Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Туруннэз гöнагаг

Важынкодь ни сибöтчис сёр ар. Кöдздöтiс. Арся зэррез бöрсянь ваöн польдöм мусö ёна жвангис-кынтiс инженер-мороз. Сувтiсö юэз. Лунiсь лун пондiс усьны лым. Сiя вель дыр кежö сайöвтiс мусö чочком, кöдзыт да лöнь саванöн: кундiс быд пельöсiсь гырись да поснит щеллез.

Сьöкыт кад вöтiс вöрын олiсь кайезöс. Некысь лоис адззыны нылö колана сёян: гуттэзöс да номмезöс. Сэк нiя и пондiсö локны матöжык морт оланiн дынö.

Кыдзкö ме дынö, уджалан жырö, дзар керыштiс витгодся менам зон Вова.

— Пап, пап, — горöтчис сiя эшö порог вывсянь. — ... видзöт жö, кöрымкайыс мый ыждаö гöнагагсö кутöм!

— Кытöн?

— То тай, миян забор вылын пукалö.

Кыкöн ми сибöтчим öшын дынö. Öшын стекло пыр Вова мыччалiс меным чуньнас неыджыт каёк вылö. Эта и былись вöлi сера бордока, веж мороса да сьöд галстука кöрымкай. И былись сiя видзис нырас ыджытся-ыджыт да руд, тшакыльö каттьыштсьöм гöнагагöс. Но кытiсь? Эд öтöрас сулалiс кöдзыт тöв. Муыс вöлi кын да вевттьöм кызся-кыз лымöн. Эта коста некытшöм гагöс некысь адззыны эз позь.

Кытчöдз ми Вовакöт думайтiм эта вылын, кöрымкай керис ассис удж. Забор вылас пукавтöн сiя лэдзис гöнагагсö кок увтас, жмитыштiс усьöмсис гыжоккезнас, а нырнас перыта-перыта пондiс сiйö кокавны. Но быдсöн ассис добычасö учöтик каёк мылякö эз сёй. Сiя дышöтчытöг летiс-перкйис гöнагагсö поснит торрез вылö, кокалiс сы пытшкись, а унажыксö, кыдз кыш, лэдзис увлань.

Но вот уджыс керсис. Öтпырись негорöн чивöстöм бöртi каёк кокнита быркнитiс борддэзнас да сэтöн жö и саясис син одзись. Забор бердын, лым вылас, öнi кольччис дзир торрез вылö летöм гöнагаг. А гöнагаг я? Охота лоис тöдны бытшöмжыка. Ме кышыштi пельпоннэз вылö пальто, петi öтöрö.

Кöр сибöтчи матöжык забор бердас да дзар керыштi кольччöм кыш вылö, сэк вöлись быдöс и вежöртi.

Летöм «гöнагагторресö» мыйкö мымда ме öктi, пыртi керкуö да сетi Вовалö.

— На видзöт гöнагагтö.

Мыйкö дырна Вова и былись видзöтöв-керис кышасян ема косьмöм турун вылö, медбöрын, тыдалö, вежöртiс, мый эта сэтшöмыс.

— Дак сiя жö не гöнага-а-аг.

— Мый нö сэтшöмыс?

— Сiя жö гöнтайтчантурунлöн голиы-ыс. Кöда тай эшö паськöм бердö кышасьö. Сiйö, натьтö, кöрымкайыс соралiс да гöнагаг местö кутiс. Сiдз эд, пап?

— Да не. Нем сiя эз сорав.

— А мыля нö сэк сiйö сёйö?

— А сiйöн, что сiя тшыг, и сёйнытö сылö этася нем.

— Сёйнытö нем? — Вова думайтöв-керис ас кежас, одзлань горöтчис: — А позьö, ме сылö нянь крöшкаэз уда?

— Мыля бы и оз?..

— И шыдöс позьö удны?

— Да позьö. Быдöс позьö.

— А кытчö? Сылöн жö пызаныс абу.

«И былись эд, кытчö?» — этö ме думайтi ачым ни. Сiя жö лунö ковсис керны неыджыт кормушка да öшöтны сiйö сэтчö жö, забор бердас. Сэксянь Вова и велалiс вердны кайезöс.

Медчöскыт ягöд

Кытшöм шогöт куйлöтiс менö ольпасьын не öтiк лун сьöрна, сымдасö ме öнöдз бытшöма ог ни тöд и висьтавны ог куж — чожажык, натьтö, кызпыд. Вöлi эта вель важын, войналöн медодзза годдэзся кытшöмкö тулысö. Не матiсь ыббез пасьта, не паськыт деревенскöй улицаэз вылын лымыс эта коста эз ни вöв. Негырись да лöзöтöм рöма йы палаккезöн сiя кольччис куйлыны дзир ойвыв ладорсянь джуджыт да тшöк стыннэз пöлöн, кытчö лунтыр сьöрна умöля сидзисö шондi югöррез.

Улица мöдöрас, соседдэз чом пельöс пöлöн сувтöтöмöн крепитöм потш бердын, öшалiс кайпоз. Ме куйлi западня вылын и шульга öшынöттяс сiя меным тыдалiс. Кайпоз вылас пукалiс кузь голяа да кокнит-лöсьыт вывтыра сьöдкай. Шондi паныт юрсö вылына чатыртöмöн кадiсь кадö сiя осьтышалiс веж рöма, пыжьян кодь кузь да йыла нырсö, а öткоста шевкйышалiс паськöтыштöм борддэзнас. Вежöртана, что сьöдкай сьылiс. Но сылöн сьылöмыс ме пельшы бердöдз эз сибав. Висьтассяс унажык — не ачыс сьöдкай, не сылöн нюжласьöм-сьылöмыс да тулыслö радуйтчöмыс менö немымда эз гажöтö. А быдöс сысянь, что эта коста менам потласис-висис юр, кöда кузя дугдывтöг вартлiсö поткöтчан нöшöн. Эта вартлöмыс зубытсянь да юрö потласьтöдз висьöмсянь ме некытшöм места эг адззы, эг тöд, кытчö воштiсьны да мый керны. А кöть бы и тöдi сымдасö, дак кернытö сё ни бы эг вермы, сiдз кыдз эта шогсянь да зубытсянь сувтны коккез вылö нето керны этася мыйкö эшö етш менам эз тырмы. Верми кö ме мый аслам ольпасьын куйлытöн, дак этö чапкасьны жагвыв киöн-кокöн, бергöтлыны öтмöдöрö юрöн да жарыссянь сьöкыта поиктытöн ружтыны-ойзыны.

Мукöд коста менö чапкывлiс сэтшöм жарö, что ме кылi, кыдз сöдзöм ньылöмыс шороккезöн визывтö морос вылiсь пельпоннэз кузя лопаткаэз увтö. Сiя жö, кымöс пасьта визывтан ньылöмыс, тыртiс менчим синнэз да пеллез, вадiс люзь ме увтiсь подушка да бырöм паськöммезiсь умöлик ольпась. Сэк ме судзöтчывлi öтiк кинам джоджас ордчöн сулалан ва ведра бердö, кöтöтлi сыын мамöлiсь чышьян да каттьывлi кöдзытнас юрöс. А недыр мыйись эта пымалöм вылö кутчывлiс кынтны. Кутлiс сэтшöм дрöж, что и оча пинь эз сибав.

Сималiс я менам шогавтöнням кынöм, сымдасö ог тöд. Тöда дзир öтiкö — охота вöлi юны мыйкö шöмаö. Сэтшöмнас, вежöртана, деревняын овтöн вермис лоны медодз квас. Но эта медколанаыс сэк миян и эз вöв. Эд война годдэзö отирлöн тулыс кежас нач бырсьывлiс нельки нянь, и кыссисö сэк нiя, кин кыдз вермис, кин анькытш гöридз, кин пильнöй чаг вылын. А мый баитсяс квас йылiсь, дак эта йылiсь нельки думайтны вöлi нем. Ась öтöрас и сулалiс гажа тулысся кад, отирыс понда война костас сiя вöвлi медгажтöмöн да медсьöкытöн. А ме, кыдз нарошно, кори мамöлiсь мыйкö шöмаö — кöть мый, мед вöлi дзир шöма. Тöдi эд, ылöстi ни сымдасö, что абутöмсис сiйö он кер да он вай, но юны ли, сёйны ли шöмасö вöлi сэтшöм охота, что эта менам и юрись эз петав. И нельки сы йылiсь думайтöмсянь ни дугдывтöг лэдзчис дуль. Думайтсис нельки, что нем кö оз адззись коланаыс, дак веськавны да сувтны коккез вылö сытöг ме ог ни чайтчы. Öтiк квасся, кöдалöн миян керкуын сiя кадö и дукыс эз вöв, меным тöдвылö усьлiсö то шöмкор да ыжман, то сэтöр да пуягöд. Но некытшöм зап öнöдз эз ни кольччы. Вöлi кö мый ны коласiсь арсянь, дак сiя сёйсис ни, а быдмыны да воны вились кытчöдз эз на ешты, сiдз кыдз тулысыс вöлись пондöтчис. Сiйöн кöр ме вились, кынымöтчид ни, горзöмöнсорöн пондöтi баснисö кытшöмкö шöма тор йылiсь, мамö юалiс:

— Туримольсö сёян?

— Сёя, мама, конишно, сёя. Эм разь сiя миян?

— Абу да. Ме ашын дзибнюр вылö лэдзчыла. Батi, адзза. Эта баснисянь ни ме син одзын сувтiс сэтöр гырися, кöть и гöрд, но мыйсянькö кöдзыт рöма да шöмася-шöма, кöдася шöмажыкыс и лоны ни оз вермы, ягöд. Одзлань ме нельки эг и казяв, кöдкоста öмын сöдзöм дуль визывтiс куйлытöнням рожабан кузя голя бердöдз.

Ашын кежас погоддяыс лöсялiс кымöра. Асывсянь пондöтчис негырись да шоныт зэр. Одззакодь шог вöлi и меным. Сё сiдз жö жынöтiс-вартiс кöсичаэзö поткöтчан нöш, а эта увья потласьтöдз висис юр. Синнэз куньöмсянь керкуыс пондывлiс öвтчыны да понвыласьны то öтöрö, то мöдöрö, то ли ачымöс бергöтлiс онняюрöн. Мукöд коста сё одззамоз жö чапкывлiс жарö, нето сэтöн жö пондöтчывлiс кынтны. Но дзир сiйöн, что мамö кöсйис вайны туримоль, шогсö да зубытсö этасянь терпитi кокнитжыка.

Сiя кадö ме невночка вежöртi ни, что шедны нюр вылö ягöдавны нельки кöс арся погоддяö абу кокнит. А шедны сэтчин тулысся ыджыт ваэз коста, да сэтчö жö эшö зэра погоддяö, кöр быд кырасын оссисö да ыждiсö шоррез, а вöр пасьта, натьтö, эшö пидзöсви куйлiс сöнöг кодь лым — шедны сэтшöм кадö нюр вылö и нач оз позь. Да инмас я эшö мамö колана местаас? Адззисяс я мый öктынытö? Полöтiс — что мамö вермас бертны бöр нач простöн. А öткоста вöлi öддьöн и öддьöн охота, мед сiя кöть невночка адззис да вайис меным шöма ягöд.

Тöдi ме и сiйö, что нюр вылöдззас абу матын, и бöр гортö одз мамö оз берт. Но павжун бöрсянь ме сiйö видзчиси ни. И ась менам эз тырмы етш сувтны коккез вылö да сибöтчыны öшын дынö, мед эшö ылiсянь казявны сылiсь посöдз дынö сибöтчöм аслам ольпасьын куйлытöн юрам дугдывтöг жынöтöм пыр ме, кыдз верми, вынсьöтчи кывны поспуэз кузя кайтöн сылiсь тöдса оськöввесö.

Бертiс мамö нюр вывсис былись сёрöн ни. Керкуас пырис люзь ва паськöма, мыдз да тшыг. Но видзчисьнытö ме эг вермы, эшö сы чöвтчытöдз-пöрччасьтöдз юалi:

— Вайин, мама, туримольсö?

— Вайи невночка. — Эстöн сiя мынöтiс спина сайсис кык волыса учöтик пестерок, кöдаын новйöтлiс удж вылö павжун, сувтöтiс сiйö матöжык ме дынö, западня бердас.

Чöвтчöм-пöрччасьöм бöрсянь мамö сэтöн жö вайис комись пуовöй прос шердын, пöрччалiс каличалöм пестер вевт да кисьтiс сыись шердын вылас содз куим мымда вайöм ягöд. Эта и былись вöлi туримоль, кöть арся öктöмыс вылö, кöр сiя овлö нач ён да зумыт, немöн эз вачкись. Гырисянас туримольыс вöлi сэтшöм жö, но кынмылöмыс бöрсянь небыт, пемыт-гöрд рöма да топ шучтыдалана. Этасянь сiя мыччассис ме син одзын öддьöн чöскытöн, и менам вились пондiс сöдзны дуль. Видзчисьны мамöлiсь катайтöмсö мыла менам эз ни судз. Эшö сы вотöдз ме судзöтчöмöн босьтi кинам кырым ягöд, öтiк тусьöн пондi тэчны öмам. Туримольыс мыччассис меным то ли чöд, то ли öмидз местö, не висьтавны кö, что эшö этася чöскытжыкöн. Некытшöм шöм, кöдасянь часто нельки кезöтö да чикыртö синнэз, ме öмын и воть мымда эз кыв.

— Оз разь и шöмöт?

— Сэтшöм чöскытыс? Конишно, оз.

— Но сёй инö, абу шöма дак...

Катайтöмыс бöрсянь мамö пуктiс эмалированнöй бекöро содз мымда ягöд, сувтöтiс сiйö западня вылас, матöжык ме одзö. И сэк пуксöн ни ме вöлиськö и кутчи туримоль бердö. Öнi ме сiйö, весöтöмсö ни, чапкалi öмам не только öтiк тусьöн, а вит-кватьöн да кырымпонсянь. Кадiсь кадö ме ладорö дзарышавтöн шöмöтiс-кезöтiс нельки мамöс, а менö мылякö немымда эз шöмöт.

— Умöль бы нем эз ло...

— Мыля, мама?

— Öсны верман, унаöв кö друг сёян дак.

Но нельки эта менö эз сувтöт. А кöр бекöроксис ягöдыс быдöс вöлi сёйöм ни, сэтöн жö казялi, что поткöтчан нöшлöн юр кузя öбушитöмыс пондiс лöньсьыны. Дугдiсжык висьны юр да жагвыв пондiс чулавны жар. Сэк ни менам адззисис кыськö вын сувтны кок вылö да жагвыв сибöтчыны öшын дынöдз.

А кадыс öшын саяс вöлi тулысся, кöр быдöс ловзьöтöмыс кыссьö оланлань. Öтöрас сэк кежö мичамис ни. Зэрнытö дугдiс.

Эстöн пукавтöн ме вöлись и кылi, кытшöм горöн да гажöн шондiыс пуксян дорын сьылö улица мöдöрас аслас поз вылын сьöдкай.

Эта туримоль отсöтöн ме и сувтi жагвыв кок вылö. И кыдз бы ме одзын эз ошкö эта бöрсянь отирыс сэтшöм бытшöм да чöскыт ягöддэз, кыдз чöд, öмидз да пуягöд, туримольысся чöскытжыкыс ме понда нем и нем абу. Сiя ме понда медчöскыт ягöд.