- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Манюшка
Дамінік (6.7.1788—26.9.1848)
Асветнік. Нарадзіўся на Міншчыне ў сям'і вайсковага суддзі Вялікага княства Літоўскага. Дваюрадны брат кампазітара С.Манюшкі. Пасля заканчэння Віленскага
277
універсітэта атрымаў вучоную ступень док-тара права. Прымаў удзел у вайне 1812. 3 1816 асеў на спадчынным маёнтку Радкаў-шчызна ў Ігуменскім пав. (цяпер Чэрвенскі раён). Займаў пасаду ігуменскага падкамо-рага. Прымыкаў да масонскага руху: быў членам ложы «Паўночная паходня». Усё свас жыццё М. прысвяціў паляпшэнню становішча сялян. Уласны маёнтак i зя-мельныя ўгоддзі ён аддаў у карыстанне сваім сялянам, пакінуўшы сабе толькі не-вялікі ўчастак. Кожны селянін атрымаў асобную сядзібу з ворнай зямлёй, лугам i дзялянкай лесу. М. заснаваў у павеце вучы-лішча, якое складалася з двух аддзяленняў — падрыхтоўчага i вышэйшай школы. У ix выкладалі закон Божы, славянскую, рус-кую i польскую мовы, арыфметыку, давалі-ся веды па тэхналогіі земляробства, па са-даводстве, агранаміі, лесаводстве, пчала-водстве, пачатковыя звесткі з медыцыны, анатоміі i ветэрынарыі. Апрача таго, вы-кладалася каліграфія, чарчэнне, рукадзелле i розныя рамёствы. У вышэйшых класах для найбольш здольных выхаванцаў дадаткова выкладаліся геаграфія, гісторыя i камор-ніцтва. У 1824 у Радкаўшчызне быў засна-ваны канвікт (асобы пансіянат) для ўтры-мання i выхавання сялянскіх дзяўчынак. Былі абсталяваны аптэка i лабараторыя, а для практычных заняткаў існавалі сады ба-танічны, пладовыя i агароднінны. Навучан-не вялося на працягу 2 гадоў у асенне-зі-мовы перыяд, a ўлетку выхаванкі праходзі-лі практыку ў садах вучылішча або на пры-сядзібных участках сваіх бацькоў. Выдаткі на ўтрыманне вучылішча i канвікта М. ра-біў за кошт арэнднай платы, якую ён ат-рымліваў ад сялян за зямлю, а таксама са сваіх асабістых сродкаў. Не маючы дадат-ковых даходаў, ён вымушаны быў закласці маёнтак. Вучылішча было закрыта ў 1838, жаночы пансіянат праіснаваў да 1853 дзя-куючы матэрыяльнай дапамозе брата Ігна-та. У канцы жыцця М. пераехаў у Мінск, дзе i памёр. На яго магіле ў прадмесці Ка-мароўкі ўдзячныя выхаванцы паставілі помнік з надпісам: «Ад верных сялян i пад-даных». Паводле сведчання гісторыка А.Кіркора, сяляне з Радкаўшчызны вылуча-ліся дасведчанасцю, сумленнасцю, працаві-тасцю, высокай маральнасцю i з вялікай павагай ставіліся да памяці М.
Літ.: Живописная Россия...: Литовское и Белорусское Полесье. Репринт, изд. 1882 г. Мн., 1993. С. 325. Г.А.Маслыка.
Манюшка
Станислаў (1819-1872)
Кампазітар, дырыжор i педагог; класік польскай i беларускай вакальнай лірыкі, стваральнік нацыянальнай класічнай оперы. Нарадзіўся ў фальварку Убель Ігумен-скага павета Мінскай губ. (цяпер Чэр-веньскі раён) у шляхецкай сям'і. Пачатко-вую адукацыю атрымаў дома, музычную — у Мінскай музычнай школе Д. Стафановіча. 18 гадоў (з 1840 да 1858) працаваў арганіс-там i дырыжорам у Вільні, а з 1858 i да канца жыцця — дырыжорам опернага тэ-атра ў Варшаве, з 1864 таксама прафесар Музычнага інстытута. Стварэнне першых вадэвіляў, музычных камедый i камічных опер М. звязана з Беларуссю. У 1834 мін-скімі аматарамі пастаўлены адзін з першых яго музычных твораў «Канторскія служа-чыя»; у 1841 у Гродне, a ў 1843 у Мінску паказаны аднаактовы жарт «Латарэя» (ліб-рэта Корвін-Мілеўскага). На лібрэта В.Ду-ніна-Марцінкевіча ім напісаны «Рэкруцкі набор» (з К.Кжыжаноўскім; пастаўлена ў 1841 у Мінску), «Спаборніцтва музыкаў», «Чарадзейная вала» (спектакль у Мінску ставіўся 21 раз), «Ідылія» («Сялянка», з К.Кжыжаноўскім; пастаўлена ў 1852 у Мін-ску; у 1853—55 ставілася ў Бабруйску, Слуцку, Нясвіжы, Глуску i інш.). Прэм'ера камічнай оперы «Ідылія» адбылася 9.2.1852 у Мінскім гарадскім тэатры. Дзякуючы вы-карыстанню ў лібрэта беларускай мовы (побач з польскай) i апоры на беларускі фальклор гэтая падзея стала значнай вяхой
278
у гісторыі беларускай музычнай культуры. Упершыню з беларускай тэатральнай сцэ-ны гучалі нацыянальныя мелодыі, прымаў-кі і прыказкі. Гэта была не проста творчая смеласць драматурга i кампазітара, якія ад-важьшіся ва ўмовах знявагі да ўсяго бела-рускага адкрыта заявіць пра свае сімпатыі, a глыбока прадуманая i свядомая акцыя, што адлюстроўвала творчыя, грамадзянскія i ідэйныя пазіцыі аўтараў. Трэба было мець немалую мужнасць, каб у часы Мікалая I так гаварыць аб прыгонніцтве, як у «Іды-ліі» В.Дуніна-Марцінкевіча i М. Наогул у творчасці гэтых абодвух аўтараў тэма сацы-яльнай няроўнасці заўсёды была ў ліку найважнейшых. Дэмакратычная накірава-насць ix твораў часта служыла прычынай прыдзірак цэнзуры, затрьшкі ці забароны выданняў. Ix погляды не заўсёды падтрым-лівалі i блізкія сябры. Нават У.Сыраколыя, які хваліў Дуніна-Марцінкевіча за тое, што ён «першы адважыўся стварыць вялікі твор на нашай народнай гаворцы», лічыў яго творы «залішне вострымі», а вядомы вар-шаўскі музычны крытык Ю.Сікорскі неад-нойчы дакараў М. за сацыяльна завостра-ныя сюжэты, якія надавалі музыцы «непа-жаданы характар». Спецыялісты папракалі кампазітара i за дэмакратызм яго светапо-гляду, за цягу да народных крыніц. Ba ўяўлен-ні М. ўсё бяспраўнае i прыгнечанае ўва-саблялася ў вобразах беларускіх сялян. Яго біёграф сцвярджаў: нават працуючы над операй «Парыя», прысвечанай жыццю ні-жэйшай касты індыйскага насельніцтва, М. «індускіх парыяў... у думках бачыў ап-ранутымі ў беларускія порткі». Светапогляд М. сфарміраваўся ўжо ў юнацкія гады, што прайшлі на Беларусі. 3 дзяцінства ён бачыў страшэнную сацыяльную несправядлівасць у адносінах паноў да сялян. Таленавітых i сціплых людзей з народа М. паважаў куды больш, чым фанабэрыстую шляхту, якая мерала чалавечыя якасці велічынёй маён-тка ui старажытнасцю радаводу. 3 малых гадоў будучы кампазітар адчуў хараство i прывабнасць беларускага фальклору, асаб-ліва беларускай песні. Таму беларускі кала-рыт дамінуе амаль ва ўсіх яго творах, асаб-ліва ранніх. У прадмове да 1-га выпуску «Хатняга спеўніка» (1844) М. паведамляў, што змясціў у ім «песні прынёмапскіх вё-сак... у гэтых паэтычных творах найярчэй праявіўся нацыянальны характар i мясцовы каларыт», а «тое, што ёсць у ёй народнага, нацыянальнага, мясцовага, што з'яўляецца водгаласам нашых дзіцячых успамінаў, ні-колі не перастае падабацца жыхарам той зямлі, на якой яны нарадзіліся i выраслі». У больш познія гады М. шчодра чэрпаў з крыніцы беларускай народнай творчасці. Так, у оперы «Фліс» («Плытагоны», 1858) Р.Шырма адзначыў «такое багацце песенных i танцавальных народных інтанацый, што часам ствараецца ўражанне, што ты дзесьці пад Слуцкам ці каля Мінска пры-сутнічаеш на народным свяце».
На працягу ўсяго жьщця М. падтрымлі-ваў цесную сувязь з беларускімі музыкантам!, аказваў ім самую разнастайную пад-трымку ў творчай дзейнасці. Ён сам быў настаўнікам ігры на фартэпіяна мінскай пі-яністкі І.Горват, пасылаў розным выдаў-цам, у т.л. Ф.Шсту, творы Ф.М&адоўскага, пісаў артыкулы пра сваіх суайчыннікаў — мінскага фартэпіяннага i арганнага майстра І.Бяляўскага, гродзенскую скрыпачку Т.Юзафовіч, рэцэнзаваў ix працы, у пры-ватнасці кнігу Н.Орды «Граматыка музыкі», памагаў набыць музычную адукацыю Камі-ле Марцінкевіч, скрыпачцы Б.Крыгер, на-ладжваў ix канцэрты. М. рэгулярна дасылаў у Мінск Д.Стафановічу i Ф.Міладоўскаму экзэмпляры сваіх твораў.
Са сталых яго опер найбольш папуляр-ныя «Галька» (1847, пастаўлена ў 1854, 2-я рэдакцыя — у 1859), адметная вострынёй сацыяльна-крытычнага кірунку. У Мінску яна ўпершыню пастаўлена ў 1856; а праз 120 гадоў (1875) зноў пастаўлена на сцэне Дзяржаўнага тэатра оперы i балета Беларусь У ліку найбольш значных яго опер: «Графіня» (1859), «Вербум нобіле» («Слова гонару», 1860), «Парыя» (1869), «Страшны двор» (1865). Апошняя опера ў 1952 упершыню ў СССР пастаўлена Дзяржаўным тэ-атрам оперы i балета Беларусі ў перакладзе на беларускую мову М.Танка. Ён аўтар больш як 300 сольных песень, што ўвайшлі ў 12 «Хатніх спеўнікаў», у ix ліку 12 песень напісаны на словы Я. Чачота; кантаты «Крымскія санеты» на словы А.Мійкевіча. Вытокі музычнай творчасці М. ў польскім і беларускім фальклоры.
Літ. me.: Listy a Zebrane. Kraków, 1969.
Шт.: Станислав Монюшко: Сб. ст. М.; Л., 1952; Рудзинский В. Монюшко: Пер. з пол. М., 1960; Яго ж . Монюшко и его связи с русской культурой // Русско-польские музыкальные связи. М., 1963; Мальдзіс А. Ста-ніслаў Манюшка // Мальдзіс А. Падарожжа ў XIX стагоддзе. Мн., 1969; Смольский Б.С.
279
Белорусский музыкальный театр. Мн., 1963. С. 52—63; Б р а в е р Л. Продкі і сваякі Ма-нюшкі // Маладосць. 1967. №9; Фукс М. Ма-нюшка на Беларусі: Пер. з пол. // Полымя. 1967. № 6; Янушкевіч Я. Аўтограф Станіслава Ма-нюшкі // Маладосць. 1989. № 8. І.П.Хаўратовіч.