- •Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)
- •Медодзза пантасьöм (Иньва, 1964)
- •Семьялöн судьба
- •Асъя югытлö паныт
- •Сьыланкыв (Иньва, 1968)
- •Прошинаын тулыс (Пармаын асыв, 1974)
- •Почкаэз оссьöны (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Аканнез (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Тöдiсь (Иньва, 1976)
- •Сюромка гусялiсö
- •Олöм лун
- •Норма понда (1991)
- •Тупöссез
- •«Прикашайтчис»
- •Повессез гажа грива бур юöр
- •Пос дорын
- •Павжун коста
- •Шаньгаэз
- •Гажа грива
- •Вöрын асыв
- •Шоччисьтöн
- •Пиня жугалiс
- •Прошинаын тулыс (1987)
- •Адззисьлытöдз, марина!
- •Ыджыт ваэз коста
- •Романнэз туйвежжез (часть первöй)
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Ыбшар (Роман куим частьын)
- •Первöй часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Мöдiк часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Глава XII
- •Глава XIII
- •Глава XIV
- •Глава XV
- •Глава XVI
- •Глава XVII
- •Куимöт часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Орсöтаннэз горадзуль Сизим картинаа драма
- •Медодзза картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Нёльöт картина
- •Витöт картина
- •Кватьöт картина
- •Сизимöт картина
- •Орöмыс оз йитсьы
- •«Курорт»
- •Репетиция
- •Мöдiк картина
- •Рецепт, или колö вöрöтчыны
- •Первöй картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Перестройка жö
- •Миритчöм Öтiк акта трагедия
- •Кывбуррез мамöлö
- •* Ме тэнö эг пантавлы *
- •Ме любитöмсянь тэ он мун
- •* Кыдз бытьтö тэнат *
- •* Ась увгис тöв *
- •* Кытшöм жö тэныт *
- •* Некин оз тöд *
- •* Сибöтчас ар *
- •* Ме кывза *
- •Челядьлö вашиль
- •Кык кока, а оз оськав
- •Уджыс веськöтö
- •Руч да кöч
- •Бичирок
- •Быдыс ас местын
- •Бабывкöт тöвйöм
- •Вовалöн сьöдкай
- •Колана гаг
- •Вот и чож!
- •Лолалан шор
- •Ме оланiсь Гижисьлöн автобиографияись тор
- •Природалöн явленнёэз лолалан шор
- •Ловья лым
- •Öшалан вöр
- •Диво-ключ
- •Лым да цвет
- •Пелькытша кран
- •Гожум шöрнас
- •Енöж картинаэз
- •Столббез орсöны
- •Тулыслöн следдэз
- •Öмидзрöма говк
- •Шер бöрсянь
- •Пресмыкающöйез весöтчись
- •Лягушкалöн тöвйöм
- •Повтöм дзöдзыв
- •«Смертькöт» пантасьöм
- •Насекомöйез кöдзыв туйез
- •Кöдзыввез
- •Сэтöрлöн кöр
- •Гагпыжьян
- •Сюра бабыв
- •Вынсö не одзöстны
- •Кайез сьöдкай
- •Гоголь-шоголь
- •Чавканнэз
- •Чöсмасиссез
- •Кытшöм миян бадьöг
- •Менам ыбшар
- •Хищник-кай
- •Сöстöм чочком бока
- •Сера гора кай
- •Тöвся купайтчöм
- •Зверрез тшакьялiсь ур
- •Вöрмöссэз
- •Сiдзкö, ловья
- •Вельмöм кöч
- •Пöрись кань
- •Сьöдпель
- •Пияна ош
- •Ягöдалiсь мöссэз
- •Вареннё кöр
- •Тшаккез мыртшаккез
- •Ольтшаккез
- •Горттшак
- •Чöскыт тшак
- •Тшак-пушка
- •Кыдзтшак (битшак)
- •Туруннэз гöнагаг
- •Медчöскыт ягöд
- •Пуэз да кустарниккез кытiсь лоис ирга?
- •Виль ягöд
- •Гöрд льöмпу
- •Монгольскöй гöсь
- •Маньчжурскöй орех
- •Зöртусьпу
- •Лымьягöд
- •Туригум
- •Льöмпу да таг
- •Мыррез городын
- •Медбасöк клён
- •Статьяэз кык поступок йылiсь (Иньва, 1964)
- •«Шапка пожум» повесть йылiсь (Иньва, 1966)
- •Питю öньö да м. Лихачёв йылiсь (а. Зубов, м. Лихачёв. Бöрйöм произведеннёэз. Кудымкар, 1989) составительсянь
- •Андрей никифорович зубов (питю öньö)
- •Михаил павлович лихачёв
- •Öшмöссэз:
Лым да цвет
Быд лыддьöтiсь, натьтö, öнöдз тöдö ни, что Гайна посёлок — миян округын медылiсь районнöй центр. Сэтчö жö висьтассяс, что и сулалö сiя медыджыт ю берег дорын. Да и ачыс Гайна округись посёлоккез коласын лоас, натьтö, тожö медыджыт.
Окружнöй организацияэзын дас кыным год сьöрна уджавтöн вöвлыны эта ылiсь районнöй центрын меным усьлiс вель унаись. Тöда ме сiйö тöвсяö, кöр посёлоклöн быд ыджыт и учöт керкуыс пидзöсви сулалö лым пытшкын. А сы бердöт зэв визывтан Кама юыс, кынтöм вевдöрсяняс арся мороззэзöн да шебралöм сiя жö лымовöй кыз шебрасöн, мыччассьö сувтöмöн век кежö кадлöн кытшöмкö öтiк измереннёын.
Тöда Гайнасö и тулыссяö, кöр тöвбыт сьöрна вöрöтчытöг куйлан лым дзик саймö да ловзьö пым шондi югöррез увтын. Норасьöм могись гажтöма ружтышалöмöн сiя пондö ляпкисьны-жмитчыны му бердö, лунiсь лун лоö сё лажмытжык. Эта коста и мыччассьö, бытьтö посёлоклöн гырись и поснит керкуэс тожö саймöны, ловзьöны да пондöны быдмыны лым увтсис вывлань. Ны сьöрö жö сёрöнжык саймö, ловзьö да пондö лэбтiсьны-польдыны аслас береггез коласын и лöзöтöм чужöма ни сэк кежö Кама ю. Но тырöм öрын сöнöг сора, зелёнöйкодь рöма ваыс, кöда чукöртчö йы вевдöрас, мыччассьö сiя кадö сё эшö сулаланаöн. Быдсöн жö Кама юыс ловзьö сэк, кöр сiя лэбтö, чеглалö да лэдзчöтö увлань ас вывсис йы. Öтлаын аскöттяс ю саймöтö да ловзьöтö и ас весьтiсь ру, кöдаын нельки пыж бердiсь цеплöн кышöтöм пондö вачкисьны горöн гымалöм вылö. Тöда ме Гайнасö и арсяö, кöр поснит да тшöк зэр вонясянöдз кизертö кок увтiсь кряш да сёй, а берег дорись ваöн боссьöм песок пöртчö зыбунö, кöр улица вылын паныт сюрöм машина шогья колö кежны верста ылына бокö, мед сiя эз чажгы тэнö юрсянь кок увтöдз гежень кодь кизерик нятьöн. Но кытшöм кадсяöн да кытшöмöн бы ме эг тöд этö ылiсь посёлоксö, медбытшöма да пыр кежö кольччис сiя ме тöдвылын гожумсяöн. И кольччис нач не лöз чужöма, лöнь да паськыт Кама юöн, не кадсянь сьöдöтöм, поснит да важ пуовöй керкуэзöн, кöдна коласö пелитчöны югыт öшына, паськыт кымöса, кык да куим сувда каменнöй керкуэз, и не дортöм-понтöм главнöй улицаöн, кöда öтмöдöрö мыдзтöг чуклясьöмöн кыссьö Кама ю пöлöн. Кольччис сiя ме тöдвылын öтiк явленнёöн, кöдö позьö пантавны не быд коста да не быдлаись, а дзир сэк, гожумнас и дзир сэтчинiсь, Гайнасис.
Вöлi эта 1970 годö, июньнас. Сулалiс гожумся ни мича, шоныт да кöс или, кыдз баитöны коми отир коласын, ви вийöтан погоддя. Важынкодь чулалiс тулысся кöдзан кад. Кöдзöм муэс сэк кежö пондiсö ни вевттисьны небыт-зелёнöй рöма том петассэзöн. Гумö кыссис арсянь кöдзöм рудзöг. Матiсь вöррезын позис кывны кöклiсь мыдзтöм кöкöм, а быд ыб весьтын русö пöдтiс стекляннöй шыöн горалан сильканнэзсянь — питиртiсö-сьылiсö ыбшаррез.
Деревняын и городын отир важын ни ветлiс öтпöвса да кокнит гожумся паськöмын. А купайтчись челядь лунтыр чулöтiсö ассиныс кад пруд дорын, васис кодьöн эз и петавлö.
Сэтшöм кадö ме и шедi Гайнаö. Городсянь пукси самолёт вылö и час сьöрна лэбзьöм бöртi вöлi сэтчин ни.
Мед не кольччыны местатöг ой кежö, аскадö колiс ештыны сувтны гостиницаö. Гайнаын, кыдз и быдлаын мöдiклаын, простöй местаэс гостиницаас овлöны тожö не пыр. Но тэрмасьны сэтчин подöн, веськыта аэродром ыб кузя, сiя лунö эз ковсьы. Аэропортсянь посёлокöдз лöсялiс неыджыт леспромхозовскöй автобус. Сiя и вайöтiс быдöс самолёт вылын локтiссесö гостиница весьтöдз.
Номерыс лöсялiс улица ладорсянь. И кöр ме, миссьöм-пыркöтчöм бöрсянь ни, аслам удж йылiсь думаэз коласын, сибöтчыштi öшын дынö да дзар керыштi паныт посёлоклö крута лэдзчисян терраса ладорö, син вылö усис мыйкö нач невежöртана. Терраса увтöт шочыника быдман пуэз коласын куйлiс мыйкö лöз-чочком лым вылö вачкисяна. Аслам думаэз коласын медперво ме кыдзкö эг и ылöст вынсьöтчыны вежöртны сэтöн жö, мый эта сэтшöмыс. Но сiйö казялöмсянь, кыдз тöвся кöдзытсянь, мыйкö, йыг-йыг-йыг, паськалiс вывтыр пасьта. Этасянь жö, кыдз баитсьö, машинальнöя, ме нюжöтчи стул спинка вылын öшалан пиджак бердöдз, мед пасьтасьны. Сы коста жö ачым казялi, кыдз улица мöдöрас, неважын строитöм стадион вылын, кöмтöг-пасьтöг орсiсö челядь. Сiя жö стадион гöгöр садитöм кыдззез да тополлез вылын орсiс-кышöтiс жагвыв руалан тöв увтын югыт-зелёнöй рöма, паськыт том лист.
Эстöн вöлись ме и сайми аслам думаэзсянь. «Мый этö мекöт?.. Шоныт жö öтöрас...» Одзлань ме эшö öтпырись вуджöтi синнэзöс терраса ладорö. И кöр вились лякаси нiйöн лöз-чочком рöма шебрас бердö, кöда куйлiс омöн крута лэдзчисян терраса пасьта, öнi ылöстöмöн ни, вель ёна дивуйтчöмöн, думайтi: «Эта эшö мый сэтшöмыс? Лым вылö эд ылiсянь вачкисьö. Но кысь сылö сэтчин гожумшöрнас лонытö?»
Сэтшöм крут местаэзiсь, кытшöмöн вöлi эта террасаыс, лымыс сылiс эшö апрельнас. А öнi сулалiс июнь, кöр отир лöсьöтчис ытшкисьны. Но мый эшö вермис лоны öтiк лымся сэтшöм лöзкодь чочком да сы пасьта шебрасöн, кöда орöттöг, кыт векнитжыка, кыт паськытжыка, кыссис чуть я не джын километр ылына? Нем сэтшöмыс, öтiк лымся, юрö сэсся эз пыр. «Сiдзкö, сё жö лым?.. Гожум шöрнас?..» Кывсьы кинкö басниын эта йылiсь, ас синöн адззывтöг и веритны он понды. А сэтöн, вот сiя, син одзын. Верит кöть эн.
Одзлань менö пондiс донимайтны эшö и сэтшöм вопрос: эд былись кö эта лым, дак кыдз сiдз вермис лоны, мед сiя эз сыв сэтшöм крут местаын да кольччис куйлыны «ловйöн» гожум шöрöдз? Батi, шочыник вöрыс увья, кöда пондöтчис тшöтш терраса дорсянь да сыкöт жö öтлаын лэдзчис увлань? Но сэтöн жö меным тöдвылам усис и сэтшöм тор: час сьöрна самолёт вылын вöр весьтöт лэбзьытöн ме и öтiклаись некысь сэтшöмсö эг казяв. Том листöн вевттисьöм вöр эта коста вöлi зелёнöй ни, кыдз неважынся петассэзöн сайöвтöм ыб нето туруна видз. И некытöн, нельки медпыдын вöра местаэзын, лымыслöн и дукыс эз ни вöв.
Мед не жугдыны весись юр одзлань, ме петi гостиницаись да сэтöн жö иньдöтчи терраса ладорö. Охота лоис адззывны быдöс матiсяньжык да вежöртны бöбасьтöг сэтчин, местаас.
Оттöмик улицаöт вывлань оськавтöн, ме чулалi отирлiсь карчйöррез. А эшö недыр мыйись ме кок увтын бырсис гожумся шонытöн ловзьöтöм да турунзьöм му. Одзлань пондöтчис сiя лöзкодь чочкомыс, кöда усис син вылö гостиница öшынсянь. И кыдз бы сiя менö эз дивуйт, эта и былись вöлi лым, лым, кöдö кузь тöвбыт сьöрна нöбöтiс да пуксьöтiс лöнь терраса увтö. Вежöртана, что öнi сiя немöн эз ни вачкись вились усьöм, чочком да небыт тöвся лым вылö, кöда сэтшöм кокнита лэбалö руöт да небыта пуксьö чужöм вылö. Öнi сы местö вöлi лöзвевья рöма, мукöдлаöт нельки шучкöп тыдалана, гырись да чорыт, топыта пуксьöм да кынмöм öтлаö, кыдз шарей-сов, кöда чарöмсялöм вевдöрнас кокнита видзис ас вылас мортöс. Не ылiсянь адззылöмсянь ни, а зэв сы бердö сибöтчöмсянь, и чужöмöн, и вывтырöн ме кылi, кытшöм ыркыт тöвся руöн сiя ловзисис ме вылö. А кöр ме сувтi сы вылö коккезнам да пуэс вуджöрын ветлöтöв-кери недырик öтмöдöрö, этöн каднас кöдзытыс вывтыр чутырттöдз сибалiс ме бердö. Усис нельки жалейтны, что эг пасьтав вылам, а коли гостиницаö, стул спинка вылö öшöтöмöн, ассим пиджак.
Гожум шöрнас эта «тöв кузя» дивуйтчöмöн гуляйттöн, ме жагвыв кысси паныт крут террасаыслö сё вывлань да вывлань. Эта коста жö öнöдз казялi ни, что мукöд местаэзын öткаса пуэзлö лымыс сибалö «пидзöсви», сiдз кыдз дыннэзныс нылöн сы увтiсь эз и тыдалö. Мукöдыслöн ны коласiсь эта жö лымöн вöлiсö нырыштöмöсь му бердас нельки увдöрись уввес. Эта сьöртi ни несьöкыт вöлi вежöртны, что öнöдз эстöн лымыс куйлö быдса метр сувдöн, а мукöдлаас, батi, эшö и кызжыка.
Вöлi эстöн не только тöвсямоз ыркыт, но и тöвсямоз жö лöнь. Эз кыв не кайезлöн горалöм, не зiэзлöн да малянкаэзлöн горöн дзингöм-лэбалöм. Вежöртана, что лым вылас туруныс тожö эз быдмы и цветтэс эз цветитö. Этасянь эз кыв кöбывка-скрипаччезлöн гажöна дзуркöтöм-орсöм. Эз позь казявны некöдöрись и бабыввезлiсь синбур гажöтана быркайтöм.
Жагвыв оськавтöн да нёджжасьтöн ме сибöтчи террасалöн вывланись дорöдз, кысянь и пондöтчис сылöн увлань крута усьöм. Эстöн вöлись лымыс орис. Вылынжык, терраса дорыш бердсянь мöдöрас öнi пондöтчис томыник туруна, волькыт видз. Эстöн, видз дорас, дзир öтiк оськöв ылына лым бердсянь, бель видзис, цветитiс гöрдъягöд. И кöр сылöн гöгрöса лепестока да веж сьöлöмöса сэтшöм тöдса цветоккес усисö син вылö сэтшöм матын из кодь чорыт да шой кодь кöдзыт лым бердсянь, меным вились эз веритсьы, что сэтшöмыс былись вермас лоны. Но эта вöлi быль, вöлi не вöтын и не сказкаын, а менам син одзын, кöр öтiк кокöн ме сулалi лым вылын, а мöднам — том да зелёнöй туруна шоныт му вылын, висьтавны веськытжыка — öт кокöн гожумын, мöднас — тöлын. Мыйöн не экзотика? И кытöн бы тi думайтат? Асланым округын, а не Африкаын нето полюс вылын.
Ответыс жö одзза вопрос вылö: кыдз сiдз вермис лоны? сэк кежö вöлi эшö адззытöм. Эта вылын колiс думайтны. Сiйöн терраса вевдöрас петöм бöрсянь шоччисьöм могись ме пукси сэтчö жö, дзирыт шондi югöррез увтö, пондi видзöтны увлань, думайтi. Эстöн меным вöлись и усис казявны да вежöртны, что террасаыс усьö веськыта ойвыв ладорö. А посёлокыслань да Кама юыслань сылöн кырылыс сэтшöм крут, что эта увья лунтырнас сы ладорö и öтiк шондi югöрок оз сибав. Терраса дорас этна думаэз коласын ме пукалi тшöтш павжунся кадö, кöр енöжас шондiыс öшалiс медвылына. Но нельки сэк сылöн югöррес öтiклаö лым бердас сибавны эз вермö. А кытчö нiя сё жö сибалiсö, дак сэтшöм местаэзас, вежöртана, лымыс эз ни вöв. Сiя куйлiс дзир сэтöн, кытчö лунтыр сьöрна эз вермы судзöтчыны шондi югöр. Вот мый увья сiя сывнытö öнöдз и эз вермы.
Терраса увтiсь лымсö вермис бы сылöтны шоныт тулысся зэр. Но тулысбытнас этчö сiя, тыдалö, тожö абу сибавлöм. Вот мый увья и усис меным пантасьны сыкöт гожум шöрнас. И нельки уна год бöртi, кöр ме кыла кинкö басниись эта медылiсь посёлок йылiсь, медодз меным усьö тöдвылö эта явленнёыс — гожумшöрся тöв, лым да цвет.