Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Горттшак

А мый?.. Былись эд, кывзö жö, басöк тшакыслöн нимыс. Öддьöн нельки оригинальнöй, позьö шуны, — горттшак. Коми лыддьöтiсь öнöдз, натьтö, кывлiс ни сэтшöммез йылiсь, кыдз уртшак, вежтшак, мутшак да мöдiккез. А горттшак йылiсь, кыдз ме думайта, кытчöдз эшö нем оз тöд. Эм я сiя былись, эта горттшакыс? И эм кö, шуам, дак мыля сiйö сiдз нимтöмась? Кывзö вот, висьтася.

Быдöс ягöддэз, кöдна шогмöны миян округись ыбын-вöрын: ыжман, шуам, öмидз, сэтöр, льöм да рябина, эм кö охота, позьö быдтыны и гортын. Эта понда колö дзир вайны томöн да садитны этнö кусттэсö ас керку гöгöр, карчйöрись межаö, шуам. А кöр нiя кутчисясö, быдмыштасö да пондасö цветитны, сэксянь ны вылын быд год пондас шогмыны ягöд, кыдз и вöрас жö. А пондыны кö садитöм кусттэсö годiсь год бытшöма чередитны, дак ягöдыс ны вылын пондас шогмыны нельки унажыкöн да басöкжыкöн, ежели шогмис бы ны вылын вöрас.

Мыйсö дзир öнi отирыс оз кер. Кутчисьны охотаöн, дак быдöс позьö. Миян кадö, кывсьö, бытьтö бы нельки туримольсö да чöдлассö, кöдна быдмöны дзир нюр вылын, пондöмась быдтыны садын. Сiдзкö, ыжман сэтчин, öмидз нето сэтöр йылiсь, петö, и баитны нем. Но вот мый баитсяс тшак йылiсь... Этакöт сьöкытжык. Гижöны жö, правда, журналлэзын да газетаэзын, бытьтö бы вирöдз назём вылын кытшöмкö шампиньоннэз позьö быдтыны. Но нiя чожажыксö вачкисьлöны кульбуккез вылö, не асьныс кö эшö кульбуккес и лоöны. А сэтшöм тшаксö коми мортыс оз сёй. Сэтшöм тшаксянь сiйö кезöтö. Мый баитсяс мöсгоб йылiсь, дак вирöдз вылiсь назёмас, ась сiйö и шуöны мöсгобöн, сiя оз быдмы сiдз жö, кыдз оз быдмы не льöмпу, не рябинпу увтын. Но отир басниись ме кывлi ни, что садитны кö керку гöгöр кыдззез да пипуэз, пожуммез да кöззэз, бытшöм годö ны увтö бытьтö бы и тшакыс тожö петалас. Кывлi ме сымдасö, но адззывлыны этö ас синöн кытчöдз эз усьлы. А адззывнытö колiс, мед тöдны одзлань кежö, былись я отирыс баитö, абу я эстöн весись висьталöм.

Сiя годö вöрын тшакыс петавлiс вель уна. И кин эз дышöтчы горожана коласiсь, ештiсö ваявны сiйö тöвбыт кежö. А деревенскöй отир йылiсь, думайта, эстöн и баитны нем. Нiя, натьтö, быдса додь мымдаöн ваялiсö.

Ветлi кыдзкö öтпырись тшакьявнытö и ме. Ветлi нач неылö, оланiн дынсянь медматiсь вöрокö. Но öктынытö, колö висьтавны, адззисис мый. Бергалöв-кери сiдз аэропорт гöгöр, и гöрдгрибсö да уртшаксö корзинатыр öктi. Сюрисö ныкöт öтлаын и кынымкö гöстшак. И нiйö эг брезгуйт, тожö босьтi.

Гортын, тшаксö весöтöм бöрсянь, кольччöм ёгсö ме нöбöтi не помой гуö, кöда лöсьöтöм натодиль садын, а петкöтi öшын увтö. Эстöн, йöр саяс ни, менам садитöмöсь быдса аллея мымда быдкодь пуэз да кустарниккез. Ны коласiсь медодззанас, конешно жö, сулалö нач эшö томыник, винерик да сэтчö жö эшö и гöна листа невеста-кыдзок. Сы увтö ме и кисьтi ва сорöн, лажмытик йöрок омöн, тшаксö весöтöм бöрсянь ёг.

Ордчöн кыдзок бердöт öтмöдöрö ветлытöн кисьтöм тшак ёгыс эшö не öтiк лун сьöрна усьлiс син вылö. Но чожа мый погоддяыс тшыксис, кымöртчис да пондiс зэрасьны. Зэрасис не öтiк лун сьöрна. И дзир этна зэррез бöрсянь кыдзок увтö кисьтöм тшак ёгыс дзик кытчöкö öшис, усьны син вылö эз понды. Сысянь, натьтö, мыйкö дырна кежö ме эта йылiсь и вунöтчи.

Неделя бöртi погоддяыс мичамис бöр. Сэк меным вились и усис тöдвылам кыдзок увтö кисьтöм тшак ёг. А кöр ме сибöтчи эта местаö да дзар керыштi йöрок омöн, картинаыс ме син одзын оссис то кытшöм. Кыдзок увтын лунвывся ладорсянь, кытчö кисьтiкас сюрис, тыдалö, унажык тшак ёг, а вöлi эта тшöтш палисадник пельöсас, вылына лэбтiсьöм отава коласын, парксьöмöн — зэв-зэв öтамöдкöт, петалöм кытшöмкö адззывлытöм эшö эта вотöдз, а этасянь и нач тöдтöм тшак.

Вежöртана, что медперво эталö нельки эз и веритсьы. Думайтсис, что ме палисадник пельöсö, кыдзокыс увтö, кинкö соседдэз коласiсь нарошно тэчис кытшöмкö неколана тшаккез. Но кöр ме йöрокыс омöн дышöтчытöг мышкыртчи ны весьтö да сибöтчи öтiк бердö кинам, сэк вöлись вежöртi, что сулалö сiя му бердас аслас кок вылын да сэтчö жö и вужжезнас видзсьö бытшöма. Сэк меным пондiс думайтсьыны, что этна кульбуккез. Но сэтшöм кульбуккесö ас оланын ме тожö кытчöдз эг пантавлы да эг тöд. А кöднö тöдi, ны вылö этна эз вачкисьö. Не рöмын, не фермаын, вевдöрсяняс видзöттöн, ныын кульбуковöйыс нем эз тыдав. Сэтчö жö и тшак ёгсö кыдзок увтас ме кисьтлi не кульбуковöйö. Думайтны кö эта ладорсянь, дак петавнытö колiс уртшаклö, гöрдгриббезлö нето гöстшаклö, кöдна, кыдз вöлi висьталöм ни эта вотöдз, ме корзинаын вöрсис кынымакö тожö локтiсö. Но вöлiсö этна не уртшаккез и не гриббез. Сэтшöммес вылö петалöм тшаккес эз вачкисьö. Нiя вачкисисö чожажыксö руд путник вылö, сiдз кыдз вöлiсö сэтшöм жö руд-веж рöмаöсь. Формананыс жö сибöтчисö матöжык гöстшаккез дынö. Но кöр ме öтiкö сё жö нетшкöвтi, син вылö сэтöн жö и усис, что виль тшаклöн кокыс гöстшаклöн нач дженытик кок вылö тожö немöн оз вачкись. Ась и вöлi тожö кыз, но гырка да не сэтшöм зумыт, кытшöм овлö гöстшаклöн, а тöдчöмöн небытжык. Сэтчö жö вöлi сiя кык-куимись кузьжык, ежели овлö гöстшаклöн.

Не кульбук, не кытшöмкö мöдiк тшак вылö эз вачкись виль тшакыс и увтсяняс. Ачыс сiя вöлi сэтшöм жö кыз, кыдз и гöстшак, но кыдз и кокыс жö, тожö небыт, кыдз и сера путникыс жö.

Дивуйтчöмöн ме вель дыр бергöтлi киам вились петкöтöм тшак, нёджжалi сiйö сiдз и этадз быд ладорсянь, но тöдны, кытшöм сэтшöм чудо-диво быдмис менам том кыдзок увтын, сiдз бытшöмжыка и эг тöд. Эшö этася öддьöнжык охота вöлi тöдны, позьö-оз сiйö сёйны. Но пешлытöг и сымдасö тöдны эз позь. А пешлыны, пуны нето жаритны, тожö кыдзкö петiс полöмкодь. Вдруг сiя кытшöмкö ядовитöй?..

Ошшаси ме кыдзок увтын петалöм тшакöн и аслам соседлö, кöда гожумнас радейтö часто ветлыны вöрö да быд год унаöн ваялö тöв кежö быдкодь тшак. И сiя, ме моз жö киас бергöтлытöн, видзöтöв-керис менам чудо-тшак вылö, но кыдз, кытшöм нимöн сiйö шуны, тожö эз висьтав. Сэк менам и пырис юрам шуны сiйö горттшакöн. А кыдз эшö этася? Эд ны коласiсь, кöдна быдмöны вöрас, сэтшöмсö он пантав. А гортын — вöриссесö сiдз жö. Гортын, кыдз адззат, тшакыс быдмö нач мöдкодь. Кöдзи-садитi кыдзокыс увтö уртшак да гриббез. А петалiс мый? Кöть юртö жугды, некöр он вежöрт.

Некытшöм аймам вылö бытшöмжыка нельки оз и вачкись. Дак мый эшö эта бöрсянь меным кольччис кернытö? Вот горттшакöн и шуи. Гортын эд быдмö.

Сiйö эшö öнöдз эг висьтав, мымда нiя менам быдöсыс сэтшöммес кыдзокыс увтын петавлiсö. Медодзза нырас вöлiсö дас етш. Öктыны бы, дак, натьтö, и пуны, и жаритны картовка сорöн тырмис. Но полöм петiс, мед тöдтöм тшак шогья нем умöльыс эз шогмы. Эта увья ме нiйö и öктыны эг понды. Сiдз быдöнныс кыдзок увтас и сiсьмисö. То ли эта увья, то ли мый, сёрöнжык, мöдiк нырöн ни, петавлiсö эшö сымда жö. Но и нiя кольччисö тожö öктытöг. Этасянь и думайтсис сiдз, что сёрöнжык сэсся оз ни петалö.

Чулалiс год. Вились сибöтчис тшакьялан кад. И кöр ме, кыдз и одзза годас жö, сибöтчи да дзар керыштi аслам кыдзок увтö, картинаыс син одзын оссис важся кодь жö. Сiя жö местаын да сiдз жö парксьöмöн — этö миян кöсинчиыс сiдз баитöны — вились вöлi петалöм горттшак.

Вежöртана, натьтö, лыддьöтiсьыслö, что öктыны сiйö ме и таво эшö эг лысьт. Но аслам опыт бöрсянь верита — тшаксö гортын быдтöм йылiсь отирыс баитö не весь. Кутчисьны кö охотаöн — прок этаись лоас. А что менам петiс невночка не сiдз, дак сэтшöмыс природаас тожö овлö. Овлö, что вились чужöм морт мукöд коста аслас аймам вылö нельки матын оз вачкись. А тшакыс мый? Эд сiя тшак и эм. Сiйöн ме öнöдз вöрсис пуэсö быдöннысö ни öтiкöн ваялi. Кыдзокыс бöрсянь садитi ордчöн сирпу да кöз, пожум да ньыв. А год бöртi ны дынын жö адззисис местаыс и дублö да лиственницалö. А но кыдз быд пу увтын виль тшак пондас быдмыны. Видзöтан кö, и вöрö ветлыны оз понды ковсьыны. Öкты, тöд, öшын увтсит, кытшöм тэныт гленитчö и дöс сэтöн.