Лебензон

Аўраам Бер

(Abraham- Dob-Ben- На- Kohen;

1787—1878)

Яўрэйскі паэт і тлумачальнік Бібліі. На-радзіўся каля Вільні. Адукацыю атрымаў у віленскіх яўрэйскіх вучылішчах. Скончыў курс яўрэйскага вучылішча ў Міхалішках на Віленшчыне, потым працягваў вывучэн-не кабалістыкі i філасофіі рэлігій, а такса-ма еўрапейскіх моў, гісторыі, геаграфіі, ма-тэматыкі i славесных навук. У 1808 атры-маў месца яўрэйскага духоўнага суддзі ў Ашмянах, адначасова вучыў яўрэйскіх дзя-цей. У хуткім часе пакінуў Ашмяны i пачаў выдаваць Біблію ў Мендэльсонаўскім ня-мецкім перакладзе з уласнымі каментарыя-мі. У 1848—64 працаваў старшым настаўні-кам яўрэйскай i халдзейскай моў пры Ві-ленскім рабінаўскім вучылішчы. 3 1864 займаўся выключна навуковай i літаратур-най дзейнасцю: пісаў вершы на старажыт-наяўрэйскай мове. У першым яго зборніку, які выйшаў у 1842, пераважалі лірычныя i дыдактычныя вершы, у некаторых крыты-кавалася тагачаснае яўрэйства. Гэтыя вер­шы на «свяшчэннай мове» выклікалі абу-рэнне вучоных рабінаў, кнізе абвешчаны «херем» (анафема), i яна была ўрачыста спалена. Наступныя зборнікі вершаў Л. вы-дадзены ў 1856 у Вільні. У 1849—53 у Віль-ні выйшлі яго экзегетычныя працы, у 1858 — новае тлумачэнне да некаторых кніг Бібліі, у 1867 — драма «Праўда i Вера». Свае вер­шы i артикулы ён змяшчаў у яўрэйскіх га­зетах. 3 нагоды каранацыі імператара Аляксандра II напісаў малітву, за што атрымаў брыльянтавы пярсцёнак, a ў 1861 еярэбраны медаль на станіслаўскай стуж-цы. Л. распаўсюджваў сярод адзінаверцаў яўрэйскую культуру, узначаліў гурток, які адкрыў у Вільні першую рэфармаваную сі-нагогу. Яго экзегетычныя працы садзейні-чалі пашырэнню сярод яўрэяў разважлівага разумения біблейскага тэксту. Пазней вер­шы Л. атрымалі агульнае прызнанне сярод яўрэяў, бо ажыўлялі старажытнаяўрэйскую мову. Памёр у Вільні.

Легатовіч

Ігнат Сямёнавіч (10.8.1796 —10.10.1867)

Беларускі і польскі паэт, педагог. Нара-дзіўся ў в. М&іая Капліца Гродзенскага р-на. Скончыў дамініканскую школу ў Гродна i Віленскі універсітэт. У 1817—39 выклад-чык лацінскай мовы i літаратуры ў Мін-скай гімназіі, у 1839—46 наглядчык павя-товых вучылішчаў у Лепелі, Полацку, Віль-каміры. Страціўшы зрок, пакінуў службу i пасяліўся ў Мінску. Асноўны жанр яго творчасці — дыдактычныя двухрадкоўі-максімы. Аўтар кніг на польскай мове «Эпіграмы» (Вільня, 1848), «Апафтэгмы» (Вільня, 1854), павучальных кніг для дзя-цей i юнацтва. У эпіграмах высмейваў агульначалавечыя заганы. Антыпрыгонніц-кія погляды выявіліся ў з'едлівай эпіграме на смерць мінскага губернскага маршалка шляхты Оштарпа, уладальніка маёнткаў у Прылуках i Дукоры (Мінскі пав.), які пры жыцці быў вельмі гасцінным гаспадаром, i здаралася, частыя госці балявалі ў яго тыд-нямі, што клалася непасільным цяжарам на плечы прыгонных сялян. Таму Л. пісаў: «Смерць Оштарпа ў Дукоры зробіць змену ўрэшце. Паны п'янстваваць не будуць, му-жык пачне есці». Да нас дайшоў i верш Л. на беларускай мове «Скажы, вяльможны пане...», надрукаваны ў віленскім альмана-ху «Bojan» («Баян», 1838). У вершы ён рэз-ка асуджаў пануючыя класы, што стала прычынай канфіскацыі альманаха. Л. вядо-мы таксама як бібліёграф, выдавец гісто-рыка-літаратурных помнікаў, перакладчык, збіральнік афарызмаў. Меў багаты кніга-збор з унікальнымі выданнямі. Падтрымлі-ваў сяброўскія адносіны з В.Дуніным-Мар-цінкевінам

256

ЛЕЙКА

Кандрат Тодаравіч (17.9.1860—6.9.1921)

Шсьменнік, педагог. Нарадзіўся ў в. Збочна на Слонімшчыне ў мнагадзетнай сялянскай сям'і. Пасля заканчэння Азяр-ніцкага народнага вучылішча Л. як лепшага вучня накіравалі ў 1876 у Свіслацкую нас-таўніцкую семінарыю вучыцца за казённы кошт. У 1879 ён скончыў семінарыю i 5 га-доў працаваў у мяст. Косава (цяпер Івацэ-вііжі р-н, Брэсцкая вобл.). Мяркуюць, што тут Л. пачаў пісаць вершы на беларускай мове. У сувязі з абвастрэннем хваробы (рэўматызм) па парадзе ўрачоў у 1884 пера-ехаў на Харкаўшчыну, дзе i пражыў боль­шую частку жыцця. Працаваў настаўнікам у Лініўскім i Аснавянскім народных вучы-лішчах. У 1896 пасля здачы экзаменаў на званне настаўніка павятовага вучылішча i сканчэння спецыяльных курсаў у Пецяр-бургу прызначаны інспектарам Харкаўскага вучылішча сляпых дзяцей. На гэтай паса-дзе зарэкамендаваў сябе як вопытны педа­гог i выдатны спецыяліст. У 1893 выдаў у Харкаве падручнік «Руская азбука». Друка-ваўся ў часопісе «Слепец», газетах «Школа и жизнь» (Пецярбург), «Харьковские губерн­ские ведомости», «Южный край» (Хар-каў). Працуючы ў вучылішчы, слухаў лек-цыі ў Харкаўскім універсітэце. У 1908 па стане здароўя пакінуў службу ў Харкаве. Некаторы час працаваў выкладчыкам рус-кай мовы ў Елізаветградскім камерцыйным вучылішчы i прыватнай жаночай гімназіі. 3 1911 загадчык вучэбнага аддзела ў Валкаў-скім павятовым земстве Харкаўскай губ. Пачынаючы з 1911 яго творы друкаваліся ў «Нашай ніве». У 1912 асобным выданнем у Вільні выйшла п'еса «Снатворны мак». У 1914 па прапанове Я.Купалы пачаў рыхта-ваць да друку зборнік сваіх твораў пад наз-вай «Засеўкі» (уключьгў 9 празаічных тво-раў i вершы), які не быў выдадзены — пе-рашкодзіла 1-я сусветная вайна. У пачатку 1918 ён быў паралізаваны. Давялося пакі-нуць службу i пераехаць на Валынь у мяст. Здалбунаў да брата Івана, дзе ён i памёр.

Творы Л. былі высока ацэнены ў свой час М.Гарэіжім. Проза пісьменніка адмет-ная паглыбленнем у сацыяльныя канфлік-ты, у пытанні агульнакультурнага i нацыя-нальнага жыцця, у паводзіны чалавека, яго ўнутраны свет. Ён быў не толькі назіраль-ны бытапісальнік, але і лірык, гумарыст, сатырык. У апавяданні «Кульгавы дзед Ра-ман» створаны прывабны вобраз селяніна-працаўніка, раскрыты яго багаты духоўны свет. П'еса «Снатворны мак», заснаваная на фальклорна-казачным сюжэце, лічыцца першай спробай у беларускай літаратуры стварыць драматычны твор для лялечнага тэатра.

Те:. У кн.: Беларуская дакастрычніцкая про­за. Мн., 1965; У кн.: Беларуская дакастрычніц-кая драматурга. Мн., 1978.

Літ.: Гарэцкі М. Лейка Кандрат // Га-рэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. Віль-ня, 1920.