Урончанка

Міхаіл Паўлавіч (1801—26.10.1855)

Геадэзіст, перакладчык. Нарадзіўся ў мяст. Копысь (цяпер Аршанскі раён Віцеб-скай вобл.) у сям'і святара. Скончыў Магі-лёўскую гімназію, потым вучыўся ў Мас-коўскім універсітэце, які не скончыў. Быў на вайсковай службе. У 1823 займаўся геа-дэзічнымі здымкамі ў Літоўска-Віленскай губерні, a ў 1824 накіраваўся ў Дэрпт (Тар­ту), дзе слухаў лекцыі ва універсітэце. 3 1828 рабіў геадэзічныя здымкі ў Малдавіі i астранамічныя вызначэнні месцаў у Балга-рыі i Румыніі. У 1834—36 вывучаў тэрыто-рыю Малой Азіі, вынікам чаго з'явіліся справаздачы з мноствам карт i планаў, а таксама кніга «Агляд Малой Азіі ў цяпе-рашнім яе стане» (ч. 1—2, 1838—^10). У 1837 прызначаны членам камісіі па кіраў-ніцтве Закаўказскім краем. У 1843—46 старшыня камітэта па асвеце яўрэйскага насельніцтва. 3 1847 займаўся трыянгуля-цыйнымі здымкамі ў Новарасійскім краі. У 1848 рэвізаваў яраслаўскі Дзямідаўскі лі-цэй. У літаратуры вядомы перакладамі кла-сікаў: «Гамлет» (1828) i «Макбет» (1837) Шэкспіра, «Манфрэд» Байрана, «Дзяды» А.Міцкевіча (абедзве 1828), «Фаўст» Гётэ (1844) i інш.

Урублеўскі

Валерый Антоній (27.12.1836—5.8.1908)

Дзеяч польскага, беларускага i міжна-роднага рэвалюцыйнага руху. Нарадзіўся ў мяст. Жалудок Лідскага павета (цяпер гар. пасё'лак у Шчучынскім раёне) у сям'і шлях-ціца Антона Урублеўскага i Разаліі з роду Юраўскіх. Бацька яго працаваў лесніком, потым скарбнікам у графа Тызенгаўза. Скончыўшы ў 1853 Віленскую гімназію, У.паступіў у Пецярбургскі лясны інстытут

440

У час вучобы ўдзельнічаў у студэнцкім ру-ху, быў членам нелегальнага рэвалюцыйна-га гуртка, якім кіравалі рэвалюцыянеры-дэмакраты З.Серакоўскі і Я.Дамброўскі. Пад уплывам твораў А.І.Герцэна, М.А.Даб-ралюбава, рэвалюцыйнай публіцыстыкі «Колокола» i «Современника» погляды У. набылі яскрава выяўлены антыпрыгон-ніцкі і антыманархічны характар. У 1861 У. накіраваны інспектарам лясной школы ў в. Саколка Гродзенскай губ. (цяпер Поль-шча). У 1861—62 ён актыўна ўдзельнічаў у стварэнні нелегальнай рэвалюцыйнай арга-нізацыі на Гродзеншчыне, вёў прапаганду сярод навучэнцаў школы. Разам з К.Калі-ноўскім рэдагаваў, друкаваў і распаўсю-джваў нелегальную рэвалюцыйна-дэмакра-тычную газету «Мужыцкая праўда». У 7 ну-марах выпушчанай імі газеты крытыкавала-ся антынародная палітыка царызму, паказ-ваўся грабежніцкі характар сялянскай рэ-формы 1861. Газета даводзіла, што працоў-ны народ можа спадзявацца толькі на ўлас-ныя сілы i на дапамогу сваіх шчырых сяб-роў i добразычліўцаў-рэвалюцыянераў. Зак-лікала падтрымаць прагрэсіўны нацыяналь-на-вызваленчы рух. У час паўстання 1863—64 У. кіраваў паўстанцкімі атрадамі. Ён быў прыхільнікам левага крыла «чырвоных» — найбольш актыўных барацьбітоў, якія пры-трымліваліся рэвалюцыйных поглядаў, — апоры на сялянскія масы, ліквідацыі паме-шчыцкага землеўладання, роўных правоў усіх народаў краю. У час бою з казакамі 7.8.1864 У. быў пасечаны шаблямі. Крыху падлячыўшыся, ён эміфыраваў у Фран-цыю. У Парыжы кіраваў дэмакратычнымі арганізацыямі беларуска-польскіх эмігран-таў. Калі 18.3.1871 у Францыі адбылася рэвалюцыя i быў створаны рабочы ўрад Па-рыжская камуна, У., як i многія іншыя яго суайчыннікі, актыўна падтрымаў рэвалю-цыйныя памкненні парыжан. У гэтым выс-тулленні ён бачыў «сацыяльную рэвалю-цыю, якая пры поспеху можа перавярнуць увесь парадак, што існуе цяпер у Еўро-пе...». У званні палкоўніка (атрымаў напя-рэдадні паўстання) У. прапанаваў камуна-рам свае паслугі i план ваенных дзеянняў. Неўзабаве яму было прысвоена званне ге­нерала i ён узначаліў адну з трох рэвалю­цыйных армій, якая абараняла паўднёвую частку Парыжа. У баях У. паказаў сябе умелым, разважлівым i прадбачлівым пал-каводцам i змагаўся на чале арміі да апош-няга дня існавання Парыжскай камуны. Версальцы завочна прыгаварылі яго да па-карання смерцю. 3 фальшивым пашпартам У. пераехаў у Англію, дзе блізка пазнаёміў-ся з К.Марксам i Ф.Энгельсам. У гэты ж час здароўе яго ў выніку шматлікіх ранен-няў моцна пахіснулася, яму з цяжкасцю ўдалося пазбегнуць ампутацыі рукі. Падля-чыўшыся ў бальніцы Лонданскага універсі-тэта, У. ўступіў у I Інтэрнацыянал. У кас-трычніку 1871 яго выбралі членам Гене-ральнага савета I Інтэрнацыянала, сакрата-ром-карэспандэнтам для Польшчы. Ідэі Ін-тэрнацыянала У. прапаведаваў у эмігран-цкай арганізацыі «Люд польскі», створанай у Лондане па яго ініцыятыве. У 1871—72 У. быў старшынёй судовай («трацейскай») камісіі, якая разбірала канфлікты паміж членамі I Інтэрнацыянала. Актыўна пад-трымліваў Маркса i Энгельса ў барацьбе з рэфармізмам, сектанцтвам, анархізмам. Пасля распаду I Інтэрнацыянала i арганіза-цыі «Люд польскі» (1876) У. перабраўся ў Жэневу. У 1878 ён нелегальна прыязджаў у Расію (Адэса, Пецярбург), сустракаўся з народнікамі-землявольцамі. Калі француз-скі ўрад абвясціў амністыю ўдзельнікам Парыжскай камуны, у 1885 У. пераехаў у Францыю i пасяліўся ў г. Ніца. У 1901 французскі ўрад нават прызначыў яму пен-сію. Апошнія гады жыцця ён правёў ва Уарвілі (каля Парыжа) у хаце былога каму-нара земляка Г.Геншынскага. Пахаваны ў Парыжы на могілках Пер-Лашэз, ля сцяны Камунараў. На надмагільным помніку над-піс: «Гераічнаму сыну Польшчы — народ Парыжа».

441

Те:. У кн.: Избранные произведения прогрес­сивных польских мыслителей. М., 1958. Т. 3.

Шт.: Абрамавичюс В.Е., ДьяковВ.А. Валерий Врублевский. М., 1968; За нашу и вашу свободу: Герои 1863 г. М, 1964; Кісялёў Г.В. Паплечнік Каліноўскага. Мн., 1976; Лурье А.Я. Валерий Врублевский, генерал Парижской коммуны (1863—1908) // Лурье А.Я. Портреты деятелей Парижской коммуны. М., 1956. М.К.Багадзяж.