- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Карповіч
Станіслаў (24.2.1864—16.6.1921)
Педагог, грамадскі дзеяч, асветнік. На-радзіўся ў в. Хацішча каля Баранавіч. Па-чатковую адукацыю атрымаў у хатніх умо-вах у маёнтку Крапіўна на Міншчыне, поты м вучыўся ў гімназіях Рыгі і Слуцка. Бацькі мелі намер даць яму універсітэцкую адукацыю. Але, сутыкнуўшыся там з казён-на-чыноўніцкім прымусам, К. вырашыў лепш заняцца самаадукацыяй. У 1882 ён выехаў на Каўказ, дзе ў наваколлі Тыфліса працаваў бухг&тгарам, сакратаром на біржы i інш. У 1884 вярнуўся на радзіму, працаваў настаўнікам у прыватных дамах Вільні, по-тым у вёсках у розных гаспадароў. 3 самага пачатку сваёй педагагічнай дзейнасці К. выкарыстоўваў прафэсіўныя метады на-вучання моладзі, даваў ёй найноўшыя тэа-рэтычныя i практычныя веды. Ён распра-цаваў асновы самаадукацыі i склаў дапа-можнік «Што чытаць» (1890), рукапіс якога быў забаронены цэнзурай i канфіскаваны. Пасля смерці бацькі ў 1892 К. пераехаў у Варшаву, там узначаліў маладзёжныя гурткі самаадукацыі, зблізіўся з варшаўскай інтэ-лігенныяй, супрацоўнічаў з мясцовымі пе-рыядычнымі выданнямі, друкаваў у ix свае артыкулы на тэмы самаадукацыі. Часта на-ведваў Навагрудчыну, аб'язджаў вёскі i ся-дзібы, наладжваў дыскусіі па пытаннях са-маадукацыі, дапамагаў у арганізацыі біблія-тэк на Міншчыне. У 1896 разам з М.Бар-коўскім заснаваў у Варшаве кнігарню, у якой побач з іншымі выданнямі былі ад-дзелы нот i школьнай літаратуры. У 1899 К. заснаваў уласнае выдавецтва нот. Яго асноўныя творы па асвеце моладзі: «Навука аб выхаванні» (1902), «Наша літаратура для моладзі», «Скарбы чалавецтва» (абодва 1904) i інш.
КАРСКІ
Мацей (24.2.1662—10.2.1717)
Прадстаўнік схаластычнай філасофіі на Беларусі i ў Літве, правазнавец. Нарадзіўся ў Польшчы (Дабжынская зямля). Вучыўся ў Віленскай акадэміі (1683—86), Полацкім езуіцкім калегіуме, у Варшаве (1689—93). Быў доктарам філасофіі i тэалогіі, у 1696— 99 — прафесарам Віленскай акадэміі. Рэк-тар Полацкага калегіума (з 1709), Вілен-скай акадэміі (з 1710). Ад традыцыйнага выкладання схаластыю часта адступаў, уво-дзячы элементы прыродазнаўства, спасы-лаўся на некаторых філосафаў i вучоных Новага часу. Аўтар некалькіх навуковых прац, у тым ліку «Курса філасофіі i логі-кі...» (1696, рукапіс захоўваецца ў бібліятэ-цы Вільнюскага універсітэта), трактата «Аб праве i справядлівасці». «Курс філасофіі i логікі» падзелены на трактаты: «Логіка як мова навукі», «Фізіка як скарбніца навук», «Аб метэорах», «Пра пачатак i гібель або нараджэнне i заняпад», «Аб элементах», «Пра душу», «Першая навука метафізіка», «Тайны навукі этыкі». У трактаце «Пра душу» значная ўвага ўдзяляецца аналізу па-чуццяў, уяўленняў і інш. элементаў псіха-логіі; падрабязна апісаны розныя органы пачуццяў, што сведчыідь пра адыход ад схаластычнай філасофіі. Праблемы права i справядлівасці разглядаў з абстрактных па-зіцый. За ўдзел у падрыхтоўцы выдання Статута ВКЛ 1588 (Вільня, 1693) набыў вя-домасць як «знаўца айчынных законаў».
Літ:. Дорошевич Э.К. Философия эпохи Просвещения в Белоруссии. Мн., 1971. С. 18—19.
КАРСКІ
Сяргей
Беларускі этнограф i фалькларыст 2-й паловы 19 ст. Даследаваў побыт і культуру беларусаў Віленскай губ., пераважна Аш-мянскага пав. Друкаваўся ў газеце «Вилен-ский вестник» i інш. У арт. «Народныя бе-ларускія вяселлі ў Ашмянскім павеце Ві-ленскай губерні» (1888), «Эканамічны побыт беларусаў Віленскай губерні», «Знешні побыт беларусаў у Віленскай губерні», «Ся-мейны побыт беларусаў Віленскай губер-ні», «Дажынкі», «Каляндарныя святы ў бе-ларусаў Віленскай губерні», «Вялікдзень у беларусаў Віленскай губерні» (усе 1891) i інш. падрабязна разглядаў вытворчую дзей-насць, промыслы, рамёствы, жыллё, адзен-не, сямейны побыт, вясельныя i каляндарныя абрады, святы, песні беларусаў. Спа-чуваў цяжкаму лёсу селяніна, выступаў за развіццё асветы.
КАРСКІ
Яўхім Фёдаравіч (1.1.1861—29.4.1931)
Філолаг-славіст, заснавальнік беларуска-га навуковага мовазнаўства i літаратура-знаўства, этнофаф, фалькларыст, палео
211
граф. Акадэмік Пецярбургскай АН (з 1916, член-карэспандэнт з 1901), правадзейны член Інстытута беларускай культуры (1922), Чэшскай АН (з 1929). Нарадзіўся ў в. Лаша Гродзенскага пав. ў мнагадзетнай сям'i настаўніка. Яго бацька ў пошуках лепшай долі не раз пераязджаў з месца на месца (вёскі Лаша на Гродзеншчыне, Ятра i Бя-розавец на Навагрудчыне, Волма на Мін-шчыне), што дазволіла будучаму вучонаму з маленства глыбей спазнаць Беларусь i яе духоўную культуру. Пачатковую адукацыю атрымаў у Ятранскім народным вучылі-шчы. На вучобу ў гімназіі не было сродкаў, таму паступіў у Мінскае духоўнае вучылі-шча, а потым у семінарыю. Каб матэры-яльна дапамагчы сям'і, у семінарскія часы даваў прыватныя ўрокі. У 1881, закончыў-шы вучобу ў семінарыі, паступіў на казённы кошт у Нежынскі гісторыка-філалагіч-ны інстытут (Украіна), дзе ў свой час у ко-лішнім юрыдычным ліцэі вучыўся Ф.Багу-шэвіч. У 1885 пасля выдатнага заканчэння інстытута ўладкаваўся на працу ў Вільні і на працягу 8 гадоў выкладаў рускую i ста-раславянскую мовы, а таксама рускую літа-ратуру ў 2-й Віленскай гімназіі. У 1891 здаў у Варшаве магістарскі экзамен, а праз 2 гады за даследаванні беларускай мовы савет Кіеўскага універсітэта прысудзіў яму вучо-ную ступень магістра рускай мовы i славес-насці (гэта была першая ў гісторыі дысер-тацыя па беларускім мовазнаўстве). У 1893 ён перабраўся ў Варшаву i надоўга звязаў свой лес з Варшаўскім універсітэтам, дзе спачатку працаваў выкладчыкам-лектарам, з 1894 —экстраардынарны, а з 1897 ардынарны прафесар кафедры рускай i славян-скай моў i рускай літаратуры. За працы па беларусазнаўстве ў 1894 узнагароджаны вя-лікім залатым медалём Рускага геаграфіч-нага таварыства. У 1896 за даследаванне «Заходнерускія пераклады псалтыра ў XV— XVII стст.» савет Маскоўскага універсітэта прысудзіў яму вучоную ступень доктара фі-лалогіі. Ён быў абраны членам Археагра-фічнай камісіі Маскоўскага археалагічнага таварыства, членам-карэспандэнтам Таварыства аматараў старажытнага пісьменства (1898). У 1901 за працы ў галіне палеагра-фіі Пецярбургская АН адзначыла яго Ла-маносаўскай прэміяй. У 1905 ён узначаліў самы значны філалагічны часопіс тагачас-най Расіі — «Русский филологический вестник», дзе змясціў шмат сваіх навуковых прац i бібліяграфічных матэрыялаў. У гэ-тым жа годзе стаў першым выбраным рэк-тарам Варшаўскага універсітэта. У 1908 пе-раабраны на новы тэрмін, ате ў 1910 адмо-віўся ад гэтай пасады ў знак пратэсту суп-раць самавольства міністра адукацыі. У 1915—16 працаваў у Растове-на-Доне, ку-ды быў эвакуіраваны Варшаўскі універсі-тэт, а пасля выбрання правадзейным членам АН (1916) пераехаў у Петраград. Потым перабраўся ў Мінск, дзе яго заспела польская акупацыя.
Каб прыцягнуць сусветна вядомага ву-чонага на свой бок, польскія ўлады прапа-навалі яму пенсію, але К. адмовіўся i жыў на мізэрныя ганарары, што атрымліваў за публікацыю ў беларускіх газетах артыкулаў па гісторыі роднай літаратуры i культуры. У снежні 1919 пабываў у Варшаве, адкуль перавёз у Мінск сваю бібліятэку, якую паз-ней перадаў Беларускаму універсітэту. Пасля вызвапення Мінска (ліпень 1920) вяр-нуўся ў Петраград, дзе стаў адным з аргані-затараў акадэмічнай навукі. Ён быў членам праўлення i прэзідыума АН, дырэктарам Музея антрапалогіі i этнаграфіі, старшынёй Слоўнікавай камісіі, Камісіі па рускай мо-ве, членам камісіі «Навука i навуковыя ра-ботнікі», рэдактарам часопіса «Известия Отделения русского языка и словесности» Акадэміі навук, членам акадэмічнага Рэ-дакцыйна-выдавецкага савета, прафесарам філалагічнага факультэта Петраградскага універсітэта, супрацоўнікам універсітэцкага Навукова-даследчага інстытута. К. шмат зрабіў у гэты перыяд для пашырэння між-народных сувязей айчыннай славістычнай навукі, удзельнічаў у рабоце 1-га міжнарод
212
нага з'езда славянскіх географаў і этногра-фаў у Празе (1924), выбраны ганаровым членам Таварыства аматараў расійскай сла-веснасці (1925), Таварыства пісьменнасці i мастацтва ў Ленінградзе (1927).
Ужо ў студэнцкія гады К. выявіў схіль-насць да навуковай творчасці. Тады ж ён надрукаваў першыя свае навуковыя працы (рэцэнзіі, фальклорныя запісы з в. Бяроза-вец) i прыступіў да задуманага яшчэ ў 1881 манаграфічнага даследавання роднай бела-рускай мовы. У выніку з'явілася яго праца «Агляд гукаў i форм беларускай мовы» (1885), якая адыграла важную ролю ў ста-наўленні беларускай нацыянальнай культуры. К. зрабіў вялікі уклад у беларускую i рускую філалагічную навуку. Даследаваў п&іеаграфію, гісторыю беларускай мовы, дыялекталогію, этнаграфію, вусную народную творчасць, старажытную i сучасную беларускую літаратуру. Сапраўднай энцык-лапедыяй беларусазнаўства стала фундаментальная трехтомная праца «Беларуси» (вып. 1—7; 1903—22), у якой на аснове глыбокага параўнальна-гістарычнага даследавання гісторыі мовы, фальклору, пісь-меннасці, шматвяковай культуры беларус-кага народа ўпершыню была навукова аб-грунтавана яго наиыянальная самабыт-насць як самастойнага славянскага народа. К. аўтар такіх фунтоўных даследаванняў, як «Славянская кірылаўская палеаграфія» (1928), «Руская праўда» паводле старажыт-нага спісу» (1930) i інш. Пад яго рэдакцы-яй выйшлі навуковыя выданні каштоўных помнікаў пісьменства i культуры ў «Поў-ным зборы рускіх летапісаў» («Аповесць мінулых гадоў», Суздальскі летапіс). Асоб-на варта адзначыць уклад К. ў арганізацыю навукі на Беларусі i развіццё
беларускай культуры. Яшчэ ў дарэвалюцыйны час ён склаў праграму вывучэння беларускай мовы, супрацоўнічаў з П.Шэйнам, М.Нікіфа-роўскім, Е.Романовым, падтрымліваў першыя беларускія выдавецтвы, «Нашу ніву» i навукова-літаратурны гурток студэнтаў Пе-цярбургскага універсітэта. У савепкі час быў старшынёй камісіі па адкрыцці ў Мін-ску Беларускага дзяржаўнага універсітэта, правадзейным членам Інбелкульта i ўдзель-нічаў у распраиоуиы яго статута.
Ацалела частка асабістага архіва К. Біб-ліятэка, перададзеная ў 1922 БДУ, зберага-ецца асобнай калекцыяй у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі (у гады Вялікай Ай-чыннай вайны часткова страчана). На радзіме К. ў в. Лаша створаны мемарыяльны музей, яго імем названы Гродзенская аб-ласная бібліятэка, вуліца ў Гродне, Лашан-ская васьмігадовая школа. У 1990 урад Бе-ларусі ўстанавіў 8 стыпендый імя Я.Кар-скага. Скульптурны партрэт вучонага ства-рыў М.Рыжанкоў. Пахаваны К. ў Санкт-Пецярбургу.
Тв.\ Беларускі народ i яго мова. Менск, 1920 (Рэпрынт. вьш. Менск, 1992); Русская диалектология. Л., 1924; Труды по белорусскому и другим славянским языкам. М., 1962.
Jlim.: Булахов М.Г. Е.Ф.Карский. Мн.,1981. Г.В.Юсяіёў.