Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава XVII

Рудзöг ыб вылын Таисьялöн ытшкисьöмыс казявтöмöн эз кольччы. Юöрыс эта йылiсь паськалiс деревня пасьта сiя жö лунö. Кыдз председатель, сiдз и бригадир рыт кежас сiйö тöдiсö ни. Но не сiя рытö, не ашынас некин ны коласiсь куканьвöдитiсь дынö фермаас эз сибав. Эз мыччасьö асывсянь и подакокувтын ытшкисиссез.

Сёрöнжык ны местö бордпавкйöн локтiс бöра жö зоотехник. Сы тэрмасьöм, ловзьыштöм чужöм да югмыштöм синнэз сьöртi несьöкыт вöлi вежöртны, что локтö сiя талун кытшöмкö бур юöрöн.

Матын Таисья гöгöр öтiк куканнезся, кöдна номмесö вашöтлöм могись кадiсь кадö öвтышалiсö бöжжезнаныс, тэчкöтiсö коккезнаныс, кежласисö öтамöд коласын öтмöдöрö, да, увлань мышкыртöм юррезöн, ныррезнаныс горöн пишкайттöн няжйисö-сёйисö кок увтсиныс небыт эшö кытчöдз турун, сэсся некин эз вöв: горöн баитöмыс эз полöт. Эшö нывкаыс дынö сибöтчытöдз зоотехник гажвевйöн юöртiс:

— Но, Таисья. Вöрзьöтiн бöра, тыдалö, порсьпозсö. Эта бöрсянь только видзсьы, тöд.

— Мыйкö лоис я мый я?

— Вöлiн бы часöт правленнёас, дак тöдiн мый. — Зоотехник сибöтчис зэв. — Фу! Асывсянь, кыдз баня понсянь, люзь пымалi. Сэтчин талун сэтшöм баталия лэбтiсис, что кыввезöн ме тэныт нельки висьтавны ог чайтчы. Ытшкöм рудзöгыс понда бригадирыс, натьтö, былись джагöтчас. Сiдз гымалö правленнё пасьта, сiйö и видзöт — чарöтас.

— Ась. Абу жаль. Ме дынöдз сылöн гымалöмыс оз кыв, — шыасис Таисья. «Аха, йиджöвтiс, сiдзкö. Сiдз тэныт и колö. Эд висьталi жö, что подакокувт ытшкöмсö ме тiянлö ог простит».

— Чö-öв. Кылас эшö. Вот адззылан, — баитiс одзлань зоотехник. — Эн думайт, что эта миянлö тэкöт сiдз чулалас. Ме сэтчин висьталi, что ачым тшöктi ытшкыны. Дак сiя, веритан он, кыдз варыш, ме вылö уськöтчис. Сiдз горш бердö и кутчисьö. Готов ловья вывтi синнэз кыскавны. И кыскалiс бы, натьтö, пантась ме сылö эта коста не правленнёын, а кытöнкö мöдiклаын. «Кысь лысьтiт? — горöтлö: — Кин тшöктiс? Кинлiсь юасит?» Сэтöн жö эшö висьталiс; ки и кок пö чеглала, кинöс пö эта бöрсянь кöть öтпырись рудзöг ыб вывсис казяла.

— Уна тай мöдö. А предыс мый?

— А мый сiя?.. Меным дак и шы эз сет, а бригадирыслö горöтчис, что ачыс сiя сэтöн виноват, сы увья быдöс и пондöтчис. Мыля перво жö ой кежас куканнеслö турунсö ваявны эз понды да сэтчö жö эшö и подакокувтсö ытшкыны кутчисис.

— Сiдзкö, вежöртöны сё жö сымдасö?

— Кыдз, Таисья, оз вежöртö? Нiя быдöс вежöртöны, да дзир ас киння бöбöвжыккесö кошшöны. Дак вот. Мöдыс, бригадирсö ме шуа, эта бöрсянь вöлись предыс бердö и кутчисис, мыля сiя сылö сiдз да эшö ме дырни горöтчис. Ме эг ни понды видзчисьны, мыйöн нылöн ас коласын воюйтöмыс кончитчас, сiдз правленнёас и коли. Важын ни тай ныкöт сiдз колöм. Мыля миянлö одзжык сымдаыс юраным эз пыр? Эд кер ми тэкöт перво жö сiдз, дак, видзöтан кö, и грехас ныкöт сымда пырны эз бы ковсьы.

— Сы йылiсь жö тай часöт думайта.

Недырик чöлыштöм коста гажмыштöм синнэзöн нывкаэз видзöтöв-керисö öтамöд вылö. Эта сьöртi ни позис вежöртны, что талун нiя радöсь кыдз öтамöдлö, сiдз и правленнёын лэбтiсьöм шумлö. Кыкнаннысö нiйö йитöтiсö öткодь думаэз да желаннёэз.

— Сiдзкö, оз локтö сэсся подакокувтсö ытшкыны?

— Кин сiйö тöдö?.. — шыасис зоотехник. — Сылiсь, йöймöмыслiсь, быдöс позьö видзчисьны. Позяс разь одзлань тöдны, мый ылöстöм юрас пырас? А тэ ачыт Шорсаяс эшö мунан?

— Муна, конешно. Кытчö нö воштiсьны, одö кö асьныт ваялö?

— А вдруг нiя часöт ас коласаныс сэтчин баитчасö да быд лун талунсянь ваявны пондасö?

— Бригадирыс предыскöт? — дивуйтчöмöн серöмтчис Таисья. — Видзчись, öмтö осьт да. Чожажык мушарыс онняюртчас.

— Но мый жö?.. Сэк ме часöт бöра гаражас кежала, мед Галинаыс мыйöнкö отсалiс. А ачымöс менö предыс мöдiк бригадаö ыстiс. Джын колхознöй видзсö ни, кывсьö, колхозниккес аслыныс ытшкöмöсь. Агрономыс, натьтö, тожö аслыс турунасьö, а менö, ылöсасö, сы местö вашöтлöны.

Зоотехник мунiс. А Таисья, кöда сiйö кольлалöм могись кайис öтлаын конюховка дынöдз, янсöтчöмыс бöрсянь кежис карта пытшкö: колiс весöтны яслиэз — дзимлявны кольччöм öбведь.

Павжун бöрсянь, кыдз и одзза лунас жö, нывка вились öшöтiс пельпон вылас литовка, иньдöтчис Шорсайö.

Мымда тöрас грузитны öтiк автомашина нето тракторнöй тележка вылö, талун Таисья тöдiс ни, уджавнытö öддьöн эз тэрмась. Одзза лунö пондöтöм местаын сiя кежис межа дорись, лэдзис пельпон вылiсь литовка, дулльыштöм киэзöн кутчисис ороп бердö, öдззис öвтны вились пондöтöм покос пасьта. Оськöв бöрын оськöв Таисья мунiс деревня ладорö кыссян туйпöлöн. И кöбы дзарышавны сылö туй ладорö, кöдöрö кин мунö-локтö, адззыны позис бытшöма. Но уджавтöнняс нывка некин йылiсь эз думайт и туйыслань нельки öтпырись дзар эз кер. Бригадирлiсь видзчисьтöм сибöтчöмсö куканьвöдитiсь казялiс вöлись сэк, кöр мöдыс, кизявтöм пиджак полаэзнас öвтчытöн, кыдз борддэзöн варыш, кежис туй вывсис, иньдöтчис веськыта сы вылö. Мый позис видзчисьны эта пантасьöмсянь, несьöкыт вöлi тöдны одзлань ни. Чеглавны ки-кок, кыдз сiя грöзитчöм правленнёас, вежöртана, и оз понды, но вот литовкасö?.. «Часöт каж керас». Паймыштöм увья нывкалöн сьöлöмыс шурк-шарк лэдзчисис кок пятаэзöдз. Перыта пымалöмсянь нильыгöдз вазис киэз увтын литовка ороп, а сы коста жö кытшöмкö недолытöдз кутан вöвлытöм кöдзыт йыг-йыг паськалiс вывтыр пасьта, вель дыр кежö пыкöталiс лов. Таисья сувтiс, жмитчыштiс быдсöн вывтырнас. Кытшöмкö кадö сiя эшö ештiс казявны вежöтöм пиннез коласын зэгалан папироса да лажмыта лэдзöм шляпа увтын бригадирлiсь лöг бичирöн коян синнэсö, и сы коста жö, кыдз горöн гымыштöм, сы весьтын кылiс:

— Тэ мый этö, мироння тэ, ылöстöм юрнат керан?! Мироння нимкодьыс, кöдö нывка не öтiк год сьöрна ни некинсянь эз кывлы, сибалiс сы бердö, кыдз кушöтöм вывтыр бердö плеть, öзтiс сiйö перыта саймöтöм лöгöн. Кыдз и видзчисис Таисья, бригадир сувтчывтöг, нюжöтöм киэзöн, перво жö уськöтчис бы литовка бердö. Но литовка оропсö бытшöма киас видзтöн, нывка аскадö ештiс чепöссьыны оськöв кыным ылына бокö. Сувтöтны бригадирöс корöмöн да кеймисьöмöн кад эз вöв. Таисья вежöртiс — кывзыны сылiсь корöм-кеймисьöмсö бригадир оз понды. А кöть бы и пондiс, дак кеймисьны мыйынкö сы одзын нимкодялöмыс бöрсянь охота эз ни вöв, и керны сымдасö нывка эз вермы.

— Видзöт, кыдз кашникыт голя вывсит лэбзяс! Эта вöлi не только грöзитöм. И горöтчöм сiя вöлi не шутка могись. Таисья киэзöн лэбтыштöм да вынöн öдззöтöм литовка кöдзыта югйöвтiс аслас лэчыт дорышöн бригадир юр вевдöрын, топ чышкис, нöбöтiс сы вылiсь шляпасö ытшкöмпод вылö. Сэк жö бригадирыс гыркын кылiс то ли горöн витшыктöм, то ли горзьöктöм, кыкнан кинас сайöвтöм юрöн, дзик былись ытшкыштöм коккес вылiсь, сiя горöн дырснитчис-пуксис бöр вылас.

— Эт...эт...эт-тö...тö...тэ мы...мы...мы ке...ке...ке, — мыкталöмöн пондылiс горöтчыны бригадир, Таисья одзын пукавтöн.

— Ме тэныт часöт мыччала эстöн мироннясö!

И кöр бригадир казялiс нывка киись мöдöтпыр öвтыштöм кежö лöсьöтöм литовкасö, сувтчывтöг бергöтчис кикок вылас, тпрутюбаöн уськöтчис сы дынiсь межа ладорö.

Öзтöм лöгсянь гыжвурыссэзöдз пизян вира, зэгалан кикока, нёштöмсялöм, сьöдöтöм да пиньласьöм чужöма, биöнмоз öгралан сина Таисья ас местас вöрöтчытöг сулавтöн, видзöтöв-керис бöрсяняс то ли вадöм, то ли лякöсьтöм вешьяна бригадир сьöрö, кутöм недолытсянь бергöтчис, пильснитiс-серöмтчис ас кежас. «Вот тэнö кыдз колö велöтнытö. Батi, кöть эта бöрсянь онжык понды отирыс вылö пон моз кидласьны». Оськöв кыным ылына нывка керис пондöтöм покос ладорö, öтпыр-мöдöтпыр пондылiс öвтыштны литовканас, вежöртiс, зэгалан кикокын абу некытшöм вын: сулавны бытшöмжыка да видзны киас литовкасö оз чайтчы. Таисья нырыштчыштiс матöжык одзас вайöтыштöм ороп вылö, пыдына ловзисис быдсöн мороснас, бытьтö сьöкытся-сьöкыт ноша лэдзис вывсис, лöньсис, мед кöть недырик сьöрна шоччисьыштны. Нёджжöвтны межа ладорö, мед тöдны, мый сэтчин керö эта коста бригадир, некытшöм охота эз вöв.

Дыр мыйись нывка сё жö веськöтчис, паськöтыштöм коккес вылын сулавтöн, жагвыв пондiс öвтышавны одзлань. Бригадирыс сибöтчöмись öнi сiя эз ни пов, тöдiс — сюйыштны литовка увтö ассис юр мöдöтпырись сiя оз понды. Бöрас дзар кертöг Таисья жагвыв петкöтiс межа дорöдз покос, бöр берттöнняс вöлись казялiс, что шляпатöм юрсö лажмыта мышкыртöмöн бригадир öнöдз пукалö межа дорын, кыдз бытьтö муннытö оз и думайт. А кöр нывка сибöтчис ытшкöмпод кузя покос дорöдз да лэдзис пельпон вывсис литовкасö, мед пондыны уджавны одзлань, Прокопий Егорович, не одззакодь ни лöг да лёк горшöн, а морт моз, корöмöн, горöтчис:

— Мый жö тэ, Таисья, кывзы, сымдасö керан? Сю эд, сю, нянь, колö висьталны, отирыслiсь подаытлö ытшкан.

Литовка оропсö кисис лэдзтöг, Таисья бергöтчис недырик кежö бригадир ладорö.

— А мый нö меным эшö этася кольччö кернытö, одö кö тi куканнеслö вердчан ваялö? Турунсö видз вывсис жалейтат, дак ась сы местö сюсö сёйöны. Сюыс колхознöй, и куканнес тожö колхознöйöсь.

— Да вежöртан тэ, он, мый мекöт колхозниккес эта ытшкöм сю понда керасö? Нiя жö менö бöрöн öшöтасö.

— Ась öшöтöны, абу жаль. Сэтчин тiянлö и туй. А бöрöн ли одзöн — меным сё öтiк. Вежöртны эшö тiянöс. Тi менö öддьöн вежöртiт, кöр примитöм решеннёыс бöрсянь ни вердчаныс увья тiян сьöрын корись моз вöтлiси? Вунöтчит, кыдз правленнёас и сы бöрсянь ме вылын издевайтчит? Мый думайтiт, кöр куканнеслö вайöм турунсö быдса тележкаэзöн ас öшын увтаныт порссеслö пöрлалiт? Мый думайтiт, кöр куканнеслiсь бöрья подакокувтсö ытшкит?

Паныт эта вылö бригадирлö висьтавны вöлi нем, и Таисья кыввез вылö сiя эз лöгась. Канава дорас одззамоз пукавтöн (гленитчис, тыдалö, лякасьöм бöр вылас), бригадир мыйкö дырна эшö думайтiс.

— Ладно. Ваям ашынсянь куканнетлö турунсö. «Вот кöр вöлись тэ пондiн мекöт морт моз баитны».

И ась бригадирлöн висьталöмыс бöбöтчöмыс вылö и эз вачкись, Таисья шыасис:

— А сiдз, натьтö, ме тiянлö и верита, мый нö бы ог да. Вот кöр пондат ваявны, сэк вöлись и дугда ытшкынытö.

— Да ме жö кыл тэныт сетi, что пондам ашынсянь ваялны.

— Меным не кыв, а вердчан колö. Тiян басниöн ме куканнесö ог пöткöт. Сiя меным кöть эм, кöть абу и сьöвзьыны сы вылö ог думайт.

Баитны бригадирлö кольччис нем. Öнi вöлись сiя сувтiс позялöм коккес вылö, нiйö паськöлöн нуöтöмсянь, дженытика, дзик сьöвтöт вылын оськавтöн, сибöтчис эшö неважын роковöй сы понда местаöдз, лэбтiс, пыркöттöг кышалiс юр вылас шляпасö, сiйöн сорöн иньдöтчис аслас туй кузя.