- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Любашчынскі
Марк Мікалаевіч (?—1889)
Дзяржаўны дзеяч Расіі, юрыст. Нара-дзіўся ў Віцебскай губ. ў дваранскай сям'і. У 1839 скончыў Пецярбургскі універсітэт i ў хуткім часе паступіў на службу ў Мініс-тэрства юстыцыі. У 1857 яму як обер-пра-курору дэпартамента Сената даручаны разбор праекта статута цывільнага судавод-ства. Крытычныя заўвагі Л. на гэты праект у пэўнай ступені садзейнічалі высвятленню няслушнасці паўмер i непазбежнасці рады-кальнай рэформы. Пазней Л. прымаў удзел у складанні судовых статутаў, а пасля ix увядзення атрымаў права на прысутнасць у цывільным касацыйным дэпартаменце Сената. Дзейны ўдзел прымаў Л. ў падрыхтоў-цы сялянскай рэформы 1861 як член юры-дычнага аддзела рэдакцыйных камісій. Асобай камісіяй пад яго старшынствам у 1872 праведзена даследаванне валасных су-доў. 3 1881 член Дзяржаўнага савета па дэпартаменце цывільных i духоўных судоў.
Людагоўскі
Аляксей Пятровіч (1840—1882)
Вучоны, аграном, педагог. Выпускнік i прафесар Горы-Горацкага земляробчага ін-стытута. Пасля яго закрыцця ў 1864 праца-ваў ў Пятроўскай земляробчай i лясной акадэміі. У працы «Закон вяртання Лібіха i рацыянальны метад вызначэння памераў угнаення» (1871) пераканаўча даказаў няс-лушнасць метафізічнага «закону» Ю.Лібіха, паводле якога асноўны прынцып рацыя-нальнага вядзення сельскай гаспадаркі ў тым, што вяртанне пажыўных рэчываў у глебу павінна раўняцца яе спусташэнню. Замест сфармуляванага Лібіхам «закону вяртання» Л. прапанаваў агульны метад вызначэння колькасці ўгнаенняў, т.зв. закон рэнтабельнасці — кіравацца ў сельскай гаспадарцы не «догматам поўнага вяртання», a навуковай тэорыяй земляробства, паводле якой: кожная культурная расліна патрабуе для поўнага развіцця ў глебе большага назапашвання пажыўных рэчы-ваў, чым яна забірае з глебы ва ўраджаі; ве
267
лічыня ўраджаю вызначаецца тымі пажыў-нымі рэчывамі, якія знаходзяцца ў глебе ў найменшай колькасці адносна інш. пажыў-ных рэчываў; кожнае поле ў стане бяскон-ца вырошчваць адну i тую ж расліну, калі яму вяртаюцца забраныя гэтай раслінай рэчывы; кожная расліна патрабуе вядомых суадносін пажыўпых рэчываў (гэтыя суад-носіны парушаюцца ў глебе здымаемымі ўраджаямі); усякае ўгнаенне мае на мэце стварэнне ў глебе такіх суадносін паміж пажыўнымі рэчывамі, якія патрабуюцца для раслін, што вырошчваюцца. Гэта можа быць дасягнута выключна шляхам рацыя-нальнага доследу ў кожным прыватным выпад ку.
ЛЯЛЕВЕЛЬ (Lelewel)
Іаахім (22.3.1786—29.5.1861)
Псторык, вучоны, грамадскі дзеяч. На-радзіўся ў Варшаве ў сям'і чыноўніка; яго маці Е.Шалюта паходзіла з Беларусі. У 1804—08 вучыўся ў Віленскім універсітэце. У 1815—18 намеснік прафесара гісторыі ў Віленскім, a ў 1819—21 намеснік прафесара бібліяграфіі ў Варшаўскім універсітэтах. У 1821 зноў вярнуўся ў Віленскі універсітэт на кафедру ўсеагульнай гісторыі. 3 гэтай нагоды А.Міцкевіч прысвяціў яму верш. У Віленскім універсітэце ён быў ідэйным натхняльнікам тайнага студэнцкага тава-рыства філаматаў, што аб'ядноўвала мола-дзь Беларусі, Літвы i Польшчы. Л. — адзін з заснавальнікаў i рэдактараў літаратурна-гістарычнага часопіса «Tygodnik Wileński» («Віленскі штотыднёвік»), у якім друкаваліся арыгінальныя творы ўраджэнцаў i жыха-роў Беларусі (А.Адынца, А.Ходзькі, \.Xpan-товіча, Ф.Булгарына), беларускія фальклор-на-этнаграфічныя матэрыялы, у тым ліку «Вясельныя абрады вясковага ладу...» Х.Шыдлоўскага. У 1824 у сувязі з працэсам філаматаў i філарэтаў Л. звольнены з Ві-лепскага універсітэта i пераехаў у Варшаву, дзе ў 1825 уступіў у Патрыятычнае тава-рыства. Стаў папулярным за выступленні ў абарону канстытуцыі i ліберальных прын-цыпаў, у 1829 выбраны дэпутатам сойма. Як прызнаны ідэолаг вызваленчага руху, у час паўстання 1830—31 у Польшчы, на Бе-ларусі і ў Літве ён быў старшынёй Патрыя-тычнага таварыства, уваходзіў у склад Ча-совага ўрада (у яго найбольш дэмакратыч-нае крыло). Л. — стваральнік дэвіза «За нашу i вашу свабоду!», з якім паўстанцы звярталіся да рускіх салдат, прыхільнік на дзялення часткі сялян зямлёй, але характар сваей кансерватыўнай палітыкі змяніць не здолеў. Пасля задушэння паўстання Л. па-кінуў краіну. Царскі ўрад завочна прыгава-рыў яго да шыбеніцы. Са снежня 1831 Л. у Парыжы, дзе ўзначаліў Нацыянальны польскі камітэт (так званы Лялевельскі), які аб'ядноўваў дэмакратычныя сілы эмі-грантаў з Рэчы Паспалітай, наладзіў сувязі з карбанарыямі, членамі тайнага аднаймен-нага таварыства, якія змагаліся за нацыя-нальнае вызватенне i канстытуцыйны лад, а таксама з масонамі, на што звярнулі ўва-гу французскія ўлады. За рэвалюцыйную дзейнасць, напісаную ім i надрукаваную камітэтам адозву «Да братоў рускіх», якая заклікала да сумеснай барацьбы сулраць царызму, высланы з Францыі. 3 1833 Л. у Бруселі. Пасля заняпаду Лялевельскага ка-мітэта спрабаваў (безвынікова) аб'яднаць усе эміграцыйныя дэмакратычныя групы. Стаў ідэйным кіраўніком польскіх дэма-кратычных арганізацый «Маладая Поль-шча», «Аб'яднанне». У 1845 ён сустракаўся з К.Марксам i Ф.Энгельсам, з 1847 быў ак-тыўным удзельнікам інтэрнацыянальнай дэмакратычнай асацыяцыі, рабочай аргані-зацыі, створанай у Лондане найбольш рэ-валюцыйнымі элементамі чартызму. Пасту-пова ад удзелу ў палітычным жыцці ады-шоў, аднак заўсёды падтрымліваў кантакты з польскімі i замежнымі дзеячамі дэмакра-тыі, у т.л. з А.І.Герцэнам.
Л. — заснавальнік рамантычнай школы ў польскай гістарыяграфіі. Ён прыйшоў да высновы, што гісторыя — летапіс народна
268
га жыцця. На яго думку, першапачатковым ладам славянства была сялянская абшчына. Лічыў, што перыядызацыя гісторыі Поль-шчы заснавана на этапах росквіту і заняпа-ду дэмакратыі. У сваіх творах ён паслядоў-на падкрэсліваў ролю народных мае у гіс-торыі, даследаваў працэс запрыгоньвання польскага еялянства. Яго працы адметныя антыпрыгонніцкай накіраванасцю, варо-жасцю да нацыяналізму, клерыкалізму, выкрываюць i асуджаюць нацыянальны прыгнет беларускага i ўкраінскага народаў у феадальнай Рэчы Паспалітай. У сваіх лекцыях Л. глыбока аналізаваў мінулае Бе-ларусі і Літвы. Непасрэдным яго вучнем быў беларуска-польскі пісьменнік Ян Ча-чот. Разам з прафесарам Віленскага уні-версітэта І.Даніловічам вывучаў помнікі бе-ларуска-літоўскага права. У сваёй працы «Гісторыя Літвы i Pyci аж да Люблінскай уніі з Польшчай 1569 года» (1839) побач з Вялікім Ноўгарадам Л. ставіў сярэдневяко-вую «рэспубліку» Полацка, пісаў пра ўсходнеславянскую культуру, пра вялікае значэнне старабеларускай мовы ў Вялікім княстве Літоўскім, пра беларускіх выдаўцоў i грамадскіх дзеячаў Мамонічаў, пры доме якіх у 1574—1623 у Вільні існавала друкар-ня, i Заблудаўскую друкарню, у якой выда-дзены «Евангелле вучьшельнае» (1569) i «Псалтыр з Часаслоўцам» (1570). 3 паша-най ставіўся да Ф.Скарыны. Пры ўдзеле Л. ў Познані ў 1841 на беларускай мове ўпершыню выдадзены Статут Вялікага княства Літоўскага 1529. Шмат агульнага аб'ядноўвала Л. з беларускім славістам прафесарам Віленскага універсітэта М.К.Баб-роўскім. Перапісваўся ён з мінчанінам Д.Манюшкам (дзядзька кампазітара С.Ма-нюшкі), мецэнатам М.П.Румянцевым, які жыў у Гомелі. У 1821 беларускі гісторык, археограф i мовазнавец ІА.Грыгаровіч пера-клаў на рускую мову ўрывак з працы Л. пра польскага гісторыка М.Халеву. «Гіс-торыю Польшчы» Л. на рускую мову пера-кладаў І.Савініч.
Глыбокія веды, вялікая эрудыцыя, шматлікія працы па палітычнай гісторыі Польшчы са старажытнейшых часоў да 19 ст., даследаванні, прысвечаныя дапамож-ным навукам гісторыі (геаграфія гісторыі, нумізматыка), зрабілі Л. вядомым еўрапей-скім вучоным. Аднак прапанову ўзначаліць кафедру ў Брусельскім універсітэце ён не прыняў. У 1851 стаў членам-карэспандэн-там Літаратурнага таварыства ў Парыжы. Нягледзячы на абмежаванасць сістэмы поглядаў (перавага вырашальнай ролі ідэй, нацыянальных духоўных рыс гістарычнага лёсу нацыі, ідэалізацыя гістарычнага зна-чэння шляхты), яго гістарычна-сацыялагіч-ныя погляды былі асновай фарміравання прагрэсіўнай грамадскай думкі рэвалюцыя-нераў 1820—60-х гадоў, у тым ліку К.Каяі-ноўскага, З.Серакоўскага i інш.
Te.: Dzieła. Т. 1—8, 10. Warszawa, 1957—72.
Jlim.: Басе вич А.М. Иоахим Лелевель. М., 1961; К i с я л ё ў Г. Ён клікаў да свабоды // Кісялёў Г. Героі і музы. Мн., 1982; Krzemieniecki L. Joachim Lelewel: Narodowy portret sztukmirstrza. Wrocław, 1991.
В. С Семенякоў.