Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава XVI

Рытсянь лöсьöтöм песласьöм йылiсь асывнас эз ни думайтсьы. Таисья вöлись осьтiс синнэсö, а тöдвылас усис ни: «Кутчис кö бригадирыс кышсис петны, дак эта вылын оз сувт». И ась кадыс кытчöдз и эз вöв сёр, нывкалö пондiс мыччассьыны, что часöт ытшкисиссес сэтчин чукöртчöны ни. Таисья чеччис, вились пасьталiс уджалан паськöм, пуксьыштлiс недырик кежö пызан сайö.

Мамыс, кöда эта коста бергалiс гор би одзын, дженытика юалiс:

— Кытчö нö сы одза лöсьöтчан?

— Фермаö тай, — эшö дженытжыка шыасис паныт Таисья.

Порогувт стена бердiсь нывка мынöтiс ассис уджалан куртка, но пасьтавнытö вылас эз ни понды, кутыштiс конувтас, петiс.

Лэдзалöм куканнесö Таисья вашöтiс видз шöрöдз, ачыс сiйö и керис, дзарышалiс деревня ладорö, кöдöрсянь вот-вот вермисö мыччисьны ытшкисиссез, кыдз бытьтö сылöн видзöтлöм-караулитöмыс вермис то ли панöвтны нылiсь локтöмсö, то ли падтыны подакокувт ытшкöмсö.

Чожа и былись пондiс кывны инькаэзлöн баитöм. Сьöрсьöн-бöрсьöн нiя чукöртчисö, вуджисö йöр омöн, тэрмасьтöг лэдзчисö видз шöрöдз, сувтiсö быдыс аслас местаö, петкöтöм покоссэз весьтö, пондiсö ытшкисьны одзлань. Таисьялiсь, кöда сiя кадö сулалiс неылын ны дынсянь да видзöтiс инькаэз удж вылö, позьö оз ытшкыны подакокувтсö, нiя нельки эз и юалö. Вачкисис, а, батi, былись вöлi сiдз, что нiя сiйö нельки эз и адззö. А кöть бы и казялiсö, дак этасянь сё ни бы нем эз вежсьы. Мый вермис керны нывка вир пизьöтан лöгувья, дак горöн сьöвзис аслыс кок увтас, зэркыта, дзик кералiс, öвтыштiс кинас, бергöтчис, сiйöн сорöн иньдöтчис конюховка ладорö, мед только не адззыны, мый керсис сы син одзын.

Конюховка дынас сiйö видзчисис зоотехник. Йöр бердас сулавтöн, Светлана, лöгувья, кыдз и Таисьяыс жö, видчис. Нывка, кыдз кужис-вермис прокленитiс ассис правленчисö, кыдз бытьтö эта прокленитöмыс кинлöкö ны коласiсь вермис мöртчыны.

— Дыр эшö этадз пондас кыссьыны? — юалiс Таисья здоровайтчöмыс бöрсянь. — Эстiсь позис кöть ой кежас ытшкыны да ношаэзöн кыскавны. А ытшкасö кö быдöс, дак вились не лун, не ой кежö нем оз кольччы.

— А мый ме öтнам этна вемтöм правленчикöт кера? Часöт вот партийнöй секретарь дынö ветлi, отсавны кори. Дак смех эд эта öтiк, кывзы жö, смех и сэсся нем. Ме сылö висьтала, оз, мыся, бригадирыс ой кежас куканнеслö вердчансö ваяв и подакокувтсö ытшкыны пондöтiс. А сiя меным: «Кыдз этö оз, кор решеннё примитöм? Должен ваявны. Колö тшöктыны, мед ваялiс!» Ог, мыся, ме вермы сiйö тшöктынытö, оз менö кывзы. А сiя меным бöра: «Кыдз этö он вермы? Тэ жö главнöй специалист. Колö вермыны!» Вот эта бöрсянь нысянь отсöтсö и видзчись. Кöсйисис сё жö бöртiжык бригадирыскöт баитны. Да уна я сы басниись прокыс, кöр мöдыс эта вылö и с....... оз думайт?

— Да, — шыасис Таисья, дзик абутöм вылö öвтыштiс кинас. — Тöда ме сiйö, ветлi öтпырись отсöтсö корны. Кытшöм кляп сэтшöм партийнöй секретарьыссянь видзчисьны, кöда мортыскöт баитöм могись аслас стын сайсянь петны дышöтчö?

— Ыста вот эшö райкомас письмосö. Видзöтам, мый петас.

— Надейтчан — райкомыс отсалас?

— Кин вылö нö эшö сэсся надейтчынытö?

— Весь, ме думайта дак. Юрав райкомыс колананёж, дак коммунисттэзныс нылöн некöр бы сымдасö эз керö. Да и отсöтсö райкомыссянь, отсалас кö, шуам, дак дыр ковсяс видзчисьны. А норасьöмыс бöрсянь... Оз я сiя миянлö бокöн пет? Оз я эта бöрсянь эшö умöльжык ло? Начальствоыслö мый? Нылö эстöн не век овны. Вовласö да мунасö. А ми кольччам. Сэк вöлись бригадирыс да предыс и кутчасö норасьöмсö бöр бергöтны. Сэк вöлись миянлö гажа оланыс и петалас.

— А мый сэк кернытö?

— Ме даки талун ытшкисьны муна, Шорсайись рудзöг куканнезлö ытшкыны. Ась оз думайтö предыс да бригадирыс, что подакокувтсö ытшкöмыс нылö сiдз чулалас. А тi меным, Светлана Савельевна, рыт кежас кытшöмкö транспорт адззö.

— Он пов, Таисья, öтнат сымдасö керны?

— Мыйись бы?.. Баитiсö жö правленнёас бригадирыслö, оз кö пö нем адззись куканнеслö ой кежас, дак рудзöгсö пондасö ытшкыны.

— Да сiя жö джагöтчас одзжык сы понда, ежели ытшкыны пондас.

— Но и ась джагöтчö, абу жаль. Ме сы понда ог герйöвт.

— Но мый жö?.. Сэк ме öнiсянь жö муна гаражас кежала, оз я мыйкö рыт кежас адззись, — гажмыштiс зоотехник, тэрмасьöмöн иньдöтчис Таисья дынiсь бöр.

Куканьвöдитiсь мыйкö дырна эшö нёджжасьöв-керис куканнез да ытшкисиссез ладорö, лöгувья, думайтiс: «Ытшкы, ытшкы, бригадир. Видзöтам, мый тэ ашынсянь сьывны пондан», — иньдöтчис гортö.

Мамыс нывкалöн гортын эз ни вöв, но кынымкö чугунöн горын да ведра тöрик кастрюляöн городзас пым ваыс сулалiс.

Пытшкись посöдзас жö, кытöн видзчисис тöнсянь ваннаö кöтöтöм паськöм, Таисья пондiс песласьны.

Важынсянь тöдса удж шогмис кокнита. Но уджавтöнняс нывка сiйö и керис, дзарышалiс ванйöв осьта ыбöсöт пызан вылiсь будильник ладорö, тэрмасис.

Пондöтöм удж керсис эшö павжун вотöдз. Кыкпöв песлалöм паськöм, сэтшöм жö бытшöма вöлi гывьялöм да öшлöм. Но подакокувтсö ытшкöм кузя гортын эз пукöт. Перыта павжнайтыштöм бöрсянь Таисья вились иньдöтчис куканнез дынö.

Эстöн, видз вылас, быдöс вöлi одззамоз. Чукöртчöм завор бердö куканнез сё эшö шоччисисö, а ытшкисиссез — ытшкисö. Павжун вотöдз нiя, тыдалö, неöтпырись ештöмöсь вуджлыны видз мöдöрöдз и содтöмöсь тöння ытшкöм бердö вель паськыт от. Часöт, павжнайтöмныс бöрсянь, инькаэз керисö сiйö жö: гужгышалiсö öтмöдöрö бытшöма вартлöм литовкаэзöн да вешшисö оськöв бöрын оськöв сё одзлань. И видзöтны кö керöм удж сьöртi, öнiсянь ни позис тöдны — талун рыт кежö джын подакокувтыс ытшкиссяс. Эта увья и эстöн, куканнес дынын, ытшкисиссес удж вылö видзöттöн, Таисьяöс тожö эз пукöт. Нывка кежалiс конюховка дынöдз, мынöтiс стена бердiсь литовка, веськыта подакокувт видз кузя иньдöтчис Шорсайö.

— Султ жö, невеста морт, миян сьöрö литовканат! Öтлаын гажажык лоас! — ылiсянькодь да шутитöм могись горöтчис кинкö ытшкисиссез коласiсь, кöр Таисья поперегалiс ны весьтöт видз.

— Спасибо! Меным и öтнамлö абу гажтöм! — шыасис нывка, сы коста жö думайтiс: «Нарошно я мый я дразнитöны?» Мед перытжыка сайöвтчыны лэчыт кыла инькаэз шогья, Таисья оськöввесö содтыштiс.

Видз увтсянь подöна туёк кузя нывка вуджис непаськыт оль, петiс ытшкытöм эшö межа дорö. Сы сайын пондöтчис ыб, кöда пасьта жагвыв окласис шепасьöм ни рудзöг, а сы весьтын, дзик сöстöм шорлöн больгöм, öшалiс ыбшаррезлöн гажöн питиртöм. Таисья вель дыр сулалiс межа дорас. Ытшкисьöмыс местаö нывкалö охота вöлi пуксьыны нето водны сэтчö жö, кытöн сулалiс, вунöтны аслас сьöкыт заботаэз йылiсь, пöттöдз кывзыны шеппезлiсь онмöсьтан, лöнь кышöтöм да ыбшаррезлiсь гажöтан сьылöм. Но ыбыслöн жö рам шушкöмыс да ыбшаррезлöн питиртöмыс вились казьмöтiсö нывкалö вотöм мечта йылiсь, мыйсянь сьöлöм пидзырттöдз лоис зубыт да гажтöм. А быдöс местö, мый кылiс да адззис Таисья ас гöгöр, син одзас сувтiс литовкаэзöн жалейттöг шöралöм-ытшкöм подакокувт. Сьöлöм пидзыртан зубытыс да гажтöмыс пöртчисö сыын обидаö да лöгö. Аслыс казявтöг ни, Таисья оськöвтiс межа дорись борозда сайö, сувтчывтöг да вынöн öвтыштiс литовканас öтпыр, мöдöтпыр, а сэсся эшö да эшö.

Шепасьöм рудзöг, кöда месяц бöртi вермис бы тырны лöз рöма, ён да быд мортлö учöтсянь тöдса, пöткöтан дука сю туссезöн, öнi, литовкаыс увтын негорöн кышöтöмöн, пöрис, дзугсис, чукöртчис лёдзö, не кыдз нянь, а дзир подалö вердчан.

Таисья ытшкисис. И нельки лöзчача да селько-белько цветтэз вылö, кöдна шочыника пантасьлiсö межа дорсянь сю коласас, гленитчисö сылö öтвынöн пыр одзжык, да кöднö мöдiк кадö нельки вöрзьöтнытö ки эз лэбтiсь, талун öддьöнсö эз видзöт, ытшкис быдöс öтвыв.

Мымда тöрас тракторнöй тележка вылö, Таисья бытшöма эз тöд. И кöр межа пöлöн вель ылö вöлiсö нуöтöмöсь куим покос, нывка недырик шоччисьыштiс: öвтыштiс чужöм пасьта визывтан ньылöмсö, ыркöтчис. А кöр куимыс сьöрна вöлiсö вöтчöтöмöсь эшö сымда жö, сэк вöлись сувтiс, нёджжасьыштiс керöм удж вылö, кышыштiс чышкыштöм дорыша литовкасö пельпон сайö, аслас жö след кузя иньдöтчис бöр.

Адззылiс я кинкö сылiсь ытшкисьöмсö, некытшöм дума эта йылiсь эз вöв. Öнi, кöр колана уджыс лоис керöм ни, думайтсис дзир сы йылiсь, мед адззыны кытшöмкö транспорт да вермыны вайны ытшкöмсö кукань карта дынö. Этöн думанас Таисья и бертiс бöр конюховка дынö. Кадыс вöлi рытъявыв ни, но уджалансяняс эшö эз бертö. Сiдзкö, видзчисьны тракторсö вöлi эшö одз. И кöр Таисья сё эшö думайтiс сы йылiсь, вермис я зоотехник баитчыны кинкöткö трактористтэз коласiсь, деревня ладорсянь пондiс кывны сибöтчан автомашиналöн шумитöм. Недыр мыйись сiя мыччисис деревня дорас, ныроккез весьтын простöй кузовнас горöн йиркöтöмöн, дзуртышалöмöн да öтмöдöрö öвтышасьöмöн, пондiс сибöтчыны конюховка ладорö.

Матiсяньжык Таисья тöдiс сыын ассиныс, уналаöт кыртöм краскаа да нюмрасьöм чужöма ГАЗ-52, кöда не öтiк год сьöрна сулалiс вевттьытöг колхознöй кузница дынын, лым да зэр увтын. Сы кабинаын пукалiссез коласiсь нывка медперво казялiс Галинаöс, а эта бöрсянь несьöкыт вöлi вежöртны, кин вермис лоны руль саяс.

Кытчöдз нывка думайтiс, мыйлö бы нылö ковсис локны татчö, автомашина кытшöвтiс конюховка гöгöр, сувтiс. Кабинаись петiс, кыдз и пыр, акань моз вочöтöм вывтыра, гажа настроеннёа да сайöвттöм счастьесянь серöмöн тырöм сина Галина, уськöтчис Таисья дынö, сывйыштiс, жмитчыштiс и небыт, и шоныт вывтырнас сы уджалан паськöма вывтыр бердö.

— Здоровöн овлан! Гöссесö эн видзчись? Мый ни керлан? Мыля нö не клубö, не миянöдз некöр он и сибав? Сё вердчаныт понда правленнёыскöт воюйтан? Кывсьö, районöдз ни ветлöмыт? — тыртiс Галина.

— Ола тай. А районас ме не вердчан пона, ас пондаись ветлi.

— И вердчаныс понда тожö кытчöкö колiс пыравны. Нем миян правленчи вылö видзöтны. Нiя эстöн мый вöтасясö — сiйö и керöны. Кывсьö, нельки подакокувтсö тэнчит ытшкыны пондöмась. — Öткоста Галина дзар керыштiс видз ладорö, хлоп вачкис киэзнас боккес кузя. — Этö жö смех, Тайка, смех! Эз ештö сетны да... Асьныс жö... А ми эшö кытшöмкö совесть йылiсь баитам. Вот сiя кытшöм и эм миян правленчилöн совестьныс.

Таисья дзир öвтыштiс кинас Галина басни вылö: ась пö мый керасö, сiйö и кер.

— А тi кытчöдз сiдз? Не загсöдз я öдззöтчöмöсь? Таисья видзчисис, что кутöм недолытсянь Галина кöть недырик кежö вежсьыштас чужöм вылас, то ли баснинас сорасяс да лöньсяс. А мöдыс сы юалöмсянь нельки эз и дрöгнитышт.

— Да не кытчöдз. Кадыс загсöдззас эшö эз сибав. Тэ дынöдз тай. Эн разь видзчись? Асывнас ме дынö зоотехник кежалiс, корис, мед рытъявылас тэныт трактор тележкаöн мöдöтны. Но тракторрес уджалансяняс эз на бертö. Вот ме эта местö сiйö, — кинас öвтыштöмöн Галина мыччалiс кабина ладорö, — ...аслас драндулетöн и доддялi. Бöрись бортыс кытчöдз лöсьöттöм, и öтi-мöдi, баитö, эшö колö керны. Но эд турунсö вайны и сытöг позяс. Котрасьö тай мало-дело. Пуксьы, мунам, кытчö тэныт колö.

— Былись, Галка? — öнi вöлись, дзик ловзис, гажмис Таисья. — Кытшöм тай тэ молодец вöлöмыт! А ме мыйкö сымдасö эг и думайт. — И часöт не Галина ни Таисьяöс, а ачыс Таисья перыта сывйыштiс Галинасö, гажвевйöн бергöтiс кругпöв ас гöгöр. — Но, а тэ ачыт тожö мекöт мунан? Или дзир татчöдз локтiн?

— А мыля бы и не ветлыны öтпырисьсö, нуöтан дак? Менам уджыс керсьöм, — вак-вак серöмтчис Галина. — Нем умöльыс оз ло, гöг оз письты, отсышта тэныт öтпырисьсö дак.

— Паськöмыт вылат не уджалан да...

— А-а, — öвтыштiс Галина кинас. — Адззöмыт мый понда горзыны. Пуксьы вот, кытчö тэныт гленитчö и — аллё.

— Сэтчин эд лэбтавны ковсяс мыйöнкö. Ме часöт вилаэзла кежала. — Взвоз кузя Таисья котöрöн уськöтчис сарайö.

Вилаэс адззисисö дзир кыка. Öштыны кад куимöтсö кошшöм дорын нывка эз ни понды. Петкöтiс да лэбтiс адззöммесö автомашина кузовö.

— Кытчö, Тайка, пуксян? Кабинаас али вевдöрас?

— А-а, — öвтыштiс кинас. — Меным кöть кытчö. Пуксьы ачыт кабинаас. — Бöрись колесо вывсянь нывка кокнита кайис кузовö, кутчисис киэзнас одзись борт бердö.

Мунтöнняныс ни вöлись Таисья думайтiс: «Кыдз этö меным одзжык сымдаыс юрам эз пыр, что Галкаыс вермас отсавны? Кыдз-некыдз диспетчер сё жö, начальство, позьö шуны, ас местас.

Чожа мый автомашина петiс деревня сайö, жебытика вöвдöм пос кузя вуджис оль, кайис ыб вылö, сибöтчис Таисья ытшкас весьтöдз, бергöтчис, сувтiс. Нывкаэз кутчисö вилаэз бердö, пондiсö лэбтавны ытшкöм рудзöгсö кузовö. Зонкаыс вевдöрас тэчис.

Грузитнытö ковсис чукöрттöмö. Эта кузя Вася кадiсь кадö лэдзчывлiс кузовись, заводитлiс да нуöтлiс машинасö неылö одзлань. Но нельки сiдз уджалöм коста куим мортыслöн уджыс шогмис перыта. Джын час сьöрна автомашина вöлi тыртöм. Быдöс ытшкöмсис тэчсис дзир джыныс. Эта увья и ковсис керны кык рейс.

Кукань карта дынын ректiсьöм бöрсянь Вася аслас драндулет вылын, кыдз Галина перво жö горöтчис сы автомашина йылiсь, вашöтiс бöр гаражö. А Галина некытчö эз тэрмась: подругаыскöт баитöм могись кольччис отсасьны. Вайöм да ректöм вердчансö колiс пыртлыны карта пытшкöдз, тэчны яслиэзö, сорлавны пизьöн.

Мед ештыны пöттöдз баитны удж коста, одз да бöр нывкаэз ветлiсö öтдруг. Эстöн, быд берся коласын, Галина вились горöтчис:

— Мый нö, Тайка, он висьтась, кытшöм могöн районас ветлiн?

— Школаö тай корлiсö. Парасковья Андреевнакöт пантасьлiм да баитiм. Одзлань велöтчыны тшöктöны мунны, кывсьöм ни кыськö, что ме фермаын, куканнез дынын уджала да.

— А не сы йылiсь разь ми тэныт Порсевыскöт перво жö и тотим? Тэныт бы, Тайка, да эшö не велöтчыны.

— Сымдасö ме и ачым вежöрта, вöлi кöбы кин сайсянь да лэдзис кöбы мамö.

— А сiя мый?

— Мун пö, абу кö прокыт фермаас уджавны. А кокнит разь роднöй мамыссянь сэтшöмсö кывнытö? Эта жö — горшö пурт.

— Гордöй тэ, Тайка. Сьöвзин бы эта басни вылö да и дöс сэтöн.

— Кокнит тэныт сымдасö баитнытö. А ме вот ог вермы, вежöртан?

— Сiдз, батi, — согласитчис Галина. — Ме дак и ог ни думайт одзланься велöтчöмыс йылiсь.

— А мый сэтшöмыс лоис? Тэнат эм кин сайсянь, Галка, велöтчынытö. Мунiн бы, дак папыт бы эталö, натьтö, нельки рад вöлi.

— Сiдз, батi. Да только сёр ни меным эта йылiсь думайтнытö.

Морос одзö кутöм ношаэзöн нывкаэз пырисö карта пытшкö. А кöр тэчисö пыртöм вердчансö яслиэзö, Галина сувтчыштiс недырик кежö паныт Таисьялö, нырыштчыштiс пельпоннас ясли потш бердö.

— Ме эд былись, Тайка, айка сайö мöда петны. Не шутитöм, не бöбöтчöм Галина басниын эз кыв.

— Не одзöв я?.. Томöсь эшö нач да...

— Сiдз, батi. Да мый нö эшö кольччö? — А одзлань негорöн, мед некин эз кыв: — Быдöс ни эд öнöдз миян коласын вöлi. Вот и думайт ачыт, кытчö меным эта бöрсянь воштiсьнытö?

Таисья одзжык ни вежöртiс, что Галинасянь сымдасö видзчисьны позьö. Но нельки сэк эта юöрыс нывкаöс сэтчöдз дивуйтiс, что паныт кыввезöн сiя эз адззись: кыдз сiйö примитны, эз тöд. Мыйсянькö пондiс мыччассьыны, что эта бöрсянь Галина вылiсь позяс казявны кытшöмкö нятьöсь пятно, кöда öнi быд мортлö усьö син вылö. Но мымда бы Таисья эз нёджжась, нем сэтшöмсö подругаыс вылiсь казявны эз вермы.

— Мый тэ ме вылö сiдз видзöтан? — дивуйтчыштiс Галина. — Да нем, Тайка, сэтöн умöльыс абу, вежöртан, нем. Вот пешлан кöркö ачыт, дак пондан вöлись тöдны.

Таисья кылiс, кыдз Галина кыввезсянь мыйкö пеллез чирыштöдз пым чепöссис чужöм пасьта.

— Тьфу, Галка! Стыдтöм! Совестьтöм! Мун ме син одзись баснинат! — Таисья татшкыштiс дынсис подругасö, öткоста ачыс оськöв ылына вештыштiс сы дынiсь. Но Галинасö эта эз ни сувтат. Сылö дзир öд шедiс.

— Мый? Он верит? Да? Быль и быль ме тэныт висьтала. — Сы коста жö, нарошно горöн ваксьытöн, Галина оськöвтiс подругаыс дынöдз зэв, сывьялiс киэс коласын, быднёж пондiс жмитлыны-пидзравны сiйö и небыт и зубыт, и аслас баснисянь ни öзйöм вывтыр бердын.

— Мун жö, Галка, эн пет кучиксит, — подругаыс шогья зэркыта мездiсьтöн, горöтчис Таисья. Жагвыв кыкнанныс лöньсисö. Сэк вöлись, не шутитöмöн ни, а нач серьёзнöя Галина эшö юöртiс:

— Ме дзир öтiкись, кыдз биись пола, мед не тырсявны одза-одз.

Таисья жö, кöр сувтöтiс сэтшöмöн Галинасö син одзас, öтiк этасянь кöдзалiс да ёжгыльтчис быдсöн вывтырнас. «Колö жö эд...»

Одзланься басниыс ны коласын эз ни лöсяв. А Галина, кöда одззамоз ветлöтiс Таисья сьöрын, öнi сiйö нельки дзескöтiс. Кытчöдз уджалiсö, «ну» да «на» чапкасисö кыв-мöдöн не öддьöн тöдчана торрез йылiсь, да и то дзир сы увья, мед только не чöвны. Нельки привет йылiсь, кöдö тшöктiс сетны Галиналö вöр посёлокись том зонка-шофёр, да кöдö Таисья не öтiк лун сьöрна видзис тöдвылас, мед только не вунöтны, öнi, эта видзчисьтöм юöр шогья, нач вунöтiс. Бур кöть сiя, что вайöм вердчаныс дыр мыйись сё жö пыртлiссис, а Галина мунiс. Янсöтчытöнняныс сiя сымда и горöтчис:

— Эн жö бöра, Тайка, некинлö висьтась, мый йылiсь эстöн баитiм.

— Некинлö меным тэсся висьтасьнытö.

Галина мунöм бöрсянь Таисья дзик мыйкö увья мезмис. Нельки удж коласас бергавны лоис просжык да кокнитжык. Дивуйтчöмöн, ас кежас нывка негорöн баитiс: «Колö жö эд, колö жö. Нывка юрнас... А вдруг былись... кыдз ачыс баитö». Öтiк кывсö Таисья нельки ас кежас горöтчыны эз лысьт. «Эд кык кö юр, дак öтiкыс сэтöн жö и усь».