуйкнитас-ыскöвтас паськöтыштöм борддэс вылын осяэс пöлöн да ловйöн пуксяс му вылö. Но быд коста, кöр сiя казявлiс лöньсьöм ыбшарлiсь увлань «усьöм», повзьöмувья нельки сьöлöмыс ёткöтны дугдывлiс — вовлiс кулавтöдз.

Вот и öнi. Кыдз только нывка вежöртiс, что сы весьтын öшалан точкаыс пондiс быдмыны, паймыштöм, сiя нельки лолавнытö дугдiс, жмитчыштiс вывтырнас, пондiс видзчисьны, мый лоас одзлань. И вöлись сэк, кöр матын му бердсянь дзик саймисö, паськалыштiсö сера бордоккез, а ачыс каёкыс перыта ыскöвтыштiс лöнь осяэз весьтöт да саясис син одзись, Таисья кокнита ловзисис, кунис синнэсö.

Матын кылiс перыта сибöтчан оськöввезлöн кышöтöм.

— Тэ мый, кывзы жö, кыдз пожар вылö тэрмасян? Петшöралiсö я мый я кыткö? — Ышки-пойки Галина сибöтчис Таисья дынöдз, горöн мякнитiс-лэдзис пельпон вывсис ношасö. Мöдыс, тыдалö, вöлi сё эшö аслас неважынся воображеннё пленын, подругаыслiсь горöтчöм кыввесö то ли эз кыв, то ли эз вежöрт.

— Тайка, мыся?!

Öнi вöлись Таисья дзик саймис, дрöгнитыштiс Галинаыс горöтöмсянь быдсöн вывтырнас, бытьтö зубыта вачкöмсянь.

— Мый сэтшöмыс лоис?

— Чушкалiсö я мый я, мыся, бöр гöгöртö, сiдз тэрмасян?

— Öддьöн разь?

— Видзöт, не дак. Ме люзь пымалi, кытчöдз тэ сьöрö вöтчи. — Галина кыскис чышьянок, лэдзчисис ордчöн борозда дорас, пондiс чышкыны чужöм пасьта визывтан ньылöмсö. А кöр казялiс Таисья синнэзiсь сöдзöм синваэсö, перыта кутыштiс киöттяс:

— Мый тэкöт сэтшöмыс? Мыля нö горзан?

— Ме разь горза?

— Видзöт, он верит дак. — Галина киын перыта мыччисис неыджыт гöгрöса зеркало, кöдö сiя сэтшöм жö перыта нюжöтiс подругаыслö.

— Оз ков, Галка, — Таисья панöвтiс Галиналiсь нюжöтöм кисö, öнi вöлись чышкыштiс синугöввезöт визывтан синваэсö, дзик дорйисьöм могись юöртiс: — Ме и ачым ог тöд, мыля. Ыбшарыс увья, натьтö.

— Кытшöм ыбшар увья?

— Кöда часöт му вылас лэдзчисис.

— Невежöртана тэ кытшöмкö мукöд коста овлан, топ йöймöм..

— Сiдз, батi, — чуть тöдчана шынньöлöн векнитик тырппес вылын обидитчытöг шыасис мöдыс, жмитыштiс пельпоннэзнас, лöньсис, вель дыр кежö мышкыртiс юрсö веж петассэз весьтö, жагвыв да чöлöмöн пондiс малавны нiйö.

Одзлань и Галина сэсся тожö эз шыась. Синнэсö быднёж чикравтöн сiя видзöтöв-керис öтмöдöрсянь зеркалоö, сiдз жö перыта, кыдз и кыскис, дзебис кытчöкö сiйö бöр.

Чулалöм ыб сайын туйыс вились лэдзчис кырыллань. Эстi, сёя местаöт, сiя сэтчöдз вöлi гарйöм-бергöтöм быдкодь техникаöн, что не ачыс, не сылöн дор, не канава — немись-нем эз тöдчы. Ордчöн джуджыта лэбтöм кöс корöггезкöт, кöдна омöн нельки вожмавны сьöкыт, вöлiсö гарйöмöсь чуть я не метр сувда гöппез да канаваэз.

Öтiк сэтшöм местаын Галина падмис, невна эз сунгись вель пыдын нять гöпö, кöдаын вевдöрöдз сулалiс зелёнöйсялöм, дука ва. «Кыскы бы вöрисьыс Кульöма нюр вылас этö туйсö». Кокньöтöм могись нывка зэркнитыштiс пельпон вылас сьöкыта нырыштан ношасö.

— Не, Тайка. Кöть тэ мый меным висьтав, но öддьöн, батя, обидно лоö этадз подöн ветлыны да быдкодь хламсö вылын кыскавны. Некысь ни, натьтö, сэтшöмсö öння кадö он пантав. Быдлаын отирас, кыдз отирын, и дзир миян, порсевскöй колхозас, не туй не машина абу. — Галина перытжыка оськöвтiс Таисья сьöрö, пондiс мунны ордчöн. — Адззан вот, леспромхозыс вöр кыскалан трассасö кытшöмö писькöтiс? Тöв и гожум машинаэс гугйöны-ветлöны. А колхозыс миян мый? Сiя не только вильсö строитны, — важсö эта бердöдз вочнытö оз вермы. Смех эд эта, кывзы жö, смех! Не, шу, сiдз?

Эта йылiсь Таисья ас кежас одзжык тожö думайтлiс ни. И öнi подругаыслöн пондöтöм басниыс нывкаöс нельки гажмöтыштiс.

— Сiдз, Галка. Да туйезнас разь миян только сэтшöмыс? Эд мый бердö бы эн кутчись, немись-нем миян отирлöн кодьыс абу. Кытшöм бы сводка газетаись эн видзöт, порсевскöй колхозыс сё медбöрын. Мылякö эд мунö жö деревнясис отирыс. Годiсь год не нывка, не зонка колхозас уджавнытö оз кольччö.

— Сiдз и эм. Бöрья годдэзö нельки строитчыны отирыс дугдiсö. А тöдан вот, кöр ми тэкöт эшö учöтжыкöсь вöлiм, кыдз быд год керкуэсö тшуплiсö?

— А öнi сы местö сё унажык пустöйсялöны. Кытшöм нö интерес сэтшöминас овнытö, кöр не мунны, не локны некöдöрö оз позь. Вот и пышшöны — кинлö кытчö шедас. Сэтчöдз ни эд локтiс, что нельки фермаэзаныс уджавнытö некинлö. Босьтны вот, шуам, кöть сiйö жö кукань фермасö. Сэтöн менам мамö кыкдас год сьöрна ни уджалö, быдöс ассис здоровьесö пуктiс, тöв и гожум кикокнас маитчö. Сьöвзи бы ме эта удж вылö да и дöс сэтöн. А сiйö, видзöт тэ, вежнытö оз вермö. Некинöс сы местö сувтöтны.

— А мыля, интересно, сiдз? Кытöн сэтöн ладыс?

— Кысь нö ме тöда, эг на колхозаныс уджав да. Баитiкас нывкаэз эз и казялö, кöд коста чулалiсö уль вöр. Туйыс вились петiс осяэзöн вевттисьöм ыббез вылö. А ны сайын, лажмытик керöс вылын, тыдыштiсö ни пöрись тополь йыввез, кöдна коласын сьöд видзисö тёсöн вевттьöм керку крышаэз.

— Локтiм эд, видзöт жö, Тайка, тыдалö, гортöдз, — гажмыштöм голосöн юöртiс Галина.