Паўстанскі

Адам Казіміравіч (1768—1848)

Педагог, правазнаўца. Паходзіў з Белас-точчыны. Адукацыю атрымаў у Віленскім універсітэце. Тут жа ў 1797 абараніў сту­пень доктара філасофіі i прызначаны ад'юнктам. 3 лістапада 1798 выкладаў польскае i літоўскае цывільнае i крымі-нальнае права i судаводства. У 1802 атры-маў ступень доктара кананічных i рымскіх правоў. У 1804 прызначаны ў Камісію па складанні законаў, у 1808 — начальнікам аддзялення ўкраінскіх, польскіх i літоўскіх законаў, дзе працаваў да лютага 1821. Паз-ней займаў пасады прэзідыяльнага сакрата-ра ў Міністэрстве юстыцыі Царства Польс­кага, прарэктара ліцэя св. Ганны ў Крака-ве, старшыні Віленскага цэнзурнага камітэ-та. У 1823—38 працаваў дырэктарам вучы-лішчаў Беластоцкай вобласці. Член Наву-ковага таварыства пры Ягелонскім універ-сітэце, ганаровы член Віленскага універсітэта. Пасля выхаду ў адстаўку працаваў у Беластоцкім павеце, дзе i памёр.

Аўтар перакладу Статута Вялікага княс-тва Літоўскага 1588 на рускую мову, прац пра архівы Польшчы (Кракаў, 1824, 1825) i «Заўваг, якія адносяцца да бібліяграфіі Статута Літоўскага» (Вільня, 1829).

ПАЦЕЙ

Іпацій (свецкае імя Адам Львовіч; 12.4.1541—18.7.1613)

Пісьменнік, дзяржаўны, палітычны i царкоўны дзеяч Вялікага княства Літоўска-га. Нарадзіўся ў сядзібе Ражанка Камянец-кага пав. Падляшскага ваяв, (цяпер Брэсц-кая вобл.). Скончыў Кракаўскую акадэ-мію. Быў каралеўскім сакратаром. У 1580— 89 брэсцкі земскі судцзя, з 1589 сенатар Рэчы Паспалітай i брэсцкі каштаіян. У 1590 пастрыгся ў манахі i ў 1593 узначаліў Уладзіміра-Брэсцкую епіскапскую кафедру. Неаднаразова мяняў веравызнанне i палі-тычна-рэлігійныя погляды. 3 1599 кіеўскі уніяцкі мітрапаліт. Адзін з арганізатараў i ідэйных натхняльнікаў Брэсшсай царкоў-най уніі 1596. Вядомы як аўтар палемічных твораў на беларускай i польскай мовах у абарону уніі:«Унія...» (1595), «Размова бе-расцяніна з братчыкам» (1603), «Уваскрэ-шаны Налівайка» (1607), «Ерасі, невуцтва i палітыка папоў i мяшчан віленскага брац-тва», «Гармонія...», «Рэляцыя» (усе 1608), вялікай колькасці прамоў i павучанняў. Яго лісты да князя Астрожскага сталі прычы-най п&темікі П. з Клірыкам Астрожскім, у выніку чаго ён выдаў «Водпіс на ліст ней-кага Клірыка Астрожскага безыменнага» (1599). Мяркуюць, што яму належыць «Ан-тырызіс» (1599).

Кніга «Унія...» з'явілася пасля таго, як П. разам ca сваім аднадумцам К.Тарлецкім, маючы дамоўленасць з каралем Жыгімон-там III Вазай адносна ўмоў царкоўнай уніі, накіраваўся ў Рым, дзе тайна ад сваёй ду-хоўнай паствы прысягнуў папе Кліменцію VIII на вечны саюз з каталіцкай царквой. Змова стала вядомая i выклікала абурэнне праваслаўных. Тады, каб апраўдаць пераход ад уніяцтва, П. выступіў у друку з гэтай кнігай, у якой найперш імкнуўся даказаць, што паміж каталіцкім i праваслаўным вера-вызнаннямі існуе толькі ўяўная розніца i склалася яна ў выніку прапаведніцкай дзейнасці невукаў, не дасведчаных у спра­вах царквы i гісторыі яе развіцця. Разам з

322

тым П. даволі аб'ектыўна паказаў цяжкае становішча праваслаўнай царквы, неадпа-веднасць яе духавенства свайму прызна-чэнню, пазнаёміў чытачоў з атмасферай жорсткай рэлігійнай, нацыянальнай i ан-тыфеадальнай барацьбы праваслаўнага на-сельніцтва Беларусі i Украіны, адначасова выказаў i свае адмоўныя адносіны да гэтай барацьбы. Яго абураў кантроль праваслаў-ных брацтваў над дзейнасцю епіскапаў. 3 гневам ён абрынуўся на просты народ, які ў яго інтэрпрэтацыі выступаў носьбітам бунтарскіх настрояў. Тым самым П. адмаў-ляў народу ў праве мець свае думкі, мерка-ванні ў пытаннях багаслоўя i царкоўнай ар-ганізацыі з-за поўнай некампетэнтнасці i пагардліва кідаў выклік паспрачацца ў пы­таннях багаслоўскай навукі. Адзін з тых, хто прыняў выклік i распачаў палеміку з П., быў Зізаній. Адказам на пагарду да тра-дыцый праваслаўя з'явіліся таксама выступ-лент гарадскіх нізоў Вільні, Гродна i інш.

Літ.\ Псторыя беларускай літаратуры. Стара-жытны перыяд. Мн., 1985. С 209—210; Л a ў -рык Ю. Іпаці Пацей // Спадчына. 1992. № 2; К i ш к а Л. Жыццяпіс Іпація Пацея // Спадчы­на. 1998. № 4.