Авенарыус

Мікалай Пятровіч (12.9.1834—17.7.1903)

Дзеяч народнай асветы, педагог, архео-лаг, краязнавец. Нарадзіўся ў Царскім Ся-ле, цяпер г. Пушкін Ленінградскай вобл.). Скончыў гімназію i Галоўны педагагічны інстытут у Пецярбургу. Працаваў настаўні-кам нямецкай мовы i гісторыі ў 2-й Пецяр-бургскай гімназіі. У 1862 пасланы за мяжу для азнаямлення з германскімі i швейцар-скімі семінарыямі. Пасля вяртання ў 1864 заснаваў Маладзечанскую настаўніцкую се-мінарыю. У 1864—85 працаваў інспектарам Александрыйска-Марыінскага інстытута ў Варшаве, потым Беластоцкага настаўніцка-га інстытута. У 1860—70 у айчынных i бер-лінскіх часопісах змяшчаў свае працы па педагогіцы: «Парады педагога-практыка», «Русо i яго Эміль», «Пра рэформу школь-най справы ў Расіі» i інш.; склаў вучэбную карту Еўрапейскай Расіі, пісаў творы для дзяцей. У 1885—90 займаўся раскопкамі курганоў у Барысаўскім i Навагрудскім пав., мураваных магіл у Бельскім i Бела-стоцкім пав. (цяпер Польшча). Сабраў 125 каменных сякер на Магілёўшчыне, калек-цыю свінцовых пломбаў са знакамі Руры-кавічаў у Драгічыне на р. Буг. Алісаў ят-вяжскія старажытныя помнікі Віленскага музея, аўтар артыкулаў па нумізматыцы i археалогіі.

Те:. Руководство к воспитанию и элементар­ному обучению. Варшава. 1874; Дрогичин Над-бужский и его древности // Древности Северо-Западного края. СПб., 1890. Т. 1, вып. 1.

В.В.Краснова.

АГІНСКІ

Багдан (?—1625)

Дзяржаўны і грамадскі дзеяч Вялікага княства Літоўскага, асветнік. Паходзіў з старадаўняга магнацкага роду. 3 1580 пад­каморы трокскі, староста Віленскага пра-васлаўнага брацтва, удзельнік мірных пера-гавораў у Маскве ў 1587 i 1612. Пасля заба-роны дзейнасці брацкай беларускай Свята-духаўскай друкарні ў Вільні ён заснаваў у 1610 друкарню Віленскага праваслаўнага брацтва ў сваім уладанні — мяст. Еўі (ця­пер г. Вевіс у Літве). Гэтая друкарня пра-існавала да сярэдзіны 17 ст. i выпусціла больш за 25 выданняў, у т.л. «Новы запавет з Псалтыром» (1611), «Дыёптру» (1612), «Буквар славянскай мовы» (1618), «Грама-тыку» М.Сматрыцкага (1619) i інш. Кіры-лічныя кнігі Еўінскай друкарні вызначаліся высокімі мастацка-паліграфічнымі якасця-мі. Кнігавыдаўцы прадаўжалі i развівалі традыцыі Ф.Скарыны (прадмовы, пасля-слоўі, каментарыі i да т.п. рабіліся на бела­рускай мове). Як i выданні Скарыны, кнігі Еўінскай друкарні прызначаліся для шыро-кіх колаў насельніцтва i выкарыстоўваліся беларускімі i ўкраінскімі брацтвамі ў наву-чальна-асветніцкай i царкоўна-рэлігійнай дзейнасці. У прадмовах выдаўны падкрэс-лівалі патрыятычныя матывы сваёй дзей-насці, намер распаўсюджваць кнігі на ўсе «рускія» краіны, садзейнічаць развіццю

8

«народа рускага». Выданні разыходзіліся на Беларусі, Украіне, часткова вывозіліся ў Расію. Апрача кірылічных кніг друкарня выпускала ў 1-й палове 17 ст. польскія вы-данні, якія адыгрывалі пэўную ролю ў гра-мадска-палітычным i духоўным жыцці Рэ-чы Паспалітай.

АГІНСКІ

Міхал Казімір (1730—31.5.1800)

Вялікі гетман літоўскі, мецэнат. Прад-стаўнік старадаўняга магнацкага роду: я го бацька, Юзаф, быў ваяводам трокскім, ма-ці, Ганна — з роду Вішнявецкіх. 3 1748 А. — чашнік літоўскі, пісар польны i генерал-маёр войск літоўскіх. У 1746 на сойме быў паслом ад Пінскага, у 1748 ад Старадубска-га пав. У 1753—61 падарожнічаў па Еўро-пе, быў у Дрэздэне, Вене, Парыжы. Ажа-ніўшыся з дачкою вялікага канцлера літоў-скага М.Чартарыйскага, атрымаў Слонім-скую эканомію. 3 1764 ваявода віленскі, з 1768 гетман вялікі літоўскі. Пасля смерці караля Аўгуста III адзін з кандыдатаў у ка­рал! Рэчы Паспалітай. У 1771 перайшоў на бок Барскай канфедэрацыі, але яго 3-ты­сячны атрад разбіў Сувораў пад в. Сталові-чы (цяпер Баранавіцкі р-н). У выніку А. быў вымушаны эмігрыраваць, а яго ма-ёнткі ва ўсходняй Беларусі, ужо далучаныя ла Расіі ў 1772, былі канфіскаваны. Вяр-нуўся на радзіму ў 1774. Пабудаваў у Сло-німе некалькі прамысловых прадпрыем-стваў, друкарню, тэатр. Па сваёй ініцыяты- ве пачаў пракладваць Агінскі канал, які злучыў рэкі Ясельду са Шчарай i тым са­мым р. Нёман Балтыйскага басейна з р. Прыпяць Чарнаморскага басейна.

А. быў добра адукаваным i таленавітым чалавекам, маляваў, пісаў вершы, аповесці, музычныя творы, іграў на кларнеце, скрыпцы, арфе i клавікордах (ігры на скрыпцы вучыўся ў Дж. Віёці). Пры сваім двары ў Слоніме ў 1765 ён стварыў вядо-мыя на той час оперны тэатр i капэлу. Для падрыхтоўкі балетных артыстаў. і музыкан-таў з прыгонных арганізаваў школу. Яго лі-чаць аўтарам выдадзеных у Варшаве пад псеўданімам «Слонімскі грамадзянін» пера-давых для свайго часу зборнікаў «Гістарыч-ныя i маральныя аповесці» (1782), «Байкі i не-байкі» (1788). У апошні зборнік увайшлі вершы з «Песень пана Міхала графа Агін-скага, гетмана Вялікага княства Літоўскага, укладзеныя ў верасні 1770 г. ў Слоніме». Выказвалася думка, што ў літаратурнай працы яму дапамагаў Ф.К.Хамінскі, аднак гэта меркаванне абвяргаюць сучасныя дас-ледчыкі. Вядомы ён i як оперны кампазітар — аўтар пастаўленых на сцэне яго опер «Зме-нены філосаф» (1771), «Елісейскія палі» (1788; верагодна пісаў з дапамогай Ф.Ма-рыні), а таксама «Сілы свету», «Становішча саслоўяў» (1784). Пісаў таксама скрыпіч-ныя п'есы. У 1778 адкрыў для сваіх пры­гонных школу — «Дэпартамент балетных дзяцей», дзе акрамя танцаў дзяцей вучылі чытанню i пісьму.

У 1781 А. прызначаны намеснікам Лі-тоўскай правінцыі, у 1782 выехаў за мяжу, быў у Бруселі, Амстэрдаме, Берліне, потым у Англіі. Прасіў дапамогі ў прускага караля Фрыдрыха Вільгельма II, каб вярнуць свае маёнткі ў Расіі. У 1793 адмовіўся ад вялікай гетманскай булавы, выехаў у Вену, у 1795 прысягнуў на вернасць Кацярыне II. Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве, дзе i памёр.

Шт.: Мальдзіс А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Мн., 1980; Дадйомо-в а О.В. Музыкальная культура городов Бело­руссии в ХУПІ веке. Мн., 1992; Цэхана-в е ц к i A. Міхал Казімір Агінскі і яго «сядзіба музаў» у Слоніме: Пер. з ням. Мн., 1993.

А.М. Фйатава.

9

АГІНСКІ

Міхал Клеафас (7.10.1765—15.10.1833)

Дыпламат, кампазітар, вялікі падскарбі літоўскі. Прадстаўнік старадаўняга магнац-кага роду: яго бацька, Андрэй, быў ваяво-дам трокскім, маці, Паўла — з роду магна-таў Шэмбекаў. Нарадзіўся ў Гузаве, недалё­ка ад Варшавы. Атрымаў добрую дамаш-нюю адукацыю, меў выдатныя здольнасці да музыкі i замежных моў. У 1786 пасол на сойме, у 1788 камісар скарбовай камісіі Вя-лікага княства Літоўскага, у 1789 літоўскі мечнік, у 1789 надзвычайны пасланнік у Галандыі. У 1791 вярнуўся на радзіму, зай-маўся пытаннямі спадчыны маёнткаў Міха-ла Казіміра Агінскага на Беларусі, якія адышлі да Расіі. Быў дэпутатам Гродзен-скага сойма 1793. У 1793—94 вялікі пад-скарбі літоўскі. У 1794 удзельнічаў у паў-станні пад кіраўніцтвам А.Т. Касцюшкі, ува-ходзіў у Найвышэйшую раду літоўскага на­рода. Ахвяраваў на патрэбы паўстання 188 тыс. злотых, кіраваў 480 стральцамі. Двойчы са сваім атрадам спрабаваў прабіцца ў Мін-скую губ., каб узняць там паўстанне. Зма-гаўся супраць прускіх войск. Пасля таго як расійскія войскі ўзялі Вільню, А. выехаў у Варшаву. За ўдзел у паўстанні яго маёнткі былі канфіскаваны царскімі ўладамі. Жыў у Вене, Венецыі, Парыжы. Дзякуючы на-маганням князя К.Чартарыйскага атрымаў дазвол вярнуцца на радзіму i ў Гродне пры-сягнуў на вернасць Аляксандру I. У 1802—06 жыў у маёнтку Залессе Ашмянскага пав., дзе пабудаваў новы палац, парк у англій-скім стылі, аранжарэі, звярынец, сабраў вялікую бібліятэку. Залессе стала адной з найпрыгажэйшых магнацкіх рэзідэнцый на Беларусі. У 1807 у /таліі быў прыняты На-палеонам I. У 1810 у Пеиярбургу атрымаў ад цара званне сенатара i тайнага саветні-ка, ордэны св. Уладзіміра i Аляксандра Неўскага. У маі 1811 падаў цару праект пра заснаванне Вялікага герцагства Літоўскага. Напярэдадні вайны 1812 услед за Аляксан-драм I прыехаў у Вільню, потым вярнуўся ў Пецярбург, дзе знаходзіўся да канца вай­ны. У 1817 у Вільні надрукаваў 2 зборнікі сваіх твораў. У 1823 выехаў у Італію, жыў у Фларэнцыі, дзе i памёр.

Вядомы як музыкант i кампазітар. А. за-хапляўся ітаіьянскай i французскай опе-рай, іфаў на скрыпцы i клавікордах. Кам-пазітарскую дзейнасць пачаў у 1790-я гады стварэннем шматлікіх маршаў i баявых пе-сень, пашыраных сярод паўстанцаў 1794. Яму прыпісваецца аўтарства музыкі песні «Ячшэ Польшча не загінула», якая стала польскім нацыянальным гімнам. У залескі перыяд пераважна займаўся музыкай. У гэ-ты час ім напісаны славуты паланез «Разві-танне з Радзімай». Галоўнае ў творчай спадчыне А. — фартэпіянныя п'есы, пала-незы, мазуркі, маршы, вальсы i рамансы. Аўтар музыкі i лібрэта оперы «Зеліда i Валькур, або Банапарт у Каіры», трактата «Лісты пра музыку» (1828). У 1826—27 у Парыжы выдадзены 4-томныя «Мемуары пра Польшчу i палякаў з 1788 па 1815 г.».

Те.: Pamiętniki... Т. 1—4. Poznań, 1870—73.

Шт.: Polski słownik biograficzny. Т. 23/3—4, z. 98. 99. Wrocław etc, 1978; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895; Мальдзіс A. Падарожжа ў XIX ст. Мн., 1969; Бэл за И. Михал Клеофас Огиньский. 2 изд. М., 1974; Э н г е л ь А.М. Ар­хив Виленского генерал-губернаторства. Т. 2, ч. 1. Вильна, 1870. А.М.Філатава.