- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Палонскі
Леанід Аляксандравіч (1833—?)
Публіцыст, пісьменнік. Паходзіў з два-ран Віленскага пав. Скончыў Пецярбургскі універсітэт. Служыў у канцылярыі ваеннага міністэрства, потым у канцылярыі міністра народнай асветы. Добра валодаў некалькімі замежнымі мовамі, вёў аддзел замежнай палітыкі ў шэрагу пецярбургскіх перыя-дычных выданняў. П. першы ўвёў у «Санкт-Петербургских ведомостях» што-тыднёвы фельетон сталічнага жыцця (пісаў пад псеўданімам Іван Любіч). Вёў аддзел «Унутранага агляду» ў часопісе «Вестник Европы». Агульны кірунак гэтых «аглядаў» быў ліберальны. Са студзсня 1880 пачаў выдаваць уласную апазіцыйную да ўрада палітычную газету «Страна», якая двойчы была папярэджана за артыкулы пра неаб-ходнасць памілавання М.Г.Чарнышэўскага
317
i ў сувязі з замахам на жыццё Аляксандра II. У студзені 1883 газета часова прыпынена з забаронай выхаду яе надалей без папярэд-няй цэнзуры, але так i не была адноўлена. 3 кастрычніка 1884 вёў «Унутраны агляд» у газеце «Русская мысль», у 1893—95 у часо-пісе «Северный вестник». Аўтар аповесцей, артыкулаў на гістарычныя і эканамічныя тэмы. Быў карэспандэнтам французскіх газет «Temps» («Час»), «Revue Universelle» («Сусветны часопіс»). 3 канца 1880-х гадоў змяшчаў артыкулы на польскай мове ў пе-цярбургскай газеце «Kraj». Яго артыкул «Міцкевіч у рускай літаратуры» змешчаны ў выдадзеным гэтай газетай «Міцкевічаў-скім зборніку».
ПАЛ ЮТА
Георгій Антонавіч (1820—?)
Вучоны медык, фалькларыст, педагог. Нарадзіўся ў Гродне, дзе скончыў гімназію i пачаў практычнае вывучэнне фармакало-гіі. У 1838 паступіў у Віленскую медыка-хі-рургічную акадэмію, пасля закрыцця якой працаваў у Харкаўскім універсітэце. У 1849 атрымаў тут зван не лекара, а крыху раней — ветэрынара. У 1851 П. прызначаны ад'юн-ктам Харкаўскага ветэрынарнага вучылішча па фізіялогіі i фармакалогіі, абараніў ды-сертацыю на званне магістра ветэрынарных навук. 3 1873 ардынарны прафесар Харкаў-скага ветэрынарнага інстытута. П. шмат разоў быў у навуковых камандзіроўках па Расіі i за яе межамі, вывучаў пашы хатняй жывёлы, даследаваў расліннасць i мясцо-васці, з якіх распаўсюджваліся павальныя хваробы. У 1878 экспанаваў на Парыжскай выстаўцы калекцыю шкодных насякомых, выяўленых у авечай воўне. П. —член мно-гіх камітэтаў i медыцынскіх таварыстваў; з 1887 старшыня халернага камітэта ў Харка-ве, створанага па яго ініцыятыве. Аўтар навуковых прац «Хлараформ як проціяддзе супраць стрыхніну» (1852—54), «Хінін як засцерагальны сродак ад халеры» (1873), «Аб лячэнні халеры» (1889) i інш.
Панятоўскі
Станіслаў Аўгуст (17.1.1732—12.2.1798)
Апошні кароль Рэчы Паспалітай (1764— 95), асветнік, мецэнат. Нарадзіўся ў маён-тку Волчын пад Брэстам у шляхецкай сям'і Станіслава Панятоўскага i Канстанныі Чартарыйскай. П. быў здольны юнак, атрымаў добрую адукацыю. Здзейсніў шэраг падарожжаў па Францыі i Англіі, знахо-дзіўся пад моцным уплывам асветнай культуры Еўропы. У палітычным жыцці краіны арыентаваўся на партыю прыхільнікаў Чар-тарыйскіх. 3 1755 меў званне стольніка Вя-лікага княства Літоўскага, у 1755—56 i 1757—58 выконваў абавязкі сакратара ан-глійскага пасольства ў Пецярбургу, пазней быў паслом ад Саксоніі. У гэты час ён блізка сышоўся з вялікай князёўнай Каця-рынай, жонкай спадчынніка расійскага трона Пятра III, i быў у ліку яе фаварытаў. Стаўшы імператрыцай, Кацярына II выставит кандыдатуру П. на трон Рэчы Паспалі-тай i пры падтрымцы прускага караля Фрыдрыха II ён 6.9.1764 быў абраны кара-лём. Першыя гады яго праўлення прайшлі даволі спакойна. Пшіякі былі задаволены, што ix каралём нарэшце стаў «прыроджаны Пяст», а не іншаземец. Склалася нават думка, что з часу праўлення П. ў Рэчы Паспалітай пачаўся «залаты век» Адра-джэння. Шляхам маральнай i матэрыяль-най падтрымкі П. актывізаваў дзейнасць вучоных i літаратараў, асвету. Ён заснаваў у Варшаве кадэцкі корпус, з якога ў далей-шым выйшаў шэраг выдатных дзяржаўных дзеячаў (у т.л. А.Т.Касцюшка, Я.ЯсінскІ)—у Вільні корпус інжынераў Вялікага княства Літоўскага, дапамагаў у дзейнасці Камісіі народнай адукацыі. Пад яго эгідай пачаўся росквіт тэатра, у архітэктуры развілася плынь, якая вядома пад назвай «стыль Ста-ніслава». Ён наводзіў парадак у гаспадарцы гмін i заняпалых гарадоў, дбаў пра развіццё прамысловасці i гандлю.
318
Яшчэ да ўступлення на прастол П. па-чау збіраць бібліятэку, к&текцыю мастацкіх твораў, узораў прыкладнога мастацтва i ну-мізматыкі, якія значна папоўніліся за часы яго праўлення. Яго прыдворная бібліятэка налічвала каля 20 тыс. тамоў кніг i рукапі-саў, ёй карысталіся прыдворныя, многія вучоныя i літаратары. Менавіта з дапамо-гай яго збораў ствараў «Гісторыю польскага народа» А.Нарушэвіч. Традыцыйнымі ў культурным жыцці краіны сталі «чацвяргі Панятоўскага», на якія збіралася эліта з ін-тэлігенцыі. Праўда, пазней гэтыя «чацвяр-гі» былі ацэнены як бессаромны разгул i распутства караля i знаці, што ў рэшце стала адной з прычын падзення нораваў i развалу дзяржавы.
Спробы П. ўмацаваць цэнтральную ўла-ду шляхам рэформ i абмежавання «ліберум вета» выклікалі незадаволенасць Расіі i Прусіі, а таксама мясцовых рэакцыйных магнатаў. A непаслядоўнасць i нерашучасць караія астудзіла першае захапленне ім шы-рокіх колаў i перарасло ў адкрытую варо-жасць. Найбольш энергічныя праціўнікі (Красінскія i Пулаўскія) стварылі ў 1768 супраць караля i Pacii Барскую канфедэра-цыю — узброены саюз шляхты i патрыя-тычных колаў, якія выступалі за незалеж-насць краіны. Барацьба канфедэратаў супраць каралеўскіх i расійскіх войск працяг-валася да 1772 i фактычна падрыхтавала глебу да 1-га падзелу Рэчы Паспалітай па-між суседнімі моцнымі дзяржавамі. У 1772 Расія, Прусія i Аўстрыя заключылі канвен-цыю аб частковым падзеле Рэчы Паспалі-тай, занялі частку яе тэрыторыі i прымусілі сойм Рэчы Паспалітай прызнаць гэты па-дзел. Пад рэальнай пагрозай поўнай лікві-дацыі дзяржаўнасці паскорыўся працэс выспявання нацыянальнай свядомасці на-родаў Рэчы Паспалітай. На 4-гадовым сойме 1788—92 склалася патрыятычная пар-тыя, якая выпрацавала праграму палітыч-ных i сацыяльных рэформ, умацавання дзяржавы. Сойм прыняў шэраг рэформ (умацаванне арміі, змена дзяржаўнага ладу i інш.), якія былі падсумаваны ў Канстыту-цыі 3 мая 1791. Супраць Канстытуцыі выс-тупілі рэакцыйныя магнаты. Яны стварылі ў 1792 Таргавіцкую канфедэрацыю, па зак-ліку якой войскі Pacii i Прусіі акупіравалі краіну. Напачатку П. падтрымліваў Кан-стытуцыю, a потым далучыўся да таргавіц-кіх канфедэратаў. Рэформы 4-гадовага сойма былі адменены, а сойм, скліканы ў Гродне ў 1793, зацвердзіў новы падзел кра-іны паміж Расіяй i Прусіяй. На пагрозу поўнай ліквідацыі нацыянальнай незалеж-насці народы Рэчы Паспалітай адказалі паўстаннем пад кіраўніцтвам А.Т.Касцюш-кі. Паўстанне 1794 напалохала П. Ён баяў-ся за свой лёс, i толькі ўпэўненасць у ры-царскім характары Касцюшкі давала яму надзею на спрыяльны зыход. Пасля заду-шэння паўстання ў 1795 адбыўся канчатко-вы падзел Рэчы Паспалітай, паводле якога да Pacii адышлі ўсе беларускія i ўкраінскія землі. Па патрабаванні Расіі П. пераехаў у Гродна i тут адрокся ад прастола. Апошнія гады пражыў у Пецярбургу ў поўнай раско-шы i пасля сябе пакінуў вялікія даўгі. Мемуары П. выдадзены ў 1914—16 Расійскай акадэміяй навук. Значная частка яго біблія-тэкі i нумізматычнай калекцыі ў 1805 праз Т.Чацкага была набыта для Крамянецкага ліцэя, пасля закрыцця якога трапілі ў Кіеў-скі універсітэт (зараз у бібліятэцы АН Pacii).
Шт.: Кулжинский И. История Польши. Киев, 1864. С. 177—189; Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa; Łódź, 1972. S. 846—848. ГЛМаслыка.
ПАПОЎ
Аляксандр Нічыпаравіч (каля 1840—18.8.1881)
Хімік, педагог. Нарадзіўся на Віцебшчы-не. У 1865 скончыў Казанскі універсітэт. Вучань А.М.Бутлерава. Напачатку працаваў лабарантам у Казанскім універсітэце, потым прафесарам хіміі Варшаўскага універ-сітэта. Аўтар працы «Пра вокіслы кетонаў» (Казань, 1869). Эксперыментальна даказаў, што ўсе 4 адзінкі валентнасці вугляроднага атама тоесныя. Вывучаючы акісленне арга-нічных злучэнняў хромавай сумессю, П. прапанаваў метады вызначэння хімічнай будовы кетонаў, кіслот, спіртоў i вуглевада-родаў (т. зв. «правіла Папова»).
Літ.: Быков Г.В. Очерк жизни и деятельности А.Н.Попова // Тр. Ин-та истории естествознания и техники. 1956. Т. 12.