9. Тапсырмалар

Жаңа сабақ

Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем

(Сложноподчиненное предложения с придаточными условия)

Условные придаточные предложения указывают наусловия того, о чем говорится в главном предложении, и отвечают на вопросы қатсе? не қылса? қайткенде? – при каком условии?

Сказуемое придаточного условного предложения выражается:

а) глаголом условного наклонения: 1. Жасқа ұстаздық етсең, болашақтан тірек табарсың (С.Бақбергенов). 2. Бір елді бір ел жақсы білсе, жақсы өнегесін алар еді (М.Әуезов). 3. Ол асқазан ауырса, терапевтке барады.

ә) деепричастием отрицательной формы (-ма+й, -ме+й). Сын түзелмей, мін түзелмейді (мақал).

1 – жаттығу. Төменде берілген етістіктерді бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы ретінде пайдаланып, сөйлем құрастырыңыз.

Төмендесе, жақсарса, қолдансаң, емдесек, өзгерсе, қабылдасам.

4-жаттығу. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыз.

Фельдшер

Это слово происходит от немецкого «фельдшерер», что означает полевой, то есть военный цирюльник (парикмахер). В русский язык оно вошло во времена Петра Первого, приобрело смысл «помощник врача» и осталось до сих пор. В немецких армиях XVII-XVIII веков фельдшеры ставили банки, делали кровопускание и клизмы, лечили переломы костей, останавливали кровотечения.

Цирюльники производили некоторые операции. В средние века их называли костоправами.

Себеп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем. (Сложноподчиненные предложения с придаточными причины.)

Придаточные предложения причины указывают на причину того, о чем говорится в главном предложении, и отвечают на вопросы: неге? – почему? неліктен? – от чего? не себепті? – по какой причине? Мысалы: Салауатты өмір салтына байланысты конференция болған себепті, көп студенттер сабақтан босатылды.

Сказуемое придаточного предложения причины выражается:

а) производными существительными, образованными при помощи суффикса -дық (-дік), -тық (-тік) от причастия прошедшего времени на (-ған) в исходном падеже. Мысалы: Асан жұқпалы аурумен ауырғандықтан, сабақты көп жіберіп алды.

ә) причастием на -ған в утвердительной и отрицательной форме с послелогом себепті или соң. Мысалы: Денсаулығы нашар болған себепті, Құрмаш курортқа кетті. Қайрат кітапханада сабаққа дайындалған соң, ол үйіне кеш барды.

Студенттердің өз бетімен істейтін жұмыс түрлері:

1 – жаттығу. Берілген сөйлемдерді мағынасына сәйкес құрастырып, сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлеріне ажыратыңыз.

Қазақстанда отандық табиғи дәрі жасалғандықтан	спортпен айналысып, салауатты өмір салтын қалыптастыру керек
Жаман әдеттерден аулақ болу үшін	әр түрлі аурулар пайда болады
Адам ағзасында витамин жетіспегендіктен	науқас ауруханада жатып ем қабылдайды
Аурудың жіті түрінде толық емделмесе	соңғы кездері шетелден дәрілер аз әкелінді

2 – жаттығу. Берілген сөйлемдерді толықтырыңыз.

1. Денсаулығы нашар болған себепті, ... . 2. Науқас созылмалы аурумен ауырғандықтан, ... . 3. Медицина университетінде оқу қиын болғандықтан, ... . 4. ..., ата-анасы үйіне кеш келді. 5. ..., дәрігер тағайындаған дәрілерді ішпеді. 6. ..., жұқпалы ауруға қарсы ектірді.

3 – жаттығу. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

1. Студенты внимательно слушают, потому что преподаватель объясняет урок. 2. Вы говорите неправильно, потому что не учите слова. 3. Я не читаю текст, потому что плохо знаю слова. 4. Он отвечает неправильно, потому что плохо готовился.

1-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыз.