- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
Красуня, сыдзі ў маю хатку,
Але прыхапі ўсё ж манаткі,
Бо ў мяне напаткаеш галечу.
Святая ўсюды пустота,
Ды нават не думай аб хлебе,
Бо верны каханак мо лепей
Карміць цябе будзе пяшчотай.
У 1844 С. ажаніўся з 16-гадовай Паўлі-най Мітрашэўскай, а пасля вяселля зволь-ніўся ca службы i стаў арандаваць фальва-рак Залучча ў Навафудскім пав. Тут цал-кам раскрыўся яго паэтычны талент, тут упершыню ён зведаў радасиь літаратурнай славы. Яго вершаваная гутарка «Пашталь-сн», надрукаваная ў віленскім часопісе «Athenaeum» («Атэнэум», 1844, т. 6) i nepa-кладзеная ў скарочаным варыянце Л.Трэ-фалевым, стала папулярнай рускай народ-най песняй («Калі я на пошце служыў ям-шчыком...»). У згаданым часопісе друкава-ліся і іншыя яго вершы i празаічныя тво-ры. Яны пачалі выдавацца і асобнымі збор-нікамі, хадзілі ў рукапісах, завучваліся на памяць. Ужо ў падзагалоўку «Паштальёна» — «народная гутарка» — вызначыўся асноўны жанр яго паэтычных твораў, героем якіх звычайна быў беларускі селянін або шлях-ціц. Паэт падкрэсліваў адзінства сваёй творчасці з народам, яго інтарэсамі i cna-дзяваннямі. «Не я пяю, — пісаў ён, — а люд божы...» У гэты час убачылі свет яго гутаркі «Хадыка», «Высакародны Ян Дэм-барог», шэраг вершаў. Паэт Кандратовіч, які ўзяў сабе псеўданім Уладзіслаў Сыра-комля (ад радавога герба), займаўся такса-ма i перакладамі з латыні, публіцыстыкай, пісаў «Псторыю літаратуры ў Польшчы».
Творчасць С. адметная палымяным пат-рыятызмам, глыбокім веданнем гісторыі Бацькаўшчыны, характару, звычаяў, асаблі-
426
васцей нацыянальнай псіхалогіі беларусаў. У сваіх творах ён апяваў хараство наднё-манскіх краявідаў, падкрэсліваючы, што яны даражэйшыя за славутыя замежныя. Яго вабілі i гістарычныя падзеі, што свед-чылі пра патрыятызм продкаў, пра ix ім-кненне да свабоды i шчасця, гатоўнасць ахвяраваць сабой дзеля вызвалення Айчы-ны. Гэты матыў прагучаў у яго творах «Соф'я, княжна Слуцкая», «Марцін Студзенскі». Гораду Нясвіжу i яго былым уладарам паэт прысвяціў 6 санетаў, якія аб'яднаў у цыкле «Успаміны пра Нясвіж» (1844). У адным з ix пад назвай «Труны Радзівілаў у езуіцкім касцёле» гаварылася:
Былі й яны людзі —
тут блюзніць не буду, Ды што, каб яны раптам
з трун паўставалі, Зноў падалі б ніц
каля ix з перапуду? Яны ж бы на вас
i зірнуць не жадалі...
У 1856 С. зноў вярнуўся да гэтай тэмы. У вершы «Ілюмінацыя» ён расказаў пра гісторыю, пачутую ад старой гараджанкі: калі адна з жыхарак Нясвіжа, у якой захва-рэў на воспу сын, адмовілася ў дзень імя-нін Радзівіла выставіпь палаючую паходню, панскі служка павыбіваў у яе хаце вокны, выгнаў гаспадыню на вуліцу i прымусіў яе выконваць загад:
Там венгерскае п'юць,
забаўляюцца госці У раскошы, у багацці, А тут пате святло
i па сыне галосіць Змізарнелая маці.
Выказваючы спачуванне i сімпатыю да беднага люду, прапаведуючы дабро i гума-нізм, паэт параўноўваў сябе з вясковым лірнікам, які «ў дарагой старонцы будзе граць людзям». Ён лічыў неабходным дапа-магчы народу ўсвядоміць, што ён сам гас-падар на сваёй зямлі. Адзін з яго герояў-сялян гаварыў: «Я край мой кармлю адвеку i маю права звацца чалавекам». Паводле С, вялікую ролю ў выхаванні самасвядо-масці i годнасці нацыі павінна адыграць гістарычнае асветніцтва. Таму шэраг яго празаічных i навуковых твораў прысвечаны менавіта праблемам гісторыі, этнаграфіі i мовы беларусаў. Сярод ix «Вандроўкі па маіх былых ваколіцах» (1853), «Кароткае даследаванне мовы i характару паэзіі русінаў Мінскай правінцыі» (1856), «Мінск» (1857), «Нёман ад вытокаў да вусця» (1861), нататкі аб мінулым Нясвіжа для кнігі М.Балінскага «Старажытная Поль-шча», шматлікія артыкулы ў перыядычным друку. Характэрнай рысай творчасці С. быў i своеасаблівы рамантызм — без узрыўных вулканічных пачуццяў i ўзлётаў, такі, які «моцна трымаўся зямлі». Шырока выка-рыстоўваў паэт сюжэты i вобразы беларус-кага фальклору. Асабліва моцна захапіў яго лірызм беларускіх народных песень, уплыў якіх адчуваецца ў вершах «Крук», «Груган», «Жніўная песня», «Доля» i інш. У апош-нім з ix С. з горыччу i надзеяй пісаў:
Дзе ты лепшая, дзе доля?
Прыбудзь —хай пазнаем,
Прымем хлебам, прымем соляй.
Шчыра прывітаем.
У 1852 у С. на працягу тыдня раптоўна памерлі тры малалетнія дачкі, і ён не меў «сілы праз свае горкія ўспаміны жыць далей у вёсцы, у мясціне, дзе калісьці жыццё працякала болыл шчасліва». Таму паэт вы-мушаны быў пераехаць у Вільню. Аднак i тут не прыжыўся i ў 1853 пераехаў у фаль-варак Барэйкаўшчына, што размяшчаўся паміж Вільняй i Ашмянамі. Пражыў ён тут амаль 10 гадоў, але роднай гэта арандава-ная сядзіба так i не стала:
Тут не мае ні дом, ні глеба,
Што родзіць хлеба небагата.
Мае тут толысі сонеч неба,
Якая ўзносіцца над хатай.
Паэт шмат падарожнічаў па Беларусі, Літве і Польшчы. 3 друку выйшлі 6 тамоў яго перакладаў паэтаў-лаціністаў 16—18 ст., некалькі зборнікаў паэм-гутарак, «Гісто-рыя літаратуры ў Польшчы...» (т. 1—2, 1850—52), паэма «Маргер» (1855). У тэат-ры была пастаўлена яго п'еса «Хатка ў лесе». У гэты ж час адбыліся падзеі, якія прынеслі яму адначасова i радасць, i знач-ныя непрыемнасці, неразуменне знаёмых i сяброў: ён закахаўся ў актрысу Гелену Ма-еўскую, якая пасля сустрэчы з ім пакінула свайго мужа, этнографа i гісторыка к. Kip-кора, i выехала за мяжу. Калі Маеўская выступала ў Познані, С. ездзіў на сустрэчу з ёй. У час спектакля актрыса, каб болей пабыць з каханым, наўмысна параніла сябе кінжалам. Весткі аб гэтым «грахоўным» ка-ханні выклікалі ханжаскае незадавальненне шырокіх колаў грамадскасці. Каб апраў-дацца, С. напісаў паэму «Стэла Фарнары-
427
на», у якой апавядалася пра каханне Рафаэля да дачкі лекара Стэлы, каханне, якое натхніла мастака на стварэнне «Сіксцін-скай мадонны». Паэму сустрэлі варожа, шляхта забараняла сваім дочкам не толькі чытаць яе, але нават браць у рукі. У Познань С. ездзіў не толькі з-за каханай. Ён наладжваў сувязі з патрыятычнымі коламі Прусіі і Аўстрыі, абмяркоўваў магчымасць сумесных дзеянняў. Гэтым жа мэтам было прысвечана падарожжа ў 1861, калі паэт з чужым пашпартам прыехаў у Варшаву. На зваротным шляху яго арыштавалі. Праўда, сябры хутка дамагліся вызвалення С. як хворага на сухоты. Сілы паэта былі падар-ваны, i ён памёр на 40-м годзе жыцця. Па-мяці С. прысвяцілі свае вершы Я.Лучына, А.Плуг, Я.Купала. Яго вобраз выведзены ў агтовесці А.Мальдзіса «Восень пасярод вяс-ны» (1984). У Барэйкаўшчыне створаны музей-бібліятэка С, яго імем названа вулі-ца ў Нясвіжы.
Te:. Poezje. Т. 1—10. Warszawa, 1872; Wybór poezji. Wrocław, 1970; бел. пер. — Выбр. тв. Мн., 1966; Вандроўкі па маіх былых ваколіцах. Мн., 1992. рус. пер. — Избр. произв. М., 1953; Доб-рыя весці. Мн., 1993.
Шт.: Мальдзіс А. Падарожжа ў XIX стагоддзе: 3 гісторыі бел. літаратуры, мастацтва і культуры. Мн., 1969; Цвірка К. Слова пра Сыракомлю. Мн., 1975; Мархель У. Лірнік вясковы. Мн., 1983; Я г о ж. Вяшчун славы i волі. Мн., 1989; Fornalczyk F. Hardy lirnik wioskowy. Poznań, 1972. М.К.Багадзяж.