Масальскі

Эдвард Тамаш (23.9.1799—28.6.1879)

Пісьменнік і публіцыст. Нарадзіўся ў в. Рудаўка пад Нясвіжам у сям'i былога маёра польскай вайсковай брыгады i пісара зем-скага суда Ануфрыя Масальскага. Пачатко-вую адукацыю атрымаў дома. Потым ву-чыўся ў езуіцкім калегіуме ў Магілёве i ў Полацкай акадэміі. У 1820 паступіў на ад-дзяленне маральных i палітычных навук Віленскага універсітэта. Там дэбютаваў i як паэт у «Tygodniku Wileńskim» («Віленскім штотыднёвіку»). Належаў да тайнага сту-дэнцкага таварыства філарэтаў, якое ставі-ла сваёй задачай глыбокае авалоданне ас-новамі навук, пашырэнне асветы сярод на-сельніптва, развіццё высокай маральнасці i нацыянальнай самасвядомасці грамадзян, выступала з патрабаваннямі сацыяльных перамен i адраджэння грамадства. У 1823 разам з іншымі членамі таварыства быў арыштаваны. Пасля вымушанага перапын-ку ў вучобе атрымаў ступень магістра права i філасофіі. 3 1832 жыў у Пецярбургу, слу-жыў у Міністэрстве фінансаў, рэдагаваў са-тырычны часопіс «Bałamut» («Баламут»). Быў кіраўніком спраў Любамірскіх на Ва-лыні. 3 1853 жыў у Варшаве, дзе працаваў у Галоўнай бібліятэцы.

Першым творам М., які звярнуў на сябе ўвагу грамадскасці, быў дыдактычны раман «Пан Падстоліч, або Чым з'яўляемся мы i чым быць можам», які ў 1831—33 быў над-рукаваны ў Вільні i Пецярбургу (адначасо-ва выйшаў на рускай мове ў перакладзе Р.Гаеўскага). У гэтым творы М. падняў ак-туальныя праблемы эканамічнага i палі-тычнага жыцця краіны, выказаў шэраг каштоўных рэкамендацый па ўдасканален-ні практыкі гаспадарання i кіравання. У трох першых частках твора ён раскрыў працэс распаду «паньшчызны» на Беларусі, паказаў цяжкае сацыяльнае становішча ся-лянства, вынішчэнне маёнткаў шляхты, за-няпад рамёстваў i гандлю ў гарадах. У двух апошніх частках стварыў вобраз ідэальнага пана, паказаў узоры рацыянальнай аргані-зацыі працы i жыцця ў маёнтку Падстолі-ча. М. з'яўляецца таксама аўтарам прац «Пра славянскія скарбы» (1853), «Звычаі пінчукоў i беларусаў» (не апублікаваны), «Граматыка польскай мовы» (1858), артыкулаў па эканоміцы сельскай гаспадаркі, мемуараў пра сваё знаходжанне на Беларусі (часткова апублікаваны Г.Масціцкім у кні-зе «3 філарэцкага свету»; Вільня, 1924).

Літ.: Towarzystwo Filomatów. Kraków, 1924; Biel i ński F. Uniwersytet Wileński (1579— 1831). T. 3. Kraków, 1899—1900.

Масальскі

Юзаф Ануфрыевіч (1800 — пасля 1840)

Пісьменнік, удзельнік нацыянальна-вызваленчага руху на Беларусі. Брат Э.Ма-сальскага. Нарадзіўся ў в. Белічаны Бярэ-зінскага раёна Мінскай вобл. Вучыўся ў Магілёўскай гімназіі, у 1818 скончыў По-лацкую езуіцкую акадэмію, кандидат філа-софіі. Служыў гувернёрам у Ю.Славацкага ў Вільні. У 1823 арыштаваны як член тай-нага віленскага студэнцкага таварыства фі-ламатаў. За ўдзел у паўстанні 1830—31 сас-ланы ў Сібір. Аўтар аповесйі «Яцак» (1823), зборніка «Паэзія» (т. 1—2, 1827—28), у якіх пераважае беларуская тэматыка, папу-лярных баек, эпіграм, песень, у т.л. «Далі бог, скажу маме...», музыку да якой напісаў С.Манюшка (1842).

Маскевіч

Багуслаў Казімір (1625—83)

Грамадскі дзеяч і пісьменнік-мемуарыст. Сын CI.Маскевіча. Нарадзіўся ў в. Сэрвач на Навагрудчыне. Адукацыю атрымаў у На-вагрудку. Служыў пры дварах харунжага Вялікага княства Літоўскага Б.Радзівіла, потым Ф.Забжыдоўскага на Пружаншчыне (1644—46), у 1946—48 у войску І.Вішня-вецкага, з якім у 1647 пабываў у Запарож-скай Сечы. У 1650 пакінуў вайсковую службу. Быў ашмянскім маршалкам. Аўтар двух «Дыярыушаў» (дзённікаў), напісаных на польскай мове. Першы з ix ахоплівае падзеі 1643—49, ваенныя дзеянні Вішня-вецкага ва ўкраінскіх стэпах, М.Каліноў-скага, М.Патоцкага супраць Б.Хмяльніцка-га на Украіне i Я.Радзівіла на Беларусі (Мазыр, Бабруйск, Лоеў). Значнае месца адведзена падзеям, што адбываліся напярэ-дадні паўстання Хмяльніцкага у ходзе на-цыянальна-вызваленчай вайны, паказу жыцця магнатаў. У гэтым «Дыярыушы» шмат партрэтных i пейзажных замалёвак, тонкіх назіранняў, праўдзівых апісанняў з'яў i паводзін людзей ва ўмовах вайны, ix узаемаадносін. Вайна адлюстравана з усёй яе жорсткасцю, разбурэннямі i незлічонымі ахвярамі. Асабліва праўдзіва намаляваны карціны злачынстваў у Мазыры, Бабруй-ску, пад Рэчыцай. Безумоўна, палітычныя сімпатыі аўтара на баку Рэчы Паспалітай, а не паўстаўшых казакоў, якія, паводле М., падрывалі адзінства дзяржавы. У другім «Дыярыушы» апісаны трыумфальнае шэсце рускага ваяводы І.Хаванскага па Беларусі ў пач. 1660 i разгром яго войскаў аб'яднаны-мі сіламі гетмана літоўскага П.Сапегі i вая­воды С.Чарнецкага ў Палонцы (каля Сло-німа). Дыярыушы М. даюць аб'ектыўнае ўяўленне пра тагачасныя падзеі i факты ва-еннага, палітычнага i грамадскага жыцця.

Літ.: История белорусской дооктябрьской литературы. Мн.. 1977. С. 215—216.

В.В.Краснова.