Янушкевіч

Адольф Міхал Валяр'ян Юліян (9.6.1803—6.6.1857)

Падарожнік, пісьменнік. Нарадзіўся ў Нясвіжы. Брат Я.Янушкевіча. Вучыўся ў да-мініканскай школе ў Нясвіжы, у 1823 скончыў філалагічны факультэт Віленскага універсітэта. Быў членам таварыства бла-кітных (блізкія да філарэтаў). У 1823—26 жыў у Камянцы, быў дэпутатам цывільнай палаты ў Галоўным судзе. Падарожнічаў па Італіі, Германіі, Франідыі, сустракаўся з А.Міцкевічам, Ю.Славайкім (падаў яму ідэю напісаць рэвалюцыйна-патрыятычны верш «Песня літоўскага легіёна» як водгук на паўстанне 1830—31; напісаны ў 1831), І.Гётэ. У 1830 вярнуўся на радзіму. У час паўстання 1830—31 быў адным з кіраўні-коў легіёна Літвы, Валыні, Падоліі i Украі-ны. У 1832 сасланы ў Сібір. Падарожнічаў па Сібіры, Казахстане, Кіргізіі. У 1856 вяр-нуўся на Беларусь у маёнтак бацькоў Дзя-гільна (Дзяржынскі раён). У студэнцкія га­ды пісаў на польскай мове сентыменталь-ныя вершы (дума «Мелітон i Эвеліна», 1821), у ссылцы перакладаў «Псторыю за-ваявання Англіі нарманамі» А.Цьера. Яго падарожныя нататкі сабраў брат Яўстафій, выдаў Ф.Вратноўскі пад назвай «Жыццё Адольфа Янушкевіча i яго лісты з кіргізскіх стэпаў» (кн. 1—2, Парыж, 1861). У дзённі-кавых запісах i лістах раскрыўся яго талент апавядальніка i сумленнага даследчыка. У ix апісаў побыт казахаў, ix духоўную куль­туру, выступаў як абаронца казахаў ад са-мавольства баяў i царскай адміністрацыі. Я. паслужыў прататыпам рэвалюцыянера Адольфа ў паэме Міцкевіча «Дзяды».

Те:. Рус. пер. — Дневники и письма из путе­шествия по казахским степям. Алма-Ата, 1966.

486

Літ.: Мальдзіс А. Падарожжа ў XIX ста-годдзе. Мн., 1969. С 138—143.

ЯНУШКЕВІЧ (Januszkiewicz) Яўстафій (26.11.1805—1874)

Кнігавыдавец, публіцыст, мемуарыст. Нарадзіўся ў в. Прусы Салігорскага раёна. Брат А.Янушкевіча. Вучыўся ў дамінікан-скай школе ў Нясвіжы, скончыў Віленскі універсітэт. 3 1826 адвакат, сакратар камісіі па спадчыне Радзівілаў, уваходзіў у склад рэдакцыі часопіса «Dziennik Wileński» («Bi-ленскі дзённік»). Адзін з арганізатараў паў-стання 1830—31 на тэрыторыі Ашмянска-га, Слуцкага i Навагрудскага паветаў. Пас-ля задушэння паўстання эмігрыраваў у Францыю, дзе ўдзельнічаў у заснаванні польскай эміграннкай прэсы ў Парыжы, у выданні твораў А.Міцкввіча, З.Красінскага, Ю.Славацкага, \.Ляіввеля, рабіў выпіскі для лекцый Міцкевіча па гісторыі славян-скіх літаратур, стэнаграфаваў ix. Аўтар «Ус-памінаў з часу аблогі Парыжа» (1871), «На-татак i ўспамінаў пра жыццё А.Міцкевіча» (1859), «Апошніх хвілін Іаахіма Лялевеля» (1861). Славацкі прысвяціў яму вершы «3 ліста да кнігара», «Мой Яўстаф».

ЯНЧУК

Мікалай Андрэевіч (29.11.1859—6.12.1921)

Вучоны-славіст (этнограф, фалькларыст, антраполаг, літаратуразнавец), пісьменнік. Нарадзіўся ў в. Корніца Седлецкага вая-водства (Польшча). У 1885 скончыў Мас-

коўскі універсітэт i працаваў настаўнікам. 3 1892 памочнік бібліятэкара Румянцаўскага музея, хавальнік Дашкаўскага этнаграфіч-нага музея ў Маскве. У 1889—1903 сакра­тар аддзела этнаграфіі Таварыства аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі i этнаграфіі пры Маскоўскім універсітэце, заснавальнік i кіраўнік (з 1901) музычна-этнаграфічнай камісіі пры аддзеле. Адзін з заснавальнікаў i рэдактараў часопіса «Этнографическое обозрение», дзе друкавалася шмат беларус-кіх матэрыялаў. Пасля Кастрычніцкай рэ-валюцыі чытаў курс беларускай i ўкраін-скай літаратур у Маскоўскім універсітэце, удзельнічаў у рабоце камісіі па арганізацыі Беларускага універсітэта, у 1921 прафесар кафедры беларускай літаратуры i этнаграфіі БДУ. Вывучаў побыт i народную творчасць усходніх славян. Адзін з першых на наву-ковай аснове збіраў i вывучаў беларускі му-зычны фальклор i даў аб'ектыўную эстэ-тычную ацэнку беларускаму песеннаму ме-ласу. У этнаграфічна-фальклорнай працы «Маларускае вяселле ў Корніцкім прыходзе Канстанцінаўскага павета Седлецкай губер-ні» (1886) шмат звестак для параўнальнага вывучэння побыту беларусаў i ўкраінцаў, апісанні вясельных абрадаў нярэдка супра-ваджаюцца тлумачэннямі. У працу ўключа-на 35 запісаў мелодый народных песень (9 вясельных, астатнія лірычныя, жартоўныя). У каментарыях да ix прыведзены звесткі па матэрыяльнай культуры жыхароў Корніцы. У 1886 Я. наладзіў экспедыцыю ў Мінскую губ. для этнаграфічных i антрапалагічных даследаванняў. Па матэрыялах экспедыцыі напісаў працу «Па Мінскай губерні» (1889), дзе адлюстраваў жыццё беларусаў, ix духоў-ную культуру (пераважна вераванні), у да-датку змясціў 158 беларускіх народных пе­сень (пераважна абрадавых) i 33 нотныя за-пісы песенных мелодый. Вёў арганізацый-ную работу па вывучэнні Беларусі, перапіс-ваўся з многімі беларусазнаўцамі. Разам з М.М.Харузіным склаў «Праграму для збі-рання этнафафічных звестак» (1887), якая складалася з 10 раздзелаў i ахоплівала най-важнейшыя галіны побыту народа, яго аб-рады, звычаі, вераванні i забабоны. У «Эт-награфічным нарысе Беларусі» (1918—20) зрабіў выснову, што беларускі народ па сваёй культуры стаіць на адным узроўні з суседнімі народамі і мае права на сама-стойнае існаванне. Аўтар прац па антрапа-логіі (сярод ix «Некаторыя даныя да пы-тання аб антрапалагічным тыпе беларусаў».

487

1890), літаратуразнаўстве, мастацкім пера-кладзе, апрацовак народных песень, у т.л. беларускіх, арыгінальных музычных твораў. Літаратурныя творы пісаў на рускай мове i палескай гаворцы.

Те.: А.К.Киркор: Краткий очерк жизни и деятельности. М , 1888; О мнимонародных белорусских песнях исторического и мифологического содержания // Сборник Харьковского историко-филологического общества. Харьков, 1909. Т. 8; у кн.: Александровіч С.Х., Алексан-дровіч В.С. Беларуская літаратура XIX — пачат-ку XX ст.: Хрэстаматыя крытыч. матэрыялаў. Мн., 1978.

Jlim:. Шаров Н.В. Н.А.Янчук // Труды БГУ. 1922. №2—3; Бандарчык В.К. Гісто-рыя беларускай этнаграфіі XIX ст. Мн., 1964; Петровская Г.А. Не погасла звезда: Жизненный и творческий путь Н.А.Янчука. Мн., 1987; Н i с н е в i ч С. Да гісторыі збірання, вы-вучэння i выкарыстання беларускіх народных напеваў // Музыка нашых дзён. Мн., 1971.