Лепяшынскі

Васіль Іванавіч (1828—1891)

Рэлігійны праваслаўны дзеяч, асветнік. Нарадзіўся ў мяст. Хоцімск Магілёўскай губ. ў сям'і дзячка. Вучыўся ў Мсціслаў-скім павятовым духоўным вучылішчы i ў Магілёўскай духоўнай семінарыі. Сярод се-мінарыстаў вылучаўся глыбокімі ведамі, быў знаёмы з філасофіяй Г. Гегеля, ціка-віўся мастацкай літаратурай, самастойна вывучыў французскую мову. Пасля закан­чэння семінарыі выкладаў у Мсціслаўскім духоўным вучылішчы, з 1850 —у Гомельс-кім духоўным вучылішчы. У 1853 паступіў у Кіеўскую духоўную акадэмію i ў 1857 скончыў яе са ступенню магістра. Працаваў настаўнікам Магілёўскага духоўнага вучы-лішча, потым Магілёўскай духоўнай семі-нарыі. У 1860 узведзены ў сан свяшчэнніка Магілёўскага кафедральнага сабора. 3 1864 член дырэкцыі народных вучылішчаў Магі-лёўскай губ., з 1873 рэвізаваў духоўныя ву-чылішчы гэтай губерні. 3 1884 рэктар Перм-скай духоўнай семінарыі. Быў вядомы як выдатны прапаведнік. Яго пропаведзі, про-стыя i пераканаўчыя, закраналі самыя тон-кія чалавечыя пачуцці, рабілі моцнае ўра-жанне нават на іншаверцаў. Частка яго пропаведзяў надрукавана ў 1882 (Магілёў).

Лепяшынскі

Панцеляймон Мікалаевіч (12.3.1868—30.9.1944)

Дзеяч рэвалюцыйнага руху, публіцыст, пісьменнік, педагог. Доктар гістарычных навук. Нарадзіўся ў в. Студзянец Касцкжо-віцкага р-на Магілёўскай вобл. Скончыў у 1886 Магілёўскую гімназію. Вучыўся ў Пе-цярбургскім універсітэце (1886—90), дзе ўзначальваў беларускае зямляцтва. За ўдзел

257

у рэвалюцыйным руху выключаны (быў членам народавольскага гуртка). Здаў экза­мены экстэрнам у Кіеўскім універсітэце і атрымаў дыплом настаўніка (1891). 3 1894 кіраваў марксісцкім гуртком у Пецярбургу. У 1895 арыштаваны інш. членамі «Саюза барацьбы за вызваленне рабочага класа» i сасланы на 3 гады ў Енісейскую губ. Дру-каваў артикулы ў газеце «Сибирская жизнь*, «Енисей». 3 1900 агент «Искры» ў Пскове. У 1902 зноў арыштаваны i высла­ны ў Енісейскую губ., адкуль уиёк. 3 1903 у Жэневе, далучыўся да бальшавікоў. Удзель-нік падрыхтоўкі II i III з'ездаў РСДРП. Супрацоўнічаў у бальшавіцкіх газетах. У 1907—09 выкладаў у Аршанскім рэальным вучылішчы. На Аршанскім чыгуначным вузле разам з жонкай В.Б.Лепяшынскай аднавіў арганізацыю РСДРП. 3 1909 у ста-тыстычным бюро пры Маскоўскай гарад-ской управе, уваходзіў у бальшавіцкую лі-таратурную фупу. Пасля Лютаўскай рэва-люцыі 1917 гарадскі галава ў Оршы, на пе-дагагічнай, навуковай і журналісцкай рабо-це ў Петраградзе i Маскве, загадчык аддзе-ла школы Наркамата асветы. У 1918 засна-ваў у Кармянскім р-не першую ў савецкай краіне доследна-паказальную працоўную Ліцвінавіцкую школу-камуну (в. Ліцвінаві-чы Кармянскага раёна Гомельскай вобл.). Навучанне i выхаванне ў гэтай школе спа-лучалася з працай. Фарміраванню і развіц-цю дзіцячага калектыву, выхаванню адказ-насці, творчай узаемадапамогі садзейнічала разумна арганізаванае самаабслугоўванне і самакіраванне. Школа мела ўласныя гаспа-дарку i майстэрні, дзе працавалі навучэн-цы. Навучальныя праграмы для школы Л. распрацоўваў сумесна з педагагічным калектывам. Навучэнцы i настаўнікі школы вялі палітыка-асветную работу сярод мяс-цовага насельніцтва. У сувязі з актывізацы-яй ваенных дзеянняў на Беларусі, у 1919 гэтая школа з часткай навучэнцаў пераве-дзена ў Маскву, дзе была створана Маскоў-ская доследна-паказальная школа імя П.Лепяшынскага. Традыцыі Ліцвінавіцкай школы на Беларусі ў 1920—24 прадоўжыла Леменская доследна-паказальная школа-камуна (в. Лемень Чэрыкаўскага пав. Магі-лёўскай губ.), якую заснавалі яго брат М.М.Лепяшынскі і педагог М.І.Кернажыц-кі. У 1921 Л. адзін з арганізатараў і кіраўні-коў Камісіі па распрацоўцы гісторыі РКП(б), выкладаў у Маскоўскім універсітэ-це i Камуністычнай акадэміі, адзін з ініцыятараў стварэння i першы старшыня ЦК МОПР. 3 1927 ён дырэктар Гістарычнага музея, у 1935—36 — Музея рэвалюцыі ў Маскве. Аўтар драмы «Чырвоны па чырво-наму» (1919), рамана «Барацьба i твор-часць», аповесці «У зелянях» (1924), апавя-данняў, успамінаў, навуковых прац па пы-таннях гісторыі, народнай асветы, пра А.Грыбаедава, М.Салтыкова-Шчадрына i інш. 3 1967 устаноўлена Дзяржаўная прэ-мія Беларусі імя Л. за лепшы публіішстыч-ны твор.

Те:. На павароце. М., 1955; Бел. пер.: Як уз-нікла Ленінская партыя. Мн., 1934.

Літ.\ Булацкий Г.В. Ленинской гвардии солдат. 2 изд. Мн., 1970: Я г о ж. П.НЛепешин-ский. Мн., 1973; Садовский А.С. П.Н.Ле-пешинский: Страницы биографии. Мн., 1985.

І.П.Хаўратовіч.

ЛІСОЎСКІ

Іраклій (свецкае імя Іосіф; 1734—11.9.1809)

Уніяцкі царкоўны дзеяч. Нарадзіўся ў Полацкім ваяводстве. Вучыўся ў школе пры кляштары дамініканцаў у мястэчку Ушачы, там уступіў у ордэн базыльян. У 1784—1809 полацкі архіепіскап. 3 1795 пасля скасавання Кацярынай II уніяцкіх епархій (акрамя Полацкай) фактычны кі-раўнік усіх фэка-католікаў Расійскай імпе-рыі. У 1806—09 уніяцкі мітрапаліт кіеўскі (не заиверджаны папам рымскім). У цар-коўным жыцці ў процівагу базыльянам абапіраўся на белае духавенства, вылучаў яго на кіруючыя пасады. Садзейнічаў ства-рэнню Галоўнай семінарыі пры Віленскім універсітэце (1803), адкрыў семінарыю для белага духавенства ў в. Струнь (1803, каля Полацка). Быў прыхільнікам ачышчэння абрадаў ад лашнскіх запазычанняў. Дамог-ся ад расійскага імператара Аляксандра I стварэння ўнутры рымска-каталіцкай кале-гіі асобнага дэпартамента для уніятаў (1805), старшынёй якога стаў сам. Курс Л. на збліжэнне грэка-каталіцкай царквы з праваслаўем працягвалі ў 1820—30-я г. уні-яцкія царкоўныя дзеячы А.Зубко, І.Красоў-скі, В.Лужынскі, І.Сямашка i інш.

Літ:, Коялович М. История воссоедине­ния западнорусских униятов... СПб., 1873.

С.В.Казуля

258

ЛІТВІН

Міхалон

(сапр. Цішкевіч Міхайла)

Беларускі гуманіст i мысліцель 16 ст. Звесткі пра час i месца нараджэння i смер-ці не захаваліся. Вядома, што паходзіў са збяднелай беларускай шляхты. У 1553 ажа-ніўся з князёўнай Глінскай, у пасаг за якой атрымаў некалькі маёнткаў у Ваўкавыскім пав. Каля 1538—40 пасол Вялікага княства Літоўскага пры двары крымскага хана Са-хіп-Прэя. Л. хваляваў лёс чалавека, умовы яго свабоднага развіцця, узаемаадносіны з дзяржавай i грамадствам. Каля 1550 ён на-пісаў сацыяльна-п&чітычны трактат «Аб норавах татараў, літоўцаў i масквіцян» (вы-дадзены ў 1615 у Базелі на лацінскай мо-ве), у якім параўноўваў звычаі, законы i норавы, арганізацыю кіравання i суда ў та-тарскай, літоўскай i Маскоўскай дзяржавах, звязваў моцную дзяржаўнасць з разумнас-цю законаў, а мараллю штодзённага жыцця грамадства, стабільнасцю сям'і. Адлюстра-ваў погляды тых, хто кіраваўся у сваёй дзейнасці нацыянальнымі інтарэсамі Вялі-кага княства Літоўскага, быў сапраўдным патрыётам. У трактаие Л. ставіў пытанні сацыяльна-палітычнага ўдасканалення фа-мадства, рэфармавання існуючых фамад-скіх інстытутаў. Аснову гарманічнага гра­мадства бачыў у маёмаснай роўнасці, пры-трымліваўся канцэпцыі ідэальнага правіце-ля, справядлівага кіравання i правасуддзя. Грамадскія праблемы разглядаў з пазіцый проціпастаўлення дрэнных i добрых звыча-яў. Так, імкненням да багацця i раскошы проціпастаўляў самаабмежаванне, памяр-коўнасць, устрыманне. Пашырэнне добрых звычаяў звязваў з утылітарна-практычнай неабходнасцю нармальнага i разумнага іс-навання фамадства (напр., «каб ні адзін бедны не паміраў з голаду або холаду»). Крытыкаваў маральныя заганы шляхты Вя-лікага княства Літоўскага, выступаў суп-раць заняволення адных людзей другімі. Л. закранаў праблемы сацыяльнай роўнасці перад законам, аднолькавага прынцыпу аб-кладання падаткамі простага чалавека i шляхціца: чым большая маёмасць, тым большым павінен быць падатак. Шмат месца ў трактацс адведзена пытанням удас-каналення правасуддзя. Асноўнае з ix — ахова жыцця простага чалавека; прынцып «кроў за кроў» павінен бьшь аднолькавы да ўсіх злачынцаў незалежна ад ix сацыяльнага становішча. 3 гэтай прычыны лічыў не-абходным вызваліць працоўнае насельніц-тва з-пад юрысдыкцыі феадалаў, а права на вынясенне смяротнай кары дазволіць толь-кі вышэйшым судам, прапаноўваў увесці агульнасаслоўныя суды. Лічыў, што суду павінны падпарадкоўвацца нароўні з про-стымі людзьмі вяльможы i правадыры, бо ўсе маюць аднолькавыя правы. Да недахо-паў судовай сістэмы, яе прынцыпаў, пра-цэсуальных нормаў, што вядуць да сама-вольства ў судах i яшчэ больш псуюць но­равы фамадства, ён адносіў: адсутнасць апеляцыйных судоў, гатоснасці, хібы сістэ-мы паказанняў сведак, адсутнасць нормаў судовай пісьменнасці. Падкрэсліваў, што сістэма непадзельнасці судовай i адмініс-трацыйнай улад, сумяшчэнне адной асобай некалькіх адміністрацыйных пасад вядуць да страты самой ідэі справядлівасці i неза-лежнасці суда. Праблемы, узнятыя Л. у трактаце, часткова былі вырашаны ў час судовай рэформы 1564: удасканалена дзяр-жаўнае кіраванне i правасуддзе, працэдура судовага разбору, створана апеляцыйная судовая інстанцыя, падрыхтаваны кваліфі-каваныя ўраднікі дзяржаўнага кіравання i суда.

Л. крытыкаваў карыслівасць i распусту духавенства, падтрымліваў ідэю верацярпі-масйі, рэлігійнай талерантнасці, выступаў супраць умяшання каталіцкай царквы ў свецкія справы. Погляды Л. дастаткова блізкія да кірунку «фамадзянскага гуманіз-му», прасякнуты рэфармацыйна-гуманіс-тычным пафасам эпохі Адраджэння.

Літ.: Сокол С.Ф. Политическая и право­вая мысль в Белоруссии XVI—первой половины XVII в. Мн., 1984. С. 50—106; ПадокшынС.А. Філасофская думка эпохі Адраджэння ў Беларусі. Мн., 1990. С. 157—198. Г.В.Дзербта.