Рагнеда рагвалодаўна

(9607—1000)

Полацкая князёўна, асветніца. Дачка полацкага князя Рагвалода, жонка вялікага князя кіеўскага Уладзіміра Святаславіча (Уладзіміра Хрысціцеля); маці князёў Ізя-слава Уладзіміравіча (полацкі князь з 988 па 1001), Яраслава Мудрага (вялікі князь кіеў-скі з 1019 па 1054), Усевалада (князь ула-дзіміра-валынскі), Мсціслава (князь цьму-тараканскі), а таксама князёвен Прадславы i Праміславы. Яе бацька Рагвалод, паводле адной з гіпотэз — вараг, запрошаны ў По-лацк на княжанне, паводле другой — сын полацкай княгіні Праделавы, які пасля смерці маці прыняў княжаннс, вярнуўшы-ся ў вотчыну «из заморья».іУ Іпацьеўскім i Ларэўнцьеўскім спісах «Аповесці мінулых гадоў» ёсць звесткі, што ў 980 (паводле двухгадовы навіцыят. Потым вучыўся ў Слуцкай педагагічнай семінарыі i ў Полац-кім езуіцкім калегіуме, дзе сумяшчаў занят-кі па граматыцы i тэалогіі з наведваннем лекцый па філасофіі. У 1753—54 вывучаў філасофію ў Віленскім універсітэце. Тут ён зацікавіўся астраноміяй i для ўдасканален-ня ведаў накіраваўся ў Пражскі універсітэт. У 1756 П.-A. вярнуўся на радзіму i працяг-ваў займаііца тэалогіяй i астраноміяй. Ат-рымаўшы ў 1761 ступень бакалаўра тэало-гіі, ён зноў выехаў на вучобу за мяжу, ас-транамічную практыку праходзіў у абсерва-торыях Марселя, Авіньёна i Неапаля. Вы-нікі яго першых астранамічных назіранняў былі часткова апублікаваны французскім астраномам Э.А.Паліянам у кнізе «Мірны дагавор паміж Дэкартам i Ньютанам» (1763). Вярнуўшыся ў Вільню, у 1764 атры-маў тытул магістра філасофіі i свабодных навук i стаў арганізатарам i першым ды-рэктарам (1765—1807) Віленскай астрана-мічнай абсерваторыі. 3 1764 П.-А. працаваў прафесарам Віленскай езуіцкай акадэміі, якую ў 1780 рэарганізаваў у Галоўную шко­лу Вялікага княства Літоўскага i быў яе рэктарам (1780—1803).

Пад яго кіраўніцтвам у астранамічнай абсерваторыі на працягу больш як 30 гадоў вяліся даследаванні ў галіне астранамічнай навукі i практыкі, у т.л. назіранні за зорка-мі i планетамі Сонечнай сістэмы. П.-А. стаў заснавальнікам навуковай школы, у якую ўваходзілі аб'яднаныя вакол Вілен-скай абсерваторыі вучоныя-астраномы Я.Снядэцкі, А.Стжэцкі, М.Глушневіч, П.Смы-слоў, В.Карчэўскі i інш. Прадстаўнікі гэтай школы прызнавалі аб'ектыўнасць нава-кольнага свету i магчымасць яго ўсебакова-га вывучэння i пазнання. Вялікае значэнне яны надавалі эмпірычным i рацыянальным метадам даследавання, лічылі асвету i ава-лоданне ведамі асноўнымі сродкамі прагрэ-су чалавецтва. П.-А. выказваўся за неаб-ходнасць далейшага пранікнення ў таямні-цы Сусвету, якія могуць быць раскрыты аб'яднанымі намаганнямі многіх людзей. Ён падтрымліваў ідэю існавання мноства сусветаў, падзяляючы гіпотэзу аб ix плане-тарнай будове. Зыходзячы з прызнання ру-ху як неад'емнай уласнасці Сусвету, П.-А. імкнуўся выявіць i прааналізаваць фізічную прыроду рэальных працэсаў, ператварыць кожную прызнаную гіпотэзу ў стройную тэорыю, закон. Ён падкрэсліваў, што новая ідэя ці гіпотэза павінна быць пацверджана

337

Цвярскога летапісу — не пазней 976) Раг-неда павінна была стаць жонкай вялікага князя кіеўскага Яраполка. Але ў Полацк прыехалі сваты i ад наўгародскага князя Уладзіміра Святаславіча. Рагнеда адмовіла новаму прэтэндэнту: «Не хачу разуць сына рабыні, а Яраполка хачу». Такая адмова выглядала абразліва ў адносінах да маці Уладзіміра Малушы, якая была неафіцый-най жонкай Святаслава i як дачка перамо-жанага драўлянскага князя Маная (Мала) лічылася ключніцай у Кіеўскім княжацкім двары. Абражаны адмовай Уладзімір пай-шоу паходам на Полацк, разбіў войска Раг-валода, захапіў горад, забіў бацьку, маці і двух братоў Рагнеды, а яе гвалтоўна зрабіў сваей жонкай i даў ёй імя Гарыслава. У гэ-тым жа годзе Уладзімір здзейсніў паход на Кіеў, забіў брата Яраполка i заняў велікак-няжацкі прастол. Рагнеду ён перавёз у Кіеў (разам з другой сваёй жонкай, скандынаў-кай Аловай). Пасля нараджэння першага сына Ізяслава і дачкі Прадславы Уладзімір падарыў Рагнедзе вёску Прадславіна ў на-ваколлі Кіева. Верагодна, тут нарадзіліся i іншыя дзеці Рагнеды.,У 988 Уладзімір, каб прыняць хрысціянства, вырашыў ажаніцца з візантыйскай царэўнай Аннай, а Рагнедзе прапанаваў развод i замужжа з любым з яго баяраў. Рагнеда адмовілася. | Яе словы «Княгіняй была, не хачу быць рабыняй» настолькі ўразілі яе хворага сына Яраслава (прысутнічаў пры размове бацькоў), што ён вылечыўся ад параліча ног. Верагодна, не-пасрэдна пасля гэтых падзей Рагнеда зрабі-ла замах на жыццё мужа. Ноччу, калі ён спаў, яна кінулася на Уладзіміра з кінжа-.- лам, князь прачнуўся i паспеў адвесці ўдар. Спроба Рагнеды забіць мужа разглядаецца многімі даследчыкамі не як праява рэўнас-ці, а як помета забойцу яе бацькоў i разбу-ральніку Полацка. Уладзімір наважыўся пакараць Рагнеду смерцю, але за маці ўсту-піўся старэйшы сын Ізяслаў. Тады Уладзі-мір саслаў жонку i сына ў Полацкую зям-лю. У 990 тут Рагнеда прыняла хрысціян-ства i пастрыглася ў манахіні пад імем Анастасія. Яна шчыра прыняла гэту новую веру, пашырала яе еярод сваіх суродзічаў-крывічоў павольна, абдумана, высвятляю-чы сутнасць Хрыстовай навукі. Дзякуючы Рагнедзе з Полацка хрысціянства пашыры-лася спачатку на Полаччыну, а потым на Смаленшчыну i інш. крывіцкія землі. Паз­ней для Рагнеды i яе сына быў пабудаваны горад Ізяслаўль (названы імем старэйшага сына Ізяслава, цяпер г. Заслаўе). Тут у зас наваным ею манастыры Рагнеда памерла. Яна была першай жанчынай-манахіняй у Старажытнай Русі. Выхаваны ў духу хрыс-ціянскай маралі яе 11-гадовы сын Ізяслаў быў абраны на княжацкі трон у Полацку i тым самым была адноўлена дынастыя по-лацкіх князёў Рагвалодавічаў. Другі яе сын Яраслаў (за разумнае праўленне празваны Мудрым) за 35 гадоў княжання ў Кіеўскай Русі ўзняў дзяржаву да вяршыні магутнас-ці, пакінуў нашчадкам першы на Русі збор законаў — «Праўду Яраслава», пабудаваў у Кіеве Сафійскі сабор, заснаваў Кіеўскую мітраполію. Яго постаць найбольш яскра-вая ў дынастыі Рурыкавічаў.

Лап:. Двинская Я. Легенды Полоцкой земли. Рига, 1991; Ермаловіч М. Стара-жытная Беларусь: Полацкі і новагародскі перыяды. Мн., 1990; Ігнатоўскі У.М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. 5 выд. Мн., 1991; Ча- м я р ы ц к i В. Рагнеда i Уладзімір // Спадчына. 1989. №1; Штыхаў Г. Ажываюць сівыя стагоддзі. 2 вьш. Мн., 1982; Рагач П. Кароткі агляд гісторыі Беларусі для беларускіх дапаўняльных школаў. Кліўленд; Нью-Йорк; Талін, 1990. І.А.Маыяніцына.

РАГОЗА

Міхаіл (7—1599)

Рэлігійны дзеяч Вялікага княства Літоў-скага, кіеўскі мітрапаліт. Паходзіў з зямян Мінскага пав. У 1579 узведзены ў сан архі-мандрыта мінскага Вазнясенскага манасты-ра, a ў 1582 i 1589 атрымаў пад кіраўніцтва яшчэ 2 манастыры ў Слуцку. У 1589 Жыгі-монт III Ваза даў яму прывілей на Кіеў-скую мітраполію i Р. быў пасвячоны ў міт-рапаліты патрыярхам Іераміяй, які, аднак, зрабіў агаворку, што здымае з сябе адказ-насць за такі выбар. Існавала думка, што Р. выхаванец езуітаў i праведзены імі ў міт-рапаліты з мэтай увядзення уніі. На самай жа справе Р. доўга вагаўся, перш чым прым-кнуць да ініцыятараў уніі К.Тарлецкага i І.Пацея. Нават пасля падпісання акта уніі i артыкулаў, якія трэба было прадставіць па­пе, Р. працягваў утойваць сваё адступніц-тва ад усходняй царквы. Толькі на Брэс-цкім саборы 1596 ён адкрыта выступіў прыхільнікам уніі. Праваслаўнае духавен-ства i прадстаўнікі ўсходніх патрыярхаў аб-вясцілі аб пазбаўленні яго сану мітрапаліта i прасіті Жыгімонта III прызначыць новага мітрапаліта, аднак той прадпісаў усім пра-васлаўным падпарадкоўвацца Р. як закон-наму кіраўніку заходнерускай царквы.

338