Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Хищник-кай

Кинöс уж кинöс, а сьöд юрока да чочком бöжока, веж мороса, сьöд галстука да сера бордока кöрымкайöс, думайта, быдöнныс тöдöны. Эд сiя миян, кыдз и гулю, чавкан нето пышкай, тожö гортся. Шоныт странаэзö мöдiк кайез моз тöввес кежö кöрымкай некöр оз лэбав. Олö сiя пыр öтiк местаын, матiсь вöррезын да городiсь саддэзын, ордчöн морт оланiнкöт. Кöрымкай öтлаын миянкöт и кöдзыт тöвсö панталö да чулöтö, и аслас сöстöм да гора теньгöмöн тулыслiсь сибöтчöмсö медодз казьмöтö.

Январьнас ни, кыдз только пондöтчö бертны лун, öтлаын этакöт сöстöммö да горалö кöрымкайлöн сьылöм. Сэксянь и февраль да март сьöрна, кöд коста эзö на ештö бертны шоныт местаэзiсь мöдiк сьылiсь кайез, одз асывсянь и лунтыр сылiсь горалöмсö дзир и кылан.

Мöдiк местаын, кыдз шуам, сырчик, сьöдкай нето колипкай, сiя некöр оз пукав. Чож кöрымкай сiйö и керö, лэбалö пу вывсянь пу вылö, дугдывтöг чеччалö ув вылiсь ув вылö, а öткоста, дзир кинкöткö баитö: пи-пи-пи-пи, пи-пи-пи. А то овлö эшö, что эта сöстöм горалöм коласын радувьяс, топ и топ кыдз катша жö эшö и китшсьö: китш-китш-китш да китш-китш-китш.

Вердчö кöрымкай быд берсянас. Гожумöн сiя видзсьö унажыксö матiсь вöррезын, куталö быдкодь поснит жуккезöс, чераннезöс да бабыввезöс, кöдна олöны пуэз вылын да ны гöгöр. А эшö унажык этася öктö вöрись да садiсь быдкодь вредителлезöс: бабыввезлiсь личинкаэзöс да гусеницаэзöс, кöдна тшыкöтöны почкаэз, сёйöны пуэз вылiсь лист да кусттэз вылiсь ягöд. Этöн кöрымкай вайö мортлö вель ыджыт польза.

Сiйöн жö уджнас занимайтчö кöрымкай и тöвнас, кöр усяс лым да вачкасö мороззэз. Несьöкыт овлö казявны, кыдз сюрöм садö сiя перыта чеччалö пу нето куст уввез коласын, дугдывтöг бергöтлö öтмöдöрö юрсö, дзарышалö пу кач коласiсь быд учöтик щелёкö да судзöтлö сэтчинiсь кинöскö аслас крючока нырöн. Этö сiя öктö нiйö жö садiсь вредителлесö, кöдна дзебсисисö тöв кежö. А велалас кö кöрымкай тöвся кормушка дынö, дак и эстöн некытшöм сёянiсь оз пыксьы. Кокалö сiя и поснит нянь коркаэз, и идовöй нето шогдiовöй поснит шыдöс. Оз откажитчы кöрымкай и кöнтусись, и дышöтчытöг да бытшöма радейтö вемдыны подсолнух кöдзыс. Радейтö кöрымкай кокавны кын яй нето гос, кöднö мукöд отирыс нарошно öшлывлöны сылö тöв кежас сунис вылö. Эстöн чöсмасьтöн кöрымкайлö нем оз видз öшавны онняюрöн, а öткоста эшö и дюттясьны.

Но быдöс этö жö сёянсö сёйöны и мöдiк сьылiсь кайез. И позьö я эта бöрсянь думайтны, что сэтшöм учöтик да сэтшöм басöка горалiсь каёк вермас лоны хищникöн? Хищникöн миян примитöм шуны сюзьöс, тупканöс, варышöс да ракаöс, кöдна куталöны шыррезöс, ас киння поснитжык кайезöс, пышшöтлöны типпезöс. А сэтшöм учöтик да ордчöн мортыскöт олiсь кöрымкай хищникыс вылö тай немöн оз вачкись. И сё жö...

Вöлi эта одз тулыснас. Менам садiсь ештiс дзир сывны тöвбытся лым. То öтiклаын, то мöдiклаын пондiсö öзйыны негырись веж точечкаэзöн вежьюрлöн медодзза цветтэз.

Кынымкö лун сьöрна öтöрас сулалiс шоныт да мича погоддя. Сiя и саймöтiс кузь тöвся онiсь быдкодь борда и бордтöм тварьсö. Пельöссэзын, асланыс гöрдззöм веззэз гöгöр пондiсö ни вöрöтчыны чераннез. Саймисö да петiсö нитш коласiсь да щеллезiсь гуттэз да бабыввез. То öтöрын, то мöдöрын позис кывны малянкаэзлiсь ойсянь эшö сьöкытвевья дзингöм. Бабыввезкöт öтамöд коласын одзасьöмöн нiя вуджавлiсö цвет вывсянь цвет вылö, вель унаöн чукöртчывлiсö цветитан верба-баддез гöгöр. Тшыгöсь тöвбытся узьöм бöрсянь быдöнныс кошшисö аслыныс кытшöмкö сёян.

Но тулысся погоддяыс часто овлö и бöбöтчана. Кытшöмкö кадö лунвывся тöлыс бергöтчис рытся вылö. Погоддяыс кöдздöтiс бöр.

Сэтшöм кадö, суббота лунö ме лöсьöтчи банничайтны: кайöтлi сэтчин ва, лöсьöтi да пыртлi пес. Одз да бöр ветлытöн эстöн син вылам усис ыджытся-ыджыт малянка, кöда вöрöтчытöг пукалiс баня öшынок вылын. Лонттöдзас баня ыбöсыс вöлi осьта, и кынмöмсис малянка, тыдалö, сайöвтчис баня пытшкас. Но лонттöм баняын шонытыс вöлi сымда жö, мымда и öтöрас. Сiйöн малянка, кöть и вöлi ловья, но ештöм сэтчöдз гöжны, что бытшöма эз и вöрöтчы. Öнi сiйö нельки позис босьтны киö, и не кокöн, не бордöн малянка эз и панлась. Но кыдз только жаралiс баня горын би, а баня пытшкас лоис невна шонытжык, малянка ловзис. Кадiсь кадö, кытчöдз негорöн бизгышалöмöн, медперво малянка ветлöтöв-керис коккес вылын öшын подушка пасьта. А кыдз только шоналiс тырмöмви, дзингöмöн лэбтiсис борддэз вылö, кутчис люкавны рама бердiсь стекло. Öнi сiйö, натьтö, позис бы и лэдзны öшын саяс. Но, öткö, öтöрас сё жö вöлi кöдзыт, и сэтчин сiя вермас кынмыны бöр. А мöдкö, и кутчисьны сы бердö куш киöн öнi петiс полöм ни, вермас чушкыны. Эд мый тэ сылö думайтан, умöльö нето бурö, аслас абутöмкодь юрвемöн сiя сымдасö оз вежöрт. Этасянь ме и эг тэрмась сибöтчыны сы дынö, пукалi скамья вылын да видзöтi, кыдз сiя лöга да зэв горöн бизгытöн ветлiс öтмöдöрö öшын стекло пöлöн.

Вот тшöтш эта кадö и лоис нач видзчисьтöмыс. Малянка весьтын öтöрсяняс топ кинкö вуджöртчис, и сы коста жö кылiс стекло бердö кинлöнкö не öддьöн горöн да не öддьöн чорыта павкöм. Позис думайтны, что öшынас кинкö шупкис не öддьöн чорыт му комокöн, кöда стеклосö и эз жугды, а кышöтöмöн пазалiс ачыс. Шогмис эта сэтшöм видзчисьтöма да сэтшöм перыта, что и вежöртнытö, мый сiя сэтшöмыс, ме эг ешты.

Эз чулав и минута сьöрна кад, кыдз вуджöртчöмыс тыдыштiс мöдöтпырись. Стекло бердö павкöмыс öнi вöлi одззася вынажык ни. Но сiдз кыдз öшын звеноыс эз вöв ыджыт, эта павкöтчöмсянь стеклоыс эз жугав. Дзоньöн кольччис, вежöртана, баня пытшкся стекло бердiсь и малянкаыс. Ог куж висьтавны, казялiс я сiя сымдасö, но вачкисис, что эз казяв, сiйöн, что стекло бердö мöдöрсяняс сэтшöм вынöн павкöтчöмсянь сы поведеннёын нем эз вежсьы. Малянка сё одззамоз люкалiс стекло, мед вермыны петны сы сайö.

Ме жö öнöдз вежöртi ни, что öшын сайсянь стекло бердас сибалiс не кинöнкö шупкöм му комок, кöда вылö вачкисис эта сибалöмыс да кыдз меным медперво думайтсис. Эта вöлi кытшöмкö хищнöй кайлöн малянка вылö уськöтчöм. Мöдöтпырись вуджöртчöм коста ме сё жö ештi казявны сылiсь веерöнмоз паськöтöм борддэсö, кöдна недырик кежö дзик лякасисö, зэв-зэв сибавлiсö стекло бердöдз. Сэк кежö ме эг ешты вежöртны дзир öтiкö, кин эта сэтшöм повтöм хищникыс.

Чулалiс минута сьöрна кад. Ме сё эшö дивуйтчи лоöмыс вылö. А эта коста вуджöртчöмыс тыдыштiс куимöтпырись. Стекло бердö павкöтчöмыс öнi вöлi медвына, но пазöтны ён стеклосö и сiя эз вермы. Сiйöн и малянка кольччис ловйöн да бизгис одзлань. А эта уськöтчöм коста и асьсö хищниксö ме казялi да тöдi бытшöма. Эта вöлi кöрымкай. И кытшöм бы басöка сiя эта бöрсянь эз сьыв да кытшöм бы сёян эз сёй, ме понда сэксянь сiя кольччö сэтшöм жö хищникöн, кыдз и сюзь нето варыш.