- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Барздынскі
Авіт Факудзьевіч (1838—1872)
Педагог i пісьменнік. Нарадзіўся ў дваранскай сям'і ў Барысаўскім пав. Мінскай губ. Адукацыю атрымаў у Мінскай гімназіі, потым на працягу года слухаў лекцыі ў пе-дагагічным ін-це. У 1862 скончыў курс прыродазнаўчых навук Кіеўскага універсі-тэта. Працаваў настаўнікам прыродазнаў-чай гісторыі, потым геаграфіі ў петразавод-скай гімназіі. Займаўся вывучэннем флоры i фауны Алонецкай губ., чытаў публічныя
49
лекцыі пра будову чалавечага арганізма, якія выклікалі цікавасць i збіралі шмат слу-хачоў. У 1867 пераведзены ў Кранштат на пасаду выкладчыка i выхавацеля ў пансіёне пры гімназіі. Займаўся таксама навукова-літаратурнай дзейнасцю. Аўтар прац «Аб складзе графіту, знойдзенага на рацэ Інгу-лец» (1862), «Матэрыялы для вывучэння рыбшіоўства i палявання ў Алонецкай гу-берні» (абедзве ў 1867), «Прыродазнаўча-гістарычныя нататкі з падарожжа па Алонецкай губерні», некалькіх артыкулаў у ча-сопісе «Семья и школа».
Бароўскі
Каспар (1785—1854)
Бел. жывапісец, педагог. Нарадзіўся на Гродзеншчыне. У 1801 вучыўся ў Ф.Смуг-левіча. У 1811—12 працаваў настаўнікам малявання ў Мінскай гімназіі, з 1813 — у Беластоку. У 1835 напісаў абразы для кас-цёла ў в. Вялікія Эйсманты (Свіслацкі р-н). Аўтар шматлікіх бытавых замалёвак, у т.л. «Гарадская харчэўня», «Цыганы» i інш.
БАРОЎСКІ (Borowski) Леан
(27.6.1784—4.4.1846)
Літаратуразнавец, тэарэтык паэзіі i кра-самоўства, педагог, крытык i публіцыст. Нарадзіўся на Піншчыне. Скончыў Пастаў-скую гімназію, потым вучыўся ў Віленскім універсітэце. У 1803 атрымаў вучоную ступень кандыдата філасофіі, працаваў сакра-таром, бухгалтарам універсітэта (1801—07). У 1807—11 настаўнік рыторыкі i паэтыкі Свіслацкай, а пазней Віленскай гімназій. 3 1814 выкладаў літаратуразнаўства i краса-
моўства ў Віленскім універсітэце. Там ат-рымаў вучоную ступень магістра філасофіі (1816), званне экстраардынарнага (1821), ардынарнага (1823) прафесара. Доўгі час быў цэнзарам польскіх выданняў у Вільні. Пасля закрыішя універсітэта (1831) стаў прафесарам гісторыі літаратуры i гамілеты-кі (навукі пра асновы прапаведніцкага мас-тацтва) Віленскай духоўнай акадэміі (1833—42). У маладыя гады быў членам та-варыства шубраўцаў, а потым уступіў у масонскую ложу.
Сучаснікі характарызавалі Б. як пасля-доўніка памяркоўнай асветніцкай ідэалогіі, праціўніка цемрашальства, фанатызму i за-бабонаў. Як i ўсе віленскія масоны, ён ве-рыў у свабоду i роўнасць усіх людзей. Быў бліскучым лектарам, аўтарам шэрагу прац па педагогійы. Пераклаў на польскую мову камедыі Мальера «Скупы» i «Жанчыны-фі-лосафы», фрагменты з твораў У.Шэкспіра, Дж.Мільтана i Дж.Байрана; выдаў паэму І.Красіцкага «Манахамахія» са сваімі наву-ковымі каментарыямі. У 1815—26 супра-цоўнічаў у час. «Dziennik Wileński» («Вілен-скі веснік»), дзе ўпершыню друкавалася яго асноўнае даследаванне «Заўвагі аб паэ-зіі i рыторыцы ў сэнсе ix падобнасці i роз-ніцы» (асобным выданнем выйшла ў 1820 у Вільні). Аўтар падручніка «Рыторыка ў пы-таннях i адказах для павятовых школ» (Вільня, 1824), біяграфіі Ю.Славацкага.
Выхоўваўся на літаратурных густах 18 ст. Быў знаёмы з нямецкай класічнай эстэты-кай А.Баўмгартэна, І.Канта, Ф.Шылера і, магчыма, Г.Гегеля, хоць у яго «Заўвагах аб паэзіі i рыторыцы...» няма прамых спасы-лак на ix працы, але ў агульнай канцэпцыі адчуваецца ўплыў гістарызму, прыкметнага ў Шылера i І.Гердэра, а пазней распраца-ванага Гегелем. Сваім гісторыка-параў-нальным аналізам двух класічных відаў «мастацтва слова» Б. завяршыў традыцый-ную для Беларусі i Літвы школьную рыто-рыку i паэтыку i амаль цалкам пераадолеў ix, наблізіўшы сваю працу да жанру пра-блемнага гісторыка-тэарэтычнага даследа-вання. Развіццё навуковай i мастацкай творчасці, на думку Б., абумоўлена геагра-фічным асяроддзем i сацыяльна-палітыч-най структурай фамадства. Калі не прама. то ўскосна ён прызнаваў важную ролю эка-намічных фактараў у гэтым працэсе. Пра тое сведчыць яго інтэрпрэтацыя змешчана-га ў дыялогу Платона «Пір» міфа пра нара-джэнне мастацтва ад шлюбу Багацця i Пат
50
рэбы: менавіта чалавечыя патрэбы абумові-лі назапашванне матэрыяльных багаццяў, выкарыстаных пазней для стварэння навук i мастацтваў. У эстэтыцы i літаратурна-мас-тацкай крытыцы займаў пазіцыю паміж класіцызмам i рамантызмам. Ад класіцыз-му, відаць, застаўся ў яго толькі пэўны тып густаў, арыентаваных на узоры класічнага мастацтва. Рашучы адыход ад нарматыўна-схаластычных уяўленняў позняга класіцыз-му найперш адбіўся на даследчым метадзе Б.: мастацкую культуру ён разглядаў не ў статычнай форме раз i назаўсёды дадзенай сістэмы відаў i жанраў, а як гістарычны працэс, ступені якога абумоўлены сацыяль-нымі i культурнымі дамінантамі пэўных гістарычных эпох.
У першабытным грамадстве, адзначаў Б., паэзія i красамоўства яшчэ знаходзіліся ў сінкрэтычным адзінстве. Так званы «натуральны» стан жыцця людзей быў, на яго думку, «уласна паэтычным» перыядам гіс-торыі, калі нічым не стрыманая фантазія стварала міфы i слоўныя вобразы. Чалавец-тва ў сваім гістарычным развіцці ведала не-калькі тыпаў мастацкай культуры, i кожна-му з ix адпавядала свая марфалогія, у за-лежнасці ад якой мяняліся суадносіны па-між паэзіяй i красамоўствам. Пад краса-моўствам Б. разумеў не толькі вусную пра-мову, але i розныя жанры мастацкай прозы, публіцыстыкі, навуковай літаратуры. Ва ўсе перыяды гісторыі, на яго думку, вяду-чым відам мастацтва была паэзія, бо яе вы-яўленчыя сродкі практычна бязмежныя i заўсёды «пазычаліся» іншымі відамі мастацтва. Старажытнаўсходнія цывілізацыі стварылі яскравыя ўзоры паэзіі i нічога не далі для аратарскага мастацтва, бо паную-чыя там дэспатычныя формы кіравання не дапускалі свабоднага абмеркавання дзяр-жаўных спраў. Гарманічных суадносін па-між паэзіяй i красамоўствам дасягнула ан-тычнасць, калі чалавецтва, на думку Б., ус-тупіла ў росквіт сваіх творчых сіл. Шмат-граннасць эстэтычных пачуццяў тады выя-вілася не толькі ў мастацтве слова i скульптуры, але i ў іншых гатнах творчасці, якая стала моцным падмуркам для духоўнага прагрэсу ўсіх наступных эпох. Старажыт-нагрэчаскі эстэтызм, адзначаў Б., быў запа-зычаны Рымам, але не стаў сутнасцю яго культуры, бо рымскаму генію было больш характэрна «па-мужчынску прысвойваць, чым ствараць». Дамінантай рымскай душы былі ваяўнічасць i дзяржаўная воля з тэн-
дэнцыяй да утылітарызму i функцыяналь-насці. Рымскія паэты па сваёй сутнаці хут-чэй гісторыкі, a драматургі — аратары; рымскае красамоўства падпарадкавала паэ-зію. У імператарскую эпоху паэзія дасягнула найвышэйшай ступені чыста вонкавай вытанчанасці i паступова занепадала, пера-твараючыся ў сродак для школьных прак-тыкаванняў i падхалімства перад уладай, у забаўку пустой публікі. Дэспатычныя імпе-ратары лічылі сябе вялікімі паэтамі, арата-рамі i артыстамі, акружалі сябе бяздарнымі алілуйшчыкамі, якія дыскрэдытавалі мастацтва, асуджалі сапраўдныя таленты на пагібель. Састарэлы рымскі свет маглі пе-раўтварыць толькі новыя, незаняволеныя народы, якіх фанабэрысты рымскі натоўп называў «варварамі».
Насуперак тэарэтыкам класіцызму, якія бачылі ў сярэднявеччы толькі заняпад культуры, Б. ўслед за рамантыкамі здолеў разгледзець у ім прафэс у паступальным развіцці грамадства. У сярэдневяковай паэ-зіі, адзначаў ён, узніклі новыя, не харак-тэрныя антычнасці рысы — дух рыцарства, псіхалагізм, высакароднае схіленне перад жаночай прыгажосцю. Пад уплывам хрыс-ціянства ўзмацніўся маральны змест мастацтва. Але ўсё ж сапраўдны густ i прыга-жосць адрадзіліся толькі ў эпоху Рэнесансу: яе мастацкая культура разглядалася Б. як сінтэз антычнага эстэтызму i хрысціянскай маральнай узнёсласці, духоўнай напружа-насйі.
Да тагачаснай мастацкай культуры, у якой пануючым кірункам быў класіцызм, Б. ставіўся вельмі крытычна. Адзначаў, што яна сфарміравалася на аснове наследаван-ня i кіравалася нарматыўна-дагматычнай эстэтыкай. Гэтай штучнасцю i неарыгі-нальнасцю яна істотна адрознівалася ад антычнага мастацтва, якое арганічна вырасла з міфалогіі, народнай творчасці i мастацка-вобразнай язычніцкай рэлігіі. Творы сістэ-матызатара старажытнагрэчаскай літаратур-на-мастацкай думкі Арыстоцеля, адзначаў ён, садзейнічалі развіццю густаў новага часу, але нарматыўная эстэтыка Буало i ін-шых тэарэтыкаў класіцызму, якая ўзнікла на ix аснове, «стрымлівала свабоду творчага таленту». Эстэтыка, або навука пра добры густ, пісаў Б., павінна пазбягаць павярхоў-ных вызначэнняў творчага таленту, арыен-тавацца на розум i прыроду, «таму што творчая фантазія, калі яна верыць найвы-шэйшаму закону красы, можа далека вый-
51
сці за межы мастацкіх форм не толькі італьянскіх i французскіх, але i грэчаскіх» («Заўвагі аб паэзіі...» С 69—70). Асветніцкі светапогляд Б. выявіўся ў прызнанні неаб-межаваных правоў розуму i «натуральных законаў», да якіх прыраўнаваны законы мастацтва. Акцэнт жа на творчую фантазію i безумоўную арыгінальнасць мастацкага таленту збліжае яго з рамантызмам. Таму зусім не выпадкова два таленавітыя яго вучні Ю.Славацкі i А.Міцкевіч сталі пазней заснавальнікамі польскага рамантызму. Прадстаўнікі ранняга беларускага рамантызму — Ян Чачот, Ян Баршчэўскі i іншыя таксама многаму навучыліся ў Б. Магчыма, В.Каратынскі, В.Дунін-Марцінкевіч, А.Вяры-га-Дарэўскі i іншыя пачынаіьнікі беларус-кай літаратуры вывучалі эстэтыку i літара-туразнаўства па кнігах Б.
Літ.\ Конон В.М. Просветительская эстетика в Белоруссии в XVIII — первой половине XIX в. // Историко-философские исследования:Ежегод. Мн., 1991. Вып. 1. У.М.Конан.