- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Станкевіч
Іван Мікалаевіч (1829—92)
Вучоны-медык, педагог. Паходзіў з Беларусь Медыцынскую адукацыю атрымаў у Кіеўскім універсітэце. У 1860 абараніў док-тарскую дысертацыю «Гісталогія сухажыл-ляў у нармальным i паталагічным стане» i прызначаны дацэнтам кафедры паталагіч-най анатоміі i паталагічнай фізіялогіі Кіеў-скага універсітэта. 3 1864 дацэнт, потым ардынарны прафесар кафедры фармакало-гіі Харкаўскага універсітэта. Быў вядомы ў Харкаве не толькі як выдатны педагог i лектар, але i як чулы i кваліфікаваны ўрач. Аўтар прац «Крытычны разгляд разважан-няў Вермана «Аб вочным люстэрку» (1860),
413
«Аб будове i развіцці пахвінных грануля-цый» (1861).
Стары улас
(сапр. Сівы-Сівіцкі Уладзіслаў Пятровіч; 23.3.1865—30.9.1939)
Беларуси паэт. Нарадзіўся ў г. Валожын Мінскай вобласці. 3 1890-х гадоў аб'езд-чык, потым ляснічы, жыў пад Вільняй. 3 1907 друкаваўся ў газ. «Наша ніва» i кален-дарах, 1920-я г. — у заходне-беларускай перыёдыцы. Рабіў вершаваныя апрацоўкі народных легенд i паданняў («Сватаўство», «Кумоўскія могілкі», «Палянка», «Цікавы» i інш). Сацыяльным i антыклерыкальным пафасам прасякнута яго парадыйна-саты-рычнае вершаванае апавяданне «Тры зла-дзеі», у якім з'едліва высмейваюцца пан-ваявода i ксёндз. Паэма «Год беларуса» (1911) — своеасаблівы, па-мастацку кала-рытны летапіс працы i побыту сяляніна. Пісаў пра жыццё беззямельных сялян. Творчасць С.У. складвалася пад уплывам фальклорных традыцый, у некаторых ён наследаваў вуснай народнай творчасці, вы-карыстоўваў прыказкі, прымаўкі.
Те.: У кн. Анталогія беларускай паэзіі. Мн., 1961; у кн.: Беларуская дакастрычніцкая паэзія. Мн., 1967.
Ліш:. Г р ы н ч а к М.М. Фальклорныя тра-дыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. Мн., 1968; Каханоўскі Г. Адчыніся таямніца часу. М., 1984. С 149—157; Я г о ж. Новыя матэ-рыялы пра Старого Уласа // Беларусь. 1968. № 1.
Г. К. Каханоўскі.
Стафан баторый
(Batory Istwan; 27.9.1533—12.12.1586)
Кароль Рэчы Паспалітай (выбраны ў снежні 1575, каранаваны 1.5.1576), вялікі князь Вялікага княства Літоўскага (з чэрве-ня 1576). Нарадзіўся на тэрыторыі Румыніі. Паходзіў ca знатнага румынскага роду Ба-торыяў Шомліа. 3 15 гадоў на ваеннай службе ў караля Чэхіі i Венгрыі Фердынан-да I. Разам з ім быў у Італіі, вучыўся ў Па-дуанскім універсітэце. Пазней служыў у трансільванскага князя Іаана Сігізмунда Запольскага, быў паслом пры нямецкім карал! Максіміліяне II. Пасля разрыву зносін паміж гэтымі краінамі немцы 3 гады тры-малі яго заложнікам. Час вымушанага бяз-дзеяння выкарыстаў для самаадукацыі:
шмат чытаў, асабліва творы па гісторыі, а запіскі Юлія Цэзара вывучыў на памяць. Пасля смерці І.С.Запольскага стаў князем Трансільваніі (1571—76). Калі польскі кароль Генрых Валуа ўцёк у Францыю (1574), С.Б. выставіў сваю кандыдатуру на трон Рэчы Паспалітай. Нягледзячы на тое, што сенат абвясціў каралём Максіміліяна II, на элекцыйным сойме 15.12.1575 дробная шляхта выбрала каралём С.Б. з умовай, што ён ажэніцца з Ганнай Ягелонкай, 54-га-довай сястрой Жыгімонта II Аўгуста. На-пярэдадні каранацыі ён пацвердзіў умовы кантракта (pacta coiwenta), паводле якога не меў права прызначаць пасля сябе нас-леднікаў ні пры жыцці, ні пасмяротна, ка-рыстацца тытуламі «пан» i «дзедзіч», без згоды сойма i сената ні пачынаць, ні спы-няиь вайны, абкладаць дадатковымі падат-камі, накіроўваць паслоў у іншыя дзяржа-вы, браць новы шлюб, прымушаць інша-верцаў прымаць каталіцтва. Калі ж кароль не стрымае свайго слова, падданыя вызва-ляюцца ад прысягі яму на вернасць i пас-лушэнства. Больш таго, СБ. абавязаўся заплаціць даўгі Рэчы Паспалітай, вярнуць землі, захопленыя Масквой, узмацніць ме-жы дзяржавы ад набегаў крымскіх татараў і выкупіць у ix палонных. На каранацыйным сойме кароль прысягнуў рэспубліцы, а рэс-публіка — каралю. Абвяшчэнню яго вялі-кім князем Беларуска-Літоўскай дзяржавы папярэднічалі працяглыя перагаворы i вы-данне спецыяльнай фаматы ад 29.7.1576, у якой пацвярджалася, што Польшча i Вялі-кае княства Літоўскае з'яўляюцца раўнап-раўнымі і незалежнымі ў складзе федэра-тыўнай дзяржавы. Ён абавязваўся захоў-ваць самастойнасць Вялікага княства Лі
414
тоўскага, пашыраць яго межы, не прызна-чаць у Беларуска-Літоўскай дзяржаве вое-начшіьнікамі палякаў, агульныя соймы склікаць па чарзе то ў Польшчы (Кароне), то ў Вялікім княстве Літоўскім (Княстве). У далейшым кожны 3-і сойм Рэчы Паспа-літай адбываўся ў Гародні. На працягу 1579—82 С.Б. удзельнічаў у Лівонскай вай-не, пасля шэрага паспяховых аперацый вярнуў Вялікаму княству Літоўскаму По-лайк i Вялікія Лукі. Хоць аблога Пскова скончылася безвынікова, але яна паскоры-ла заканчэнне вайны i заключэнне 10-гадо-вага Ям-Запольскага перамір'я (1582).
Ва ўнутранай палітыцы С.Б. імкнуўся да ўмацавання каралеўскай улады, устанаў-лення ў Польшчы наследнага прастола, разам з тым падтрымліваў шляхту. У выра-шэнні ідэалагічных канфліктаў аддаваў пе-равагу мірнаму шляху, разумнаму кампра-місу. Выбраны каралём намаганнямі дроб-намаянтковай шляхты, С.Б. у знак удзяч-насці даў ёй многія прывілеі. У пытаннях правасуддзя прытрымліваўся прынцыпаў высокай справядлівасці. Псторыя яго праўлення ведае прыклады, калі кароль ка-раў злачынцаў, нягледзячы на ix мінулыя заслугі, вяльможнасць i нават жаданне сойма. Пры С.Б. рэарганізавана судовая сістэ-ма дзяржавы. Замест каралеўскага суда як вышэйшай судовай інстанцыі былі зацвер-джаны шляхеіжія выбарныя трыбуналы (для шляхты Польшчы ў 1578, Вялікага княства Літоўскага ў 1581). У 1584 афіцый-на абяцаў зацвердзінь папраўкі да Статута Вялікага княства Літоўскага 1566. Ёсць падставы лічыць, што тэкст Статута Вялі-кага княства Літоўскага 1588, прынятага Жыгімонтам III, складзены ад імя С.Б.
Афіцыйна С.Б. вымушаны быў пад-трымліваць каталіцкую царкву i езуітаў, якія выступалі супраць Рэфармацыі i маг-натаў-рэфарматараў. Віленскі езуіцкі кале-гіум ён ператварыў у 1579 у акадэмію (паз-ней Віленскі універсітэт), дазволіў засна-ванне езуіцкіх калегіумаў у Рызе (1580), Полацку (1581), Дэрпце (Тарту, 1584). Па яго ініцыятыве створаны езуіцкі калегіум у Гародні. Але СБ. не змог прадбачыць, што ордэн езуітаў з цягам часу, разам з пашы-рэннем асветы, распачне актыўнае прасле-даванне іншаверцаў. Сам ён не толькі не праследаваў, але яшчэ i апекаваў ix. Свед-чаннем таму з'яўляецца вьщадзены ім кара-леўскі прывілей на штогадовую грашовую дапамогу на ўтрыманне гродзенскай праваслаўнай Прачысценскай царквы. Сваю рэзідэнцыю С.Б. трымаў у Гародні ў Старым замку. Тут ён прымаў пасольствы, вы-рашаў дзяржаўныя справы, правёў раду се-натараў па разглядзе дамаганняў Швецыі (1582) i інш. Жыхарам Гародні ім былі да-дзены пэўныя льготы. Калі яго папракалі за патуранне іншаверцам, ён звычайна ад-казваў: «Я пастаўлены каралём над людзь-мі, а не над ix сумленнем». Ён падтрымлі-ваў сяброўскія адносіны з вальнадумцам К.Бекешам.
Мудры палітык, выдатны дзяржаўны дзеяч i здольны военачальнік, С.Б. зрабіў значны уклад ва ўмацаванне Рэчы Паспалі-тай, спрыяў падняццю яе аўтарытэту ў Еў-ропе. Вялікае значэнне ён надаваў развіц-цю навукі i асветы, у кнізе бачыў крыніцу культуры i ведаў. Нездарма, як сведчыць пра гэта гісторык Р.Гердэнштэйн, верну-тыя ў час Лівонскай вайны кніжныя зборы Полацкага Сафійскага сабора С.Б. лічыў амаль самай каштоўнай ваеннай здабычай. Наступную характарыстыку даў яму гісто-рык І.Пасторый: «Баторый быў у касцёле больш чым святар, у рэспубліцы больш чым сенатар, у судзе больш чым адвакат, у войску больш чым гетман, у баі больш чым салдат, a ў перанясенні непрыемнасцей, у цярплівасці, дабраце і ў прабачэнні асабіс-тых абраз — больш чым чалавек».
Памёр у Гародні. У сувязі з тым што па-між прыдворнымі медыкамі ўзнікла спрэч-ка аб прычынах яго смерці, 15.12.1586 у Гародні было праведзена першае на тэры-торыі Усходняй Еўропы анатаміраванне яго трупа.
Літ:. Кулжинский И. История Польши: (Очерк). Киев, 1864. С. 106—112; Wójcie howski J. Stary zamek w Grodnie. Warszawa, 1938. Г.А.Мааіыка.
СТАФАНОВІЧ
Вікенцій Рыгоравіч (16.8.1804—?)
Беларускі музыкант, дырыжор, педагог, папулярызатар музычнай культуры. Брат Д.Р'.Стафановіча. 3 1837 кіраўнік Мінскага гарадскога аркестра, пры якім арганізаваў музычную школу для сірот i дзяцей бедня-коў i навучаў ix ігры на розных інструмен-тах. Удзельнічаў у пастаноўцы аперэт «Рэк-руцкі набор» (1841) i «Сялянка» («Ідылія», 1852) СМанюшкі i К.Кжыжаноўскага на лібрэта В.Дуніна-Марцінкевіча.
415
СТАФАНОВІЧ
Дамінік Рыгоравіч (Восіпавіч; 21.5.1797 — каля 1870)
Беларускі музыкант, педагог, дырыжор, папулярызатар музычнай культуры. Брат В.Р.Стафановіча. У 1820—37 кіраўнік Мін-скага гарадскога аркестра. У 1848—65 вык-ладаў музыку i харавыя спевы ў Мінскай гімназіі i прыватным узорным жаночым пансіёне. Пачынальнік беларускага піяніз-му, адзін з актыўных прапагандыстаў му-зычнага мастацтва на Беларусі, які садзей-нічаў пашырэнню музычнай адукацыі на беларускіх землях. У гісторыю сусветнай музычнай культуры ён увайшоў як талена-віты педагог, настаўнік вьшатнага кампазі-тара С.Манюшкі. Паводле сведчання самога Манюшкі, уплыў на яго з боку С. быў ці не самы значны: «Настаўнікамі фартэпіян-най музыкі былі: ... у Мінску — мой бяс-цэнны Дамінік Стафановіч... закаханы ў сваё мастацтва... ацаніў маю такую ж лю-боў да музыкі, здолеў так умела скіраваць яе ў маю карысць, што з таго часу музыка зрабілася для мяне самай важнай мэтай». Хоць вучань хутка пераўзышоў свайго нас-таўніка ў выканаўчым майстэрстве, але С. умеў прапанавань Манюшку адпаведныя творы i зацікавіць яго незнаёмымі песнямі i тым самым умацаваць імправізатарскі та-лент юнака. Сярод вучняў С вялікай папу-лярнасцю на Беларусі i за яе межамі ка-рысталіся піяніст i кампазітар Ф.Мыадоў-скі, піяністка i педагог Каміла Марцінкевіч.
Літ.\ Ахвердава А. Пачынальнікі беларускага піянізму // Мастацтва Беларусі. 1985.
№ 2.