Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Кайез сьöдкай

Бертöны нiя гортö одз, унаöн одзжык сэтшöм кайезся, кыдз, шуам, сырчик, ыбшар да мöдiккез.

Öтöрас сулалö эшö март. И ась луншöр гöгöр вылына ни лэбтiсьö шондi да шонтö-пырöтö аслас ем-югöррезöн джуджыта усьöм тöвбытся лым. Ась небзьöны, бытшöмжыка пондöны нёкрасьны вöрын пу уввез да лэдзöны вывсиныс кок увтö сьöкыт шебрас. Но бытшöм шонытöдз эшö ылын.

Овлö, кöр шольöм лым да письтöм шоррез вылö кымöртчас, ойтöвтас, кöдздöтас. Вачкас сэтшöм мороз, кöда, кыдз баитсьö отир басниын — «эшö öшка сюррез чеглалас». А то лэбтiсяс сэтшöм пурга-падера, кöть и синнэтö эн осьт: öтöрас мыччисьны полöм петö. Сэтшöм кадö, овлö, и пуэс потласьöны, кыдз тöвшöрся мороззэз коста, и лым столаэсö нöбöтö да пуксьöтö метр сувдöн, кыдз январьнас жö.

Но март эм март. И мымда бы тöлыс тулысыскöт эз вермась аслас праваэз понда, кыдз эз пет кучиксис, нiя сорасьтöг тöдöны — кöдздöтöмыс эта недырик кежö. И петiсö кö нiя, вöрзисö кö горт туйö, эта нiйö оз ни видз да оз сувтöт. И кытшöм бы эз вöв март конец, сэк кежö сьöдкайез сё ни лоасö гортын.

Этасянь часто и овлö сiдз, что ойöн-асылöн чикöтö мороз. Отир эшö эз ештö петны тöвся паськöмись: пасись да пальтоись, сё эшö полöны вежны юр вылiсь тöвся шапкасö шляпа нето кепка вылö.

Эшö и кайпоззэс, кöдна öшалöны кузь потшшез да швач куш и этасянь кыдз нагöлеч чöвтöм кыдззез вылын, мыччассьöны пустаэзöн. Но эн дышöтчы нёджжасьыштны бытшöмжыка март конецас кайпоз вылö и тэ казялан, что сiя гортын ни, сiя локтöм, пырöм аслас тöдса позö, мыдз да тшыг кузь туй бöрсянь — шоччисьö.

Мымда колiс торкны вын, кад да мыла, мед лунöн и ойöн вермыны лэбзьыны не öтiк тысяча километр ылына туйколас?! Сэтчö жö и погоддяыс гортын кытчöдз сё эшö некодя: кöдзыт да тшыг. Му вылас гöгöр эшö куйлö чочком лымовöй шебрас и адззыны сэтшöм кадö колана сёянсö сьöкыт. Сiйöн сьöдкай кытчöдз оз и сьыв. Сiя дзир мыччыштöм осьтаас ассис пыжьян кодь кузь да йыла нырсö, шоччисьö, думайтö: «Ась. Мый лоас одзлань, сiя и ло. Но öнi ме гортын ни. Верми. Локтi. И эта ни бур».

А одзлань пыр овлö öтiк. Кыдз бы тöлыс аслас мороззэзöн да пурга-падераöн кучиксис эз пет, вермасьны тулыскöт да эшö вермыны вын сылöн сё ни оз судз.

Одз ли, сёрöнжык, тулысыс сiйö сё ни вермас. Чулалас сiдз кöдзытнас неделя нето кык, видзöтан кö, тöлыс и бергöтчас, пондас пöльтны лунвывсянь. Пöльыштас сiя шоныт руöн, резас-пазас да вашöтас ойвыв лым кымöрресö, мичöтас-весöтас ны увья енöж. И сэк вились мыччисяс шондi да пондас малавны-шонтны аслас пым югöррезöн му вылiсь шой кодь кöдзыт да саван кодь чочком лым. Шоныта пöльтан русянь да дзирыта сибалан шондi югöррезсянь сiя вились пондас ружтыны-сывны да ляпкисьны-пуксьыны му бердас. И мыччисясö сэк сы увтiсь крут кымöса шондi мороссэз, кöдна бердсянь вывлань лэбтiсьтöн лöнь погоддяö пондас орсны-вериктыны син одзын кокнитик пар.

Лёмзясö пу уввез, кöдна коласын да кöднö быд ладорö павтыравтöн, öдззас сьывны-шутнявны не арся ни, шучкöп нöбöтана да кöдзыт, а тулысся, зумыт да шоныт тöв. Сiя жö пондас новйöтны вöр бердсянь вöрзьöм пугырлiсь да шоналöм лыслiсь сьöлöм саймöтан да вир чожтöтан дук. Саймасö, ловзясö да петасö асланыс тöвся поззэзiсь быдкодь гуттэз, жуккез, номмез да чераннез — кайезлöн сёян.

Гажмыштас сэк кежö и сьöдкай. Тшöтш сiя асывся кадö, кöр стена кодь ылын вöр сайсянь мыччисьтöн пондас маласьны зарни рöма югöррезöн шондi, сьöдкай саймас аслас позын. Сiя чывкнитас-петас аслас керку юр вылö, нюжöтöм голяöн лэбтыштас юрсö паныт мыччисьöм шондiлö, паськöтыштас-шовкнитас борддэзнас да и пондöтас эта мулö, рулö, шондiлö — быдсöн оланыслö — ассис гимн: «Тью-ю-ю-ю», — нюжöтас сiя медодззасö. «Тр-р-р-р» — горöтчас нюжвылöн, дзик вöвсö ассис сувтöтас. А одзлань эшö лэбтыштас вывлань юр вывсис гöннэсö, паськöтыштас борддэсö да и öдззас вöлиськö дирижируйтны нiйöн аслыс, а öткоста сы увтö жö питиртны-сьывны: «Фить-фить-фить-фить, чак-чак-чак-чак, фиу-фиу-фиу, фиу-чак, лиу-чак, виу-чак».

Видзöтан эта коста сьöдкай вылö, кывзан сылiсь этö горалöм-сьылöмсö и думайтан, кытшöм сё жö колö ыджыт вын, мыла да желаннё, нельки ылöс, мед кужны, мед вермыны радуйтчыны сiдз мыччисьöм шондiлö, кужны-вермыны да ылöстны-донтны, сьылöтны-гажöтны ассит олан, кöда сетöм тэныт природаöн эта му вылын?!

Сiдз год куимöн одзжык, кыдзкö асывнас пукси ме öшын одзö, аслам уджалан пызан сайö. Вöлi эта апрельнас ни, гажа да шондiа кадö. Öтöрас эта коста ружтiс-сылiс лым. Канаваэзöт боргисö-котöртiсö шоррез.

Паныт ме öшынкöт, улица мöдöрас, сосед йöр бердын, öшалiс лажмытик потш вылын важ кайпоз. А сы вылын пукалiс сьöдкай да топ сiйö и керис, мый йылiсь висьталöм вывланьын — сьылiс. Сэк ме кори дынам нёльгодся зонöс, вайöтi зэв öшын дынас да мыччалi стекло пыр сьöдкай вылö. Гажмис и Серёжа. Медперво сiя вель дыр кывзiс да видзöтiс сьöдкай вылö керкусянь. Сы коста жö кадiсь кадö бергöтлiс мелань гажмöм чужöмсö, юöртлiс: «Сьылö эд, пап. Ме кыла сiйö».

Мед буржыка кывны сьöдкайлiсь сьылöм, сёрöнжык Серёжа петалiс нельки керкуись. А кöр бертiс бöр, юалiс:

— А кинлöн сiя, пап, сьöдкайыс?

— Андрейкаыслöн, натьтö, кöда паныт олö. Сiя эд кайпозсö сьöдкайыслö керис да öшöтiс.

— А кытöн менам кайыс? Меным тожö колö. Висьтавны паныт меным вöлi нем. Эд мед вöлi аслат сьылiсь кай, эта понда медперво колiс кайпоз, мед сылö вöлi кытöн овны. А сiя кадö кайпозыс миян асланым эшö эз вöв. Эз сибалö кыдзкö сэтчöдз киэз, мед керны да öшöтны матö ас керку дынö кайпоз.

И эстöн меным тöдвылам усис, кыдз ме, вот сiдз жö, эшö учöтöн, радейтлi кывзыны тулыссэзнас сьöдкайлiсь горöн да гажöн сьылöм-гажöтчöм. Но сылöн позыс, кыдз öнi жö, öшалiс тожö улица мöдöрас, соседдэз öшын одзын. А меным колiс, мед сiя öшалiс ас керку бердын да ас öшын одзын. Висьтавны мöднёж — мед сьöдкайыс вöлi не кинлöнкö йöзлöн, а менам «аслам». Эта ме оланын вöлi, натьтö, медодзза мечта. Но сэтшöм я вöлi кокнит сизим нето кыкьямысгодся зоночкалö пöртны этö мечтасö быльö? Эд быдми ме айтöг. Эз вöв менам не пöрисьжык вон нето дед, кöдна вермисö бы, не отсавны кö, дак кöть бы велöтны: висьтавны да мыччавны, кыдз керны кайпоз. Сэтчö жö сiя кадö деревняас некытшöм пилорама эз уджав. Адззыны кайпоз вылö кöть неыджыт виль пöлок вöлi сьöкыт. Эз вöв менам сiя кадö öтiк черся да поперечкася и некытшöм колана инструмент. Сiйöн чулалiс эшö не öтiк год сэктöдз, кöр ме кери ас киöн медодзза кайпоз.

Сiя кадö ме велöтчи мöдiк нето куимöт классын ни. А öтiк черся вöлi неыджыт ножовка, кöдö, лучковöй пилаись керöмсö, козьналiс меным миян деревенскöй тöдса кузнец, Яша дядь. Кайпоз вылö важ пöвторресö ме заптi эшö одзза годас арсянь, кöр колхознöй гунадорын сотчис сю косьтан öвин. Сэтчинiсь жö, пожарыс бöрсянь, вöлiсö öктöмöсь и важ кöрттуввез.

Март медодзза числоэзö, кыдз только пондiс кывны тулыслöн бертöм, ме кутчиси аслам удж бердö. Не öтiк лун сьöрна, школаын чулöтöм уроккез бöрсянь, ме жагвыв орлалi аслам ножовкаöн колана кузя пöввез. А кöр эта уджыс лоис керöм, а пыранiн осьтаыс писькöтöм, вöлиськö кутчи дорны. Эта вылö чулалiс тожö не öтiк лун, но кайпозыс сё жö вöлi керöм.

Оз позь висьтавны, что керöм важ материалiсь, важ кöрттуввез вылö да дас годся «мастер» киэзöн, сiя петiс бытшöм да басöк. Не öддьöн веськыта пилитсьöм да боксянь стружиттöм пöввезiсь дорöм кайпоз вöлi не только осьтаöсь, но, натьтö, нельки и пиньöлакодь. Но кытшöм эм, не йöзлöн ни, а аслам. Гырисьжык осьтаэсö ковсис тупкавны мамö печкан бердiсь кыскалöм кудельöн. А сэсся ме дори кайпозсö йöр вылiсь босьтöм ёнжык потш бердö, сувтöтi да сiя жö йöр бердö и домалi.

Ашынас ни, одз асывсянь, öшöтöм кайпоз вылын пукалiс сьöдкай. Кыдз дирижер, сiя горöнкодь шевкйис борддэзнас да радувьяс, кыдз кужис-вермис, сьылiс. А сы коста ме пукалi посöдзлöн вевдöрись поспу вылын, гажсянь синваэз петтöдз видзöтi «аслам» сьöдкай вылö, кывзi сылiсь быднёж питиртöмсö, гордöякодь ас кежам думайтi: «Но вот и лоис аслам сьöдкай».

Одзлань менö полöтiс сiя, озö я нiя мыйкö увья чапкö кайпозсö бöр? Пондасö я сэтöн овны? Овлö мукöд коста сэтшöмыс, кöр кайпозыс кайеслö мыйöнкö оз гленитчы, и нiя сiйö чапкöны бöр. Но менам кайпозыс сьöдкайеслö, тыдалö, гленитчис, и чапкыны нiя сiйö эз и думайтö. Мыйкö дырна нiя эшö гажöтiсö менö асланыс сьöлöм гажöтан сьылöм-питиртöмöн, а сэсся кутчисисö удж бердö: пондiсö поздiсьны.

Сёрöнжык, керöм-лöсьöтöм позас ни, сьöдкайез пондiсö пöжсьыны. Жаль только, что пияннэзнысö сiя годö адззывны меным сiдз и эз усь. А быдöс сысянь, что кытшöмкö кадö, зэр коста деревня весьтöт мунiс ыджыт тöв, кöда пöрöтiс миянлiсь йöр, а öтлаын сыкöт, вежöртана, и кайпозсö. Казялi ме этö зэрыс бöрсянь жö, кöр петi керкуись видзöтчöм могись. Но отсавны немöн эз ни позь. Му вылын куйлан кайпозын кольттес вöлiсö жугалöмöсь. А асьныс, беднöй кайез, некытöн матын эта коста нельки эз и тыдалö.

Сiя лунö, сьöдкайесö жалейтöмсянь ме горзi лунтыр сьöрна. Эта увья нельки деревня вылö котрасьны эг петав, а рытнас и ужнайтны охота эз вöв. Сэк вöлись, öлöтöм могись, мамö меным горöтчис:

— Дугды сьöдкайет понда горзыны. Не тэнчит только сiдз. Быдöс деревня вывсис пуэсö, öтлаын кайпоззэскöт, пöрлалöм.

Мамö кыввезлö ме эг верит. Думайтсис, бöбöтлö, мед дзир лöньсьöтны менö одзланься горзöмись. Ме сэтöн жö уськöтчи ыбöсö да деревня вылö — видзöтны, мый сэтчин керсис тöвчик бöрсянь.

Эшö горт посöдзись поспуэз кузя лэдзчытöн син вылö усис, что улица мöдöрись соседдэзлöн кайпоз былись эз öшав одзза местаас. Потшыс, кöда бердын сiя öшалiс сымда год сьöрна, этöн каднас ештöм, тыдалö, сiсьмыны ни. Öнi шöрвиöттяс сiя вöлi чегöтöм. Джын потш сорнас усьöм да пазалöм важ кайпоз куйлiс межа вылын.

Сiя жö лунö деревня пасьта вöлiсö пöрöтöмöсь öтлаын кайпоззэзкöт кынымкö пöрись кыдз, чарöтöмöн чашкöтлöмöсь да водтöтлöмöсь му вылö не öтiк пöрись тополь. Вежöртана, что радуйтчынытö эстöн вöлi нач нем вылö, но эта менö кöть невночка лöньсьöтiс кайез понда горзöмись.

Сэтчö жö эшö висьтассяс вот мый. Ась менам кайпозыс и усис му вылöдз, но этасянь сiя ачыс эз жугав, кольччис дзоньöн. Сiйöн нельки сэтшöм несчастье бöрсянь ме сiйö эг чапкы, а мынöтi пöрöтöм потш бердiсь да, бытшöма домалöмöн, öшöтi мöдiк год кежö öддьöн читкыля да паськыт бадь вылö, кöда быдмис миян карчйöрын, картовка гу весьтын. Сэтчинiсь некытшöм тöв сiйö эз ни уськöт. И сьöдкайес сэтöн олiсö-пöжсисö да гажöтiсö менö асланыс питиртöм-сьылöмöн уна год сьöрна.

Öнi ме бытшöма вежöртi зонöлiсь баснисö аслыс колана кайпоз йылiсь. Сэтчö жö кошшыны кöркöсямоз кайпоз вылö материал, кöрттуввез нето инструмент эз ковсьы. Быдöс эта миян сыкöт вöлi кипод увтын. Колiс дзир кутчисьны да керны.

Сiя жö лунö ми Серёжакöт лэдзчим асланым керкуын улiсь этажись мастерскöйö да кутчисим удж бердö. Медперво вöлiсö бöрйöмöсь колана пöввез. Нылiсь дорресö волькöтiм станок вылын, меряйтiм да чертитiм, мый кузьöн колö. А кöр нiя миян вöлiсö орлалöмöсь, вöлиськö кутчим дорны.

Вежöртана, что керны сэтшöм удж нёльгодся зоночка эшö и эз вермы. Но мыйын тырмис прок, сiя отсасис: то мыччис меным колана кадö кöрттув, то кыткö видзис, а то вöвлi и висьтавлiс, кытчö эшö колö дорны. Сэтöн жö сiя ошкис и керöм удж.

Кынымкö час сьöрна сiдз öтлаын уджалöм бöртi кык кайпоз лоисö керöмöсь. «Тэныт и меным», — сэтöн жö висьталiс Серёжа, дзир öтiксö кыкыс коласiсь бöрйыны аслыс перво жö некыдз эз вермы. Керöмöсь öтiк материалiсь да öтыждаöсьöн, кыкнан кайпозыс петiсö öткодьöсь, и öтамöд коласын нiйö нем эз видз и соравны.

Адззисисö миян и негырись потшшез. Сiйöн и кад öштыны эг пондö. Сiя жö лунö, павжун бöрсянь, керöм кайпоззэс вöлiсö öшöтöмöсь асланым садiсь йöр бердö, öшын одзö. Öтiкыс ны коласiсь Серёжа öшынсянь тыдалiс бытшöмжыка. Эта увья сэксянь сiя Серёжалöн и лоис. Öшынсянь чуньнас мыччалöмöн сiя сiдз перво жö меным и висьталiс: «Эта менам, а мöдыс тэнат».

А сьöдкайез, тыдалö, сiйö и видзчисьöмась, кöр ми Серёжакöт öшöтам нылö виль кайпоззэз. Ашынас, одз асывсянь, эшö шондi петан кадö, нiя вöлiсö сэтöн ни, кыкнан кайпоз вылын. Медперво видзöтчисö пытшксянь и öтöрсянь, бытшöма я нiя керöмöсь, оз я кыткö вияв нето пырт тöв, позяс я ныын поздiсьны да быдтыны пияннэз. Кайпоззэс, тыдалö, гленитчисö. Не весь жö ми Серёжакöт сiдз старайтчим: быд щелёксö, кöдна кольччисö дорöм бöрсянь, перво жö тупкалiм пакляöн.

И сьöдкайез поззэзнысö эз чапкö. Мыйкö дырна, лунiсь лун нiя сьылiсö-гажöтчисö да гажöтiсö асланыс басöк сьылöмöн миянöс, а сэсся кутчисö поздiсьны. Сэксянь нiя лоисö не йöзлöн ни, кыдз одзжык, а миян, «асланым». Сiдз висьталiс Серёжа. Öнi сiя быд асыв, эшö садикö мунтöдз, кöмасьöм-пасьтасьöм, медперво тэрмасис садö, мед кöть недырик кывзыштны «аслас» сьöдкайлiсь сьылöм. А öтпырись, кытшöмкö кресення лунö, кöр ми зоночкакöт бергалiм садын, петiс то кытшöм история.

Эта вотöдз меным усьлiс ни то ли кывны кинсянькö, то ли лыддьöтны кинлiськö гижöмö, бытьтö бы сьöдкай кужö дразнитчыны: горалö соловей моз, виксö мавттöм телега моз, китшсьö катшаöн, нявзö каньöн, вувтö понöн да сiдз одзлань. Но ачым ме сьöдкайсянь сымдасö кытчöдз эг кывлы, и этасянь нельки эз и веритсьы. А сэтöн...

Пукала кекеркаöн неыджыт яблоня увтын, бора-пиняла сы увтiсь му да кыскала пырейлiсь вужжез. Серёжа ордчöн садовöй скамья бердын «буксуйтö» аслас самосвалöн. А кысянькö вылiсянь сы коста жö пондö кывны каньлöн нявзöм. Сувтi, видзöтчи ас гöгöр да ас весьтын — некытшöм кань некытöн оз тыдав. Не йöр вылын, не керку юррез вылын сiя эз вöв. Дзир йöр мöдöрас сулалан электролиния столб вылын пукалiс öтiк сьöдкай. А каньлöн нявзöмыс сэтчинсянь жö, эта столб вывсянь и кылiс. Нявöстiс öтпыр, сэсся мöдöтпыр, а сэсся эшö да эшö.

— Кытöн сiя, пап, кискаыс? — юалö менчим Серёжа. Ответ местö ме дзир пельпоннэзнам жмитыштi. Öтлаын иньдöтчим кошшыны. Видзöтiм ми сыкöт столб гöгöр, видзöтiм столб вывсис, каньыс, ась сiя и учöт, но сё жö не ем, некытöн эз вöв. А вылiсянь нявзöмыс сё кылiс да кылiс. Но вот столб вылын пукалiсь сьöдкай быркнитiс борддэзнас, лэбзис. Эта бöрсянь лöньсис и каньлöн нявзöм. Сэтöн вöлись ме и вежöртi, мыйын делоыс.

— Вежöртiн, кин каньыс моз нявзiс? — юалi ме Серёжалiсь.

Паныт ме вылö видзöттöн сiя öвтыш керис юрнас öтмöдöрö, менчим жö паныт юалiс:

— А кин, пап?

— Сьöдкайыс, кöда столб вылас часöт пукалiс.

— А кужö разь сiя кискаыс моз? — неверитан выраженнёа синнэзöн Серёжа видзöтiс ме вылö, думайтiс, натьтö, что ме сiйö бöбöтла. Меным и аслым бытшöма кытчöдз оз веритсьы, но абутöм каньлiсь нявзöмсö кышавны сэсся кольччö некинлö. Охота или не, а ковсьö веритны.

— Кужö, тыдалö, раз нявзö.

Сьöдкайез пöжсисö. А кöр петiсö пияннэз, сэк вöлись и пондöтчис аймамныс понда настоящöй страда. Öнi учöтиккесö колiс вердны-быдтыны да, кыдз баитсьö, лэбтыны борд вылö. И дзульзьыны-сьывны одззамоз пöрисьжыккезлöн кад эз ни вöв. Одз асывсянь и сёр рытöдз öнi нiя сымда и тöдiсö, что орöттöг кошшисисö, öктiсисö да ваялiсö пияннэзлö сёян. Öтыс, видзöтан кö, и позсис эшö петны оз ешты, мöдыс сэтчö тырöн бöра локтö ни. И ась, шуам, луннас öтiк пияныслö нiя вердасö дас гагöн. Мымда жö нiя сылö ковсясö месяц сьöрна? А лыддьыны кö эшö сiйö, что öтiк позас пияннэс овлöны нёль да вит. Да сэтчö жö эшö аймамныс и асьныс вердсьöны. Петö сiдз, что öтiк позувтыс месяц сьöрна вермас сёйны ыбись-вöрись да садiсь быдкодь вредитель-гагсö не öтiк тысяча мымда. И мымда сьöдкай вайöтö этöн мортлö пользасö, нельки висьтавны сьöкыт — öддьöн и öддьöн уна.

Быдмыштiсö кайпияннэз. Асьныс ни пондiсö мыччасьны позiсь, паныт аймамныслö. А кытшöмкö кадö петiсö вевдöрöдз да, öтiк бöрсянь мöдiк, лэбтiсисö борддэз вылö, иньдöтчисö пöрисьжыккес сьöрö, матiсьжык вöрöдз. Öнi нiя вöлiсö ас борд вылын ни, асьныс вермисö адззыны да кутны сёян.

Мыйкö дырна ойес кежö сьöдкайез эшö вовлiсö асланыс позö, а сэсся и этö керны дугдiсö. Просмöм кайпоззэзын, эзö кö сэтчö эта бöрсянь пырö воробейез, лоис лöнь да гажтöм. И сiдз простöн нiя пондасö öшавны мöдiк тулысöдз да видзчисьны ассиныс олiссесö. Но овлö, что нельки эта кадö пырны мукöд кайпоззэзö лоö некинлö.

Медодзза годас, кöр ми Серёжакöт керим да öшлiм виль кайпоззэсö, сьöдкайыс вöлi вель уна. Сё эшö тöдвылын, мымда нiя, том и пöрись, чукöртчисö сiя ар кежö. Матiсь ыб вылöт нюжöтöм нёльпöвса высоковольтнöй электропровод вылö, нёль столб коласö, нiя пуксьывлiсö сымда, что нельки некытшöм простöй места эстöн эз кольччывлы. Уналö ны коласiсь сiя эстöн эз и тырмывлы, и сэк нiя пондывлiсö мырддясьны эта местаöн, то ли лэдзчисьлiсö сэтчö жö проводдэс увтö, му вылас. И лэбтiсьлiс кö öтдруг борд вылö эта мымда кай, вачкисис енöжас сьöд кымöр вылö, кöда нельки шондiсö сайöвтiс. А сибавлiс кö эта сьöд кымöрыс матö юр весьтö, уна тысяча борддэзöн öвтöмыс вачкисис сибöтчан ураган шумитöм вылö.

Но чулалiс тöв. Сибöтчис тулыс. Вились бертiсö гортö сьöдкайез. Вöлiсö нiя и миян садiсь кайпоззэзын. Мыйкö дырна шоччисьöм-гажöтчöм бöрсянь кайез вились кутчисисö асланыс удж бердö: весöтiсö неколана нять-ёгись ассиныс поззэз, лöсьöтiсö да тэчисö нiйö вились.

И сiя кадö, кöр öт кайпозас уджалiсö сьöдкайез гозйöн, мöдас, кыдз усис син вылö, уджалiс да олiс дзир öтiк сьöдкай. Эта увья и уджыс сылöн öддьöнсö, тыдалö, эз шогмы. Удж коласас кадiсь кадö, дзик сорасьöмöн, сiя пуксьывлiс не аслас, а ордчöн öшалан кайпоз вылö. Сэтöн жö, вежöртана, лэбтiсьлiс, чира-жака, шумитöм. Часто вовлiс и тышкасьтöдз. Гозъя кайез репöтiсö сiйö асланыс поз дынiсь бöр. Сэтöн, вöлиськö, ме и вежöртi, что сылöн ёртыс абу. И сiдз кыдз öтнасыслö сылö кернытö кольччис нем, сёрöнжык беднöй сьöдкай сiдз позсö и чапкис.

Сёрöнжык, отир басниись ни, меным усис кывны, что сiя годö сьöдкайыс миян местаэзö локтöм етша и поздiсисö нiя ылын не быд позын.

Нем эз лöсяв буржыклань и куимöдз годас. Тулыснас сьöдкайезлöн бертöмыс чулалiс кыдзкö нач казявтöг. Позис нельки думайтны, что эта годö нiя немымда эз и бертö.

Тулысыс сибöтчис, кыдз и пыр. Нюжалiсö луннэз. Шонтiс погоддя. Ружтiс-сылiс лым. Тэрмасьöмöн визывтiсö гудыра шоррез. Сибöтчис сьöдкайезлöн сьылан-гажöтчан кад, а гöгöр шы не тöв. Гажтöм. Вот и пышкайез ни пондiсö поздiсьны, а миян садын кайпоззэс сё эшö öшалiсö простöн. Простöн нiя кольччисö öшавны и одзлань кежö, не лыддьыны кö сiйö, что öтiкын ны коласiсь пондiс пöжсьыны сiя жö пышкай. Пышкайыс, вежöртана, тожö кай. Но и сьылö, и лэбалö сiя сё ни не сьöдкай моз, и ордчöн сьöдкайыскöт сiйö некöр он сувтöт.

Пуста кайпоззэс öшалiсö не только миян садын. Эта жö картинаыс вöлi и соседдэз кайпоззэзкöт, кöднаын сьöдкайес тожö эзö вöлö. Сiя годö ме адззылi сьöдкайсö дзир деревняись. Но öддьöнсö эта менö эз ни гажöт.

Этö жö баснисö усьлiс кывлыны и отир коласiсь, что гортö эта годö сьöдкайыс бертiс нач етша. Абутöмсис сiя эз öксьы унажыксö и ар кежас, томмесö петкöтöм-быдтöм бöртi. Öтлаасьöмöсь öтiк стаяö лэбзьöмныс одзын, сьöдкайез одззамоз пуксьывлiсö кадiсь кадö ыб вылiсь нiя жö электролиния проводдэз вылö. Но мымда жö нiя вöлi кольччöмась чулалöм годдэз сьöртi, кöр эз вермö тыртны бытшöмика нельки столббезлiсь öтiк колас?

Талун быдöннымлö вежöртана ни, что одзза мымда сьöдкайыс эз ло. Но мыля, кытшöм причина увья вермис лоны сымдаыс, этö некин оз тöд. Ог тöд этö причинасö и ме. Эта увья и гижи лыддьöтiсь понда сьöдкай йылiсь этö рассказсö. Вдруг кинкö ны коласiсь адззас, казялас да вежöртас сiйö тöдтöм эшö причинасö, мый увья öшис, эз ло миян местаэзын сьöдкай. А казявны да вежöртны этö обязательно колö. Эд оз жö вермы лоны сiдз, мед эз вöв миян оланын сэтшöм басöк, горöн да бытшöма сьылiсь кай, кöда и поздiсьö, кыдз гортся жö, ордчöн мортыс оланiнкöт, и гажöтö аслас сьылöм-питиртöмöн быд том и пöрись мортöс, и сылö жö эшö керö öддьöн бытшöм да öддьöн колана удж — öктö садiсь да карчйöрись, вöрись да ыб вылiсь быдкодь вредитель-гагöс.

И оз кö, шуам, ло миян оланын, ордчöн миянкöт сьöдкай, овнытö мортыслö лоас öддьöн сьöкыт да гажтöм.