- •Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)
- •Медодзза пантасьöм (Иньва, 1964)
- •Семьялöн судьба
- •Асъя югытлö паныт
- •Сьыланкыв (Иньва, 1968)
- •Прошинаын тулыс (Пармаын асыв, 1974)
- •Почкаэз оссьöны (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Аканнез (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Тöдiсь (Иньва, 1976)
- •Сюромка гусялiсö
- •Олöм лун
- •Норма понда (1991)
- •Тупöссез
- •«Прикашайтчис»
- •Повессез гажа грива бур юöр
- •Пос дорын
- •Павжун коста
- •Шаньгаэз
- •Гажа грива
- •Вöрын асыв
- •Шоччисьтöн
- •Пиня жугалiс
- •Прошинаын тулыс (1987)
- •Адззисьлытöдз, марина!
- •Ыджыт ваэз коста
- •Романнэз туйвежжез (часть первöй)
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Ыбшар (Роман куим частьын)
- •Первöй часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Мöдiк часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Глава XII
- •Глава XIII
- •Глава XIV
- •Глава XV
- •Глава XVI
- •Глава XVII
- •Куимöт часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Орсöтаннэз горадзуль Сизим картинаа драма
- •Медодзза картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Нёльöт картина
- •Витöт картина
- •Кватьöт картина
- •Сизимöт картина
- •Орöмыс оз йитсьы
- •«Курорт»
- •Репетиция
- •Мöдiк картина
- •Рецепт, или колö вöрöтчыны
- •Первöй картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Перестройка жö
- •Миритчöм Öтiк акта трагедия
- •Кывбуррез мамöлö
- •* Ме тэнö эг пантавлы *
- •Ме любитöмсянь тэ он мун
- •* Кыдз бытьтö тэнат *
- •* Ась увгис тöв *
- •* Кытшöм жö тэныт *
- •* Некин оз тöд *
- •* Сибöтчас ар *
- •* Ме кывза *
- •Челядьлö вашиль
- •Кык кока, а оз оськав
- •Уджыс веськöтö
- •Руч да кöч
- •Бичирок
- •Быдыс ас местын
- •Бабывкöт тöвйöм
- •Вовалöн сьöдкай
- •Колана гаг
- •Вот и чож!
- •Лолалан шор
- •Ме оланiсь Гижисьлöн автобиографияись тор
- •Природалöн явленнёэз лолалан шор
- •Ловья лым
- •Öшалан вöр
- •Диво-ключ
- •Лым да цвет
- •Пелькытша кран
- •Гожум шöрнас
- •Енöж картинаэз
- •Столббез орсöны
- •Тулыслöн следдэз
- •Öмидзрöма говк
- •Шер бöрсянь
- •Пресмыкающöйез весöтчись
- •Лягушкалöн тöвйöм
- •Повтöм дзöдзыв
- •«Смертькöт» пантасьöм
- •Насекомöйез кöдзыв туйез
- •Кöдзыввез
- •Сэтöрлöн кöр
- •Гагпыжьян
- •Сюра бабыв
- •Вынсö не одзöстны
- •Кайез сьöдкай
- •Гоголь-шоголь
- •Чавканнэз
- •Чöсмасиссез
- •Кытшöм миян бадьöг
- •Менам ыбшар
- •Хищник-кай
- •Сöстöм чочком бока
- •Сера гора кай
- •Тöвся купайтчöм
- •Зверрез тшакьялiсь ур
- •Вöрмöссэз
- •Сiдзкö, ловья
- •Вельмöм кöч
- •Пöрись кань
- •Сьöдпель
- •Пияна ош
- •Ягöдалiсь мöссэз
- •Вареннё кöр
- •Тшаккез мыртшаккез
- •Ольтшаккез
- •Горттшак
- •Чöскыт тшак
- •Тшак-пушка
- •Кыдзтшак (битшак)
- •Туруннэз гöнагаг
- •Медчöскыт ягöд
- •Пуэз да кустарниккез кытiсь лоис ирга?
- •Виль ягöд
- •Гöрд льöмпу
- •Монгольскöй гöсь
- •Маньчжурскöй орех
- •Зöртусьпу
- •Лымьягöд
- •Туригум
- •Льöмпу да таг
- •Мыррез городын
- •Медбасöк клён
- •Статьяэз кык поступок йылiсь (Иньва, 1964)
- •«Шапка пожум» повесть йылiсь (Иньва, 1966)
- •Питю öньö да м. Лихачёв йылiсь (а. Зубов, м. Лихачёв. Бöрйöм произведеннёэз. Кудымкар, 1989) составительсянь
- •Андрей никифорович зубов (питю öньö)
- •Михаил павлович лихачёв
- •Öшмöссэз:
Сöстöм чочком бока
Мыйсö только он кыв отирыс басниын чочком бока катша йылiсь. Кывсьö, бытьтö бы сiя вещöй кай, кыдз колдун, быд берсясö тöдö да быдкодь юöрсö отирыслö ваялö.
Эшö учöтсянь ме тöдвылын кольччис сэтшöм тор. Одз асывсянь бергалö миян керку гöгöрын катша. То сiя майöг вылас öшын одзас пуксьыштлас, то йöр потш кузя чеччавтöн кöдöрöкö муныштас, то веськыта посöдзпонас недырик кежö кышасьыштлас. А ачыс сы коста жö легралö увлань-вывлань кузь бöжнас да мымда прок дугдывтöг китшсьö: «Ки-н-ки-н, китш-котш-котш, китш-котш-котш». Кывзöв-керис мамö катшалiсь кучиксис петöмсö да и шуö:
— Письмо, натьтö, кысянькö ваясö.
— Мыйöн тöдан? — юала ме мамöлiсь.
— Он разь адззы, катшаыс висьталö.
Вайисö эзö сiя лунö кинсянькö письмо, сымдасö ме öннявиöдз ог ни тöд. Но тöда мöдiкö — этатшöм басниэзсянь и зорамис отир коласын сэтшöм шутитан выраженнё, кыдз — катшаыс тай бöж вылас вайис.
Не етшажык катша йылiсь басниэс кыдз гусясись кай йылiсь. И умöля кö веритсьö сыö, кыдз колдунö да вещöй кайö, кöда и былись вермас тöдны одзлань кежö да вайны кинлöкö кытшöмкö юöр, то гусясисяс сыö и охота бы эз вöв да веритан. Эта небытшöм да неблагороднöй уджын катша сэтшöм мастак, что ордчöн сыкöт мöдiк кайез коласiсь и сувтöтны некинöс. Тулыс-гожум коста, кöр миян матiсь вöррезö бертöны шоныт местаэзiсь поснит кайез, поздiсьöны да пондöны пöжны ассиныс пияннэз, катшалö сэк быдса праздник. Колö висьтавны, что сiя öддьöн ёся сина и быд берсясö ас гöгöр адззö-казялö öддьöн бытшöма да перыта. И усяс кö казявны ас киння учöтжык да вынтöмжык кайлiсь поз, эта йылiсь сiя сэсся оз ни вунöт. Гусьöн-пöлöн, лунiсь лун сiя пондас караулитны сэтчöдз, кытчöдз оз кер ассис нятьöсь удж, оз инмы хозяйкатöг да оз розорит быдсöн сылiсь поз.
Но керö этадз катша не только вöрын, ас киння поснитжык кайезкöт. Не етшажык сiя гусясьö гожумнас и деревня вылын. А медчöскыт да медколана тор сы понда курöг кольттез. И кыдз ковсьö караулитны варыш шогья поснит типпезöс, сiдз жö ковсьö караулитны катша увья кольттез. Но пышшöтлö кö варыш типпесö кытшöмкö осьта местаись, то кольттесö катша вермас гусявны быдлаись, кытчö вермас сюрны.
Öнöдз эшö ме тöдвылын сьöкыт война годдэзся миян не öддьöн бытшöм вевта картавыв, кöда сарайын гожумнас кольттявлiсö курöггез.
Тöв кежас, мед картавылас етшажык пыртлiс лым, вевтöс увтiсь осьтаэсö мамö тупкавлiс идзас кольтаэзöн. Гожум кежас, мед казявтöг не öзйыны эта кöс идзассянь, сiйö ковсьывлiс кыскавны бöр. И пырны эта осьтаэзöт катшалö сарайöдз нем эз видз. И кыдз только сiя кылас сарайись кольттялöмыс бöрсянь курöглiсь кокочитöм, уж сiдз и тöд, сiя сэтöн и эм.
Мед не лэбтыны ас гöгöрын неколана шум, эта коста сьöд борда гусясись быдпырся моз горöн оз ни китшсьы. Но и видзчисьнытö аслас гажувья, что усис караулитны курöглiсь кольттялöмсö, вын сылöн, тыдалö, тожö оз тырмы. Сэк сысянь позьö кывны нач мöдкодьö, не öддьöн гора, но нюжвыла да дивуйтчанакодь гажа горалöм: «ки-и-иых, ки-и-иых». Этадз кадiсь кадö негорöн шыасьлöмöн, катша гусясьöмöн и сибöтчö карчйöр ладорсянь керку бердöдз. То сiя недырик кежö майöг вылö пуксьыштлас, то йöр потшыс вылöт прыг-скок, прыг-скок одзлань котöртыштас. Ештас лэдзчывны кынымиськö и межа вылöдз. Но дырсö эта кадö сiйö некытöн он ни пукöт. Гусясян привычка вашöтö катшаöс одзлань. Сiдз сiя и сибöтчö сё матöжык да матöжык карта бердöдз.
Пытшкö пыртöдз, катша, бытьтö сiдз, нем керöмсянь, недырик кежö ештас кышасьлыны и ворота вевдöрöдз, мед этасянь ни дзар керыштны пытшкас да тöдны, оз я сiйö сэтчинсянь кинкö караулит. И усяс кö эта коста казявны кинлiськö вуджöртчöм нето кывны кöть негорöн ёркнитöм, сiя сэтöн жö, кыш-паш лэбтiсяс местасис, шыасьтöг да перыта сайöвтчас син одзись, кыдз бытьтö некöр эз и вöв. Но оз кö нем повзьöт, катша сэтшöм жö перыта мыччисяс эта бöрсянь карта вевтöс увтын.
Сэк кежö и кольттялöм курöг кокочитнытö дугдас ни, ештас лэдзчыны сарайись да петны ворота увтöт карта вывсис. И катшалö öнi эстöн некин оз мешайт. Кокнит борддэсö перыта паськöтыштöмöн сiя лöня, дзир вуджöр, лэбзяс аслас местаись, лэдзчисяс веськыта сайкавтöм эшö курöгпоз весьтö. Öтiк мгновеннё коста сылöн коккес му бердас оз и сибалö, но колана кольтьыс сэк кежö сылöн нырас ни. Сiйöн сорöн сэтшöм жö лöня да перыта катша лэбтiсьö бöр, чувизнитö-петö одзза местаöт, иньдöтчö веськыта матiсьжык вöр ладорö. И эн кö тэ сiйö ешты панöвтны-сорны эта вотöдз, öнi позьö горöтлыны, мымда горш, öвтны киэзöн, котöрöн вöтчыны сьöрас, позьö нельки босьтны пишаль да лыйны бöрсяняс. Но он кö инмы, гусялöм кольтьсö катша, сiдз и тöд, бöр оз ни лэдз, пышшöтас одзлань.
Но гусялö катша не только сёянтор, гусялö быд берсясö, мый только усяс сылö син вылö. Меным унаись ни усьлiс кывлыны отир басниись да лыддьöтны быдкодь литератураись, что сiя гусялö да ваялö аслас позö уна сэтшöмсö, кöда сылö нач нем вылö оз ков: кытшöмкö рöма цвета матерьёторрез, басöк гижöттэз да открыткаэз, духи увтiсь флакончиккез да челядьлiсь пластмассовöй чачаэз, зеркало да мöдiк стеклоторрез, югыт бутылка тупкöттэз и нельки... ки бердiсь часыэз.
Мый вылö бы сылö быдöс этö неколана товарсö? Зеркалоö, кыдз ме думайта, дак сiя сё ни оз видзöтчы, сарафан матерьёторрезiсь оз вур, духиэзöн оз мавтчы. Да и часыэсö, натьтö, аслас кок бердын тожö оз новйы, сiдз кыдз школаын велöтчытöг цифраэзсис унасö оз авйы. Öтiк катшаöс эшö эг пантавлы, мед сiя вурöм запонын лэбалiс, часыэз сьöртi чеччис-водiс нето павжнайтiс-ужнайтiс. Этасянь катша йылiсь кылöм-лыддьöтöмыслö ме сэтчöдз бытшöма эг верит, кытчöдз эз усь пантасьны сэтшöмыскöт аслым. А делоыс вöлi то кыдз.
Кыдзкö гожумöн ме локтi горт деревняö мамö ордö, отпускö. Кадыс вöлi июнься ни, и погоддяыс öтöрас сулалiс шоныт. Эта коста ыбын-вöрын быгыльтчисö ни чöд да озъягöд, лöсьöтчис лоны ыжман.
Мед не резны керку пытшкын миссьытöн ва да не сiсьтыны весись джодж, гожум кежас миссян дозсö ме петкöтi öтöрö. Крепитi сiйö керку угöв бердö, öтöрись посöдзпонас. Миссян доз весьтас вывланьсянь дорыштi неыджыт джаджок, а сы вылö тэчи пинь весöтан щётка, паста да пластмассовöй басöк коробкаын дука матег. Мисси-весöтчи сiдз асывнас öтпырись да быдöс сэтчö и коли.
Сiя лунö ме лунтыр сьöрна ветлöтi ыбöт-вöрöт, видзöтчи-тöдсаси нiя местаэзкöт, кытöн то ли цветитiс вöлись, то ли быгыльтчис ни кытшöмкö ягöд, мед бöртiжык тöдны, кытчö-кöдöрö мунны öктiсьны.
Мамö сiя годдэзö сё эшö уджалiс колхозын и луннас гортын сiя тожö эз вöв. Керкуыс лунтыр сьöрна сулалiс öтнас, замок вылын.
Бертi ме гортö рытъявыв, мыдз да пымалöм. Чöвтчöмыс бöрсянь петi öтöрись посöдзö миссьыны. Видзöта джаджокö вылö, а сэтöн менам не щётка, не матег абуöсь. Быдöсыс местö кольччöмась пинь весöтан паста да матег увтiсь пластмассовöй коробка. Видзöтчöв-кери дивуйтчöмöн öтмöдöрö, а кин вылö думайтны — ог тöд. Гусясисьыс эд кикоксö оз коль, и след некытшöм оз тыдав. Вежöртана, что бöбалöм могись сымдасö вермисö керны и поснит челядь. Но матын миян гöгöрись соседдэзлöн поснит челядьыс сы коста эз вöлö. Оз керö этö и пон да кань. Жугдöв-кери ме сiдз юрöс сы вылын и лöньси.
Пинь весöтан щёткаыс сьöрам менам сэсся эз вöв, дука матегыс мамöлöн адззисис. Петкöтi ме сiйö, мисси да вились одззамоз джаджокыс вылö коли. Но ашынас асыв кежö миссьынытö бöра вöлi немöн. А öткоста матегыскöт öшис и пинь весöтан паста, кöда тöннявиöдз кольччылiс дзонь.
«Сiдз дак и кольлыны сэтчин сэсся нем вылö», — думайтi ме ас кежам и быд миссьöм бöрсянь матегсö пондi пыртны бöр. А кыдзкö асывсянь одз, кöр петi миссьыны, казялi катшаöс. Бытьтö нем керöмсянь, сiя чылышалiс увлань-вывлань карта пельöс бердсянь пондöтчан йöр вылын и кытшöмкö дзир сылö вежöртана гажсянь кучиксис петтöдз нюжвылöн горалiс: «Ки-и-их, ки-и-ы-ых».
Эстöн вöлись менö дзик мыйкö и саймöтiс. Ме кери вид, бытьтö сiйö ог и адззы. Мисси, чышкиси, босьтi киам матег, но коробочкалiсь вевтöссö коли.
Керкуас ни тэрмасьöмöн öшöтi кисим чышкöт, сiдз жö тэрмасьöмöн сибöтчи öшын дынö, гусьöн видзöтчöмöн пондi видзчисьны, мый лоас одзлань.
Дырсö видзчисьны эз ковсьы. Недыр мыйись, китшсьытöг-шыасьтöг катша, кыдз вуджöр, кокнита да лöня пуксьыштiс öтöрись посöдзлöн тшупöмöн öктöм заплот понö, сэтöн жö перыта лэбтiсис бöр керку пельöс бердас.
Мый сiя керис сэтчин мгновеннё сьöрна, керкусяняс меным эз тыдав. Но кöр катша мыччисис бöр, сiя вöлi не простöн ни: нырас мыйкö видзис, вежöртана, что пуксьыны кытчöкö матö öнi сiя эз ни думайт: тэрмасьöмöн да веськыта лэбзис баня бöрись дзибö, сiдз шувлiсö миян деревня бердiсь матiсьжык вöр. А кöр ме эта бöрсянь уськöтчи öтöрö да дзар керыштi миссян доз весьтiсь джаджок вылö. Матег увтiсь коробкалöн кольöм вевтöс местаыс вöлi эшö шоныткодь, но ачыс вевтöсыс сэтöн эз ни вöв.
— Мыйлö быдöс этö пондiс ковсьыны катшаыслö? — эшö öтпыр юалi ме ассим. Эд весöтны ассис лякöсь нырсö пинь весöтан щётканас да пастанас сiя, думайта, сё ни оз понды. Оз понды миссьыны и сiйöн матегнас, кöдö сiя менчим гусялiс. Ответсö эта вопрос вылö ме адзза дзир привычкаись. Морт, кöда учöтсянь велалас гусясьны, сёрöнжык нельки нуждатöг, видзсьыны эта увья оз ни вермы, кытöн мый умöля куйлö, сiя сё ни гусялö. Сiдз жö и катша. Юав, мый вылö, — висьтавнытö ачыс оз тöд, а керö дзир сiйöн, что велалöм.