10. Бақылау(тестілер,ситуациялық тапсырмалар, сұрақтар т.Б.)

Тест тапсырмалары:

1. Арыстан Баб кесенесі қай қалада орналасқан?

а) Отырар

ә) Түркістан

б) Қызылорда

в) Ақмола

г) Қарағанды

2. Қожа Ахмет Иассауидің ұстазы?

а) Арыстан Баб

ә) Абай Құнанбайұлы

б) Айша Бибі

в) А.Байтұрсынұлы

г) Ш.Құдайбердіұлы

3. Айша Бибі кесенесі қай ғасырда салынған?

а) ХІІ ғ

ә) ХІІІ ғ

б) ХІХ ғ

в) ХІ ғ

г) ХХ ғ

4. “Төбе шашы тік тұру” деген тұрақты сөз тіркесінің мағынасын табыңыз.

а) күлу

ә) ойнау

б) шошу

в) күрсіну

г) ойлау

5. Орта ғасырлық сәулет өнерінің ескерткіші?

а) Қожа Ахмет Иассауи

ә) Айша Бибі кесенесі

б) Арыстан Баб кесенесі

в) дұрыс жауап жоқ

г) Түркістан кесенесі

6. Арыстан Баб кесенесі нешінші жылдан бастап мемлекет қорғауына алынды?

а) 1348

ә) 1765

б) 1377

в) 1245

г) 1346

7. Айша Бибі кесенесінің іргетасынан бастап есептегенде.......

а) 3.4 м

ә) 6.7 м

б)5.6 м

в)8.1 м

г) 6.3 м

8. Фразеологизмдерге нелер жату мүмкін?

а) одағай сөздер

ә) өлеңдер

б) мақалдар

в) мәтелдер

г) шығармалар

9. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі қандай кірпіштен жасалған?

а) Күйдірілген кірпіш

ә) Мәрмәр кірпіш

б) Күйдірілмеген кірпіш

в) қызыл кірпіш

г) ақ кірпіш

10. Қожа Ахмет Иассауи кесенесінің салынған жылдары?

а) 1345

ә) 1396 - 1399

б) 1356 - 1498

в) 1396 – 1356

г) 1256 - 1367

11. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі кімнің бұйрығымен салынды?

а) Әмір Темірдің

ә) Арыстан Баб

б) Айша Бибі

в) Әбілқайыр

г) Кенесары Қасымұлы

12. Айша Бибі кесенесі неше бөліктен тұрады?

а) 2

ә) 3

б) 5

в) 4

г) 7

13. «Архитектура» сөзінің қазақша баламасы.

а) Ескерткіштер

ә) Сәулет

б) Зиярат

в) Күмбез

г) Құрылыс

14 “Алыс” деген сөзге қандай фразеологизм сәйкес келетінін белгіленіз.

а) мандай тер

ә) ит өлген жерде

б) ата жолын қуу

в) табан ақы

г) жел аяқ

15. Түркістан қаласында орналасқан кесене.

а) Арыстан баб

ә) Райымбек ата

б) Айша бибі

в) Ахмет Яссауи

г) Қарахан кесенесі

16. Айша бибі кесенесінің қабырғаларының қалыңдығы қанша?

а) 80 см

ә) 90 см

б) 100 см

в) 150 см

г) 200 см

17. Қожа Ахмет Яссауидің ұстазын көрсетіңіз.

а) Жүсіп Баласағұни

ә) Аристотель

б) Арыстан баб

в) Махмұд Қашқари

г) Әл-Бируни

18. Айша бибі кесенесі нешінші ғасырда салынды?

а) VIIIғ

ә) Xғ

б) IXғ

в) XIғ

г) XIIғ

19. Тұрақты сөз тіркестері неше тіркеске бөлінеді?

а) 3

ә) 5

б) 2

в) 6

г) 4

20. Қайсы кесененің қабырғасында Құран Кәрім сүрелері мен аяттары жазылған?

а) Арыстан баб

ә) Ахмет Яссауи

б) Айша бибі

в) Райымбек ата

г) Қарахан баба

11.Әдебиет:

1. Исаева Ж.Т., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж.47-48 бб.

2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова. Қазақ тілі (для начинающих). Алматы, 1994 ж.

ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ)

ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

Тақырып: Тарихи тұлғалар

2012 ж.

Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды

№____хаттама

«_____»___________20____ ж.

Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай

1. Тақырыбы: Тарихи тұлғалар

2. Мақсаты:

1. Қазақ халқының қалыптасуына үлес қосқан адамдар туралы мәлімет беру.

2. Мәтін арқылы жаңа сөздер мен сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды меңгерту.

3. Студенттердің назарын мәтіндегі басты оқиғаларға аудару.

3. Міндеті:

1. Мәтінде орыс тіліне аударту.

2. Мәтін бойынша қойылған сұрақтарға жауап беруге дағдыландыру.

3. Мәтінді қысқаша мазмұндай алуға машықтандыру.

4.Негізгі ұғымдар:

Лексикалық тақырып бойынша:

1. Қазақ хандығының ірге тасын кімдер қалады?

2. Қасым хан қазақ хандығына қандай еңбек сіңірді?

3. Тәуекел, Есім хандар туралы не білесіздер?

4. Әз Тәукенің шығарған заңдары қалай аталады және онда қандай мәселелер қарастырылған?

5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минут): 3 сағат (50-минуттан)

6.Өткізу түрі - тәжірибелік

7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері

Аударма жұмысын жасату, тест тапсырмаларын орындту, тапсырмалар мен жаттығу, жұмыстары, сұрақ-жауап.

8.Көрнекі құралдар. Кестелер, әртүрлі дәрілердің қорапшалары, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері.

9.Тапсырмалар

Тарихи тұлғалар

Тарихты жеке адамдар жасамаса да, сол тарихи кезеңге олардың ықпалы аз болмайды. Олар әр халықтың қалыптасуына, дамуына айтарлықтай үлес қосады. Қазақ халқының тарихында да ондай тұлғалар көптеп кездеседі. Бұл орайда қазақ хандығының құрылуына себеп болған Жәнібек пен Керей ханды айрықша атап өтуге болады. Олардың жеке хандық құруының себебі туралы дулат руынан шыққан тарихшы Мұхамед Хайдар былай деп жазады: «Дәшті-Қыпшақтың бұл кездегі әміршісі Әбілхайыр хан еді. Әбілхайыр Жошы әулетінен тараған сұлтандарға көп теперіш көрсетті, сондықтан олардың екеуі ─ Жәнібек хан мен Керей хан Моғолстанға ауып кетті». Керей мен Жәнібек сұлтандар қоғамдық-әлеуметтік өмірдің бағыт-бағдарын ойластырып, халық, ел тағдырана байланысты шешім қабылдады. Тарихшылар осы оқиға болған XV ғасырдың екінші жартысын (1456 ж.) қазақ хандығының құрылған кезі деп есептейді. Әрине, ешбір халық бір күнде құрыла салмаған. Өйткені, қандай да болмасын жаңа бір халықтың құрылуы ─ аса күрделі үрдіс. Қазақтарға жаңа рулардың қосылуы бұдан соңғы жылдары да жүріп жатты.

Жаңадан құрылған қазақ хандығының іргесінің бекуіне Жәнібек ханның баласы Қасым көп еңбек сіңірді. Ол билік құрған кезде қазақ халқы өзінің осы күнгі мекен тұрағының негізгі аймақтарын біріктірді. Қасым ханның тұсында Орта Азия, Еділ бойы және Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалды. Ол көшпелі қазақ өміріне лайықталған заң шығарды. Халық бұл заңғы «Қасым ханның қасқа жолы» (Светлый путь Касым хана) деген атау берді. Бұл заң қазақ даласында бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып, ережелер негізінде жасалды.

Қасым ханның баласы Ақназар қазақ хандығының жағдайын жақсартып, ұлан-байтақ жерге ие болуына мүмкіндік жасады. Ол сыртқы жауларды жеңіп қана қоймай, қазақ халқының ішік саяси өмірінің нығаюына, басқа елдермен бейбіт сауда қатынасының жандануына үлес қосты.

Қазақстанның оңтүстік өңірі үшін күрескен Тәуекел хан Ташкент, Андижан, Ақсу; Самарқанд сияқты қалаларды қазақ хандығына қаратты. Ол Бұқар қаласын қоршауға алған кезде жараланып, қайтыс болды. Онан кейін билік құрған Есім хан кезінде қазақ елінің ішікі саяси өмірі тұрақсыз болып тұрған еді, сондықтан ол ел басқаруға қажетті заң шығаруға мәжбүр болды. Ол шығарған заңда ханның, билер мен батырлардың құқықтары мен міндеттері көрсетілді. Бұл заң бойынша ханның билігі біраз шектелді, дегенмен ол бас қолбасшы болып қала берді. Басқа мемлекетпен бітім шартын жасау немесе соғыс ашу, сондай-ақ елші жіберу мәселелерін хан енді тек Мәслихаттың келісімі арқылы ғана жүзеге асыратын болды. Бұл заңдар жинағы халық арасында «Есім ханның ескі жолы» (Древний путь Есим хана) деген атқа ие болды. Қазақ халқының тәуелсіздігі үшін жоңғарлармен, Бұқар хандығымен тынбай соғысқан Есім ханды қазақ халқы аса құрметтеп «Еңсегей бойлы ер Есім» (Высокорослый Есим богатырь) деп атады.

XVII ғасырдың екінші жартысынан бастап шығыстан көшпелі, жауынгер тайпалар одағы жоңғар хандығы қазақ жеріне шабуыл жасай бастады. Оларға қарсы соғыста Тәуке хан айрықша еңбек сіңірді. Тарихи деректерде айтылғандай, Тәуке ханның билігінде 80 мыңдай жауынгердің болуы, оның сыртқы және ішкі жаулармен күресте жеңістерге жетуіне мүмкіндік берді. Тәуке хан елдің бірлігін, ынтымағын ойлап, елдің ру-руға бөлінуін шектеуге бар күшін салды. Осы мақсатта ол ұлы жүзден Төле биді, орта жүзден Қазыбек биді, кіші жүзден Әйтеке биді шақырып, арнайы заң қабылдады. Бұл қазақ халқының этникалық, шаруашылық ерекшелігіне сай жасалған маңызды құжат болды. «Жеті жарғы» (Семь Установлений) деп аталатын осы заңда негізгі жеті мәселе (жер дау, отбасы заңдары, әскери заң, сот үрдістері, қылмыстық заң, құн төлеу, жесір дауы) қаралды. Әділдігі, көрегендігі және еліне істеген қызметі үшін халық Тәуке ханды «Әз Тәуке» деп құрмет тұтты.

Сөздік

теперіш көрсету - ел тағдыры – судьба страны

күрделі үрдіс – сложный процесс іргесінің бекуі – укрепления границ

жандану - возраждение сыртқы жаулар – внешние враги

тұрақсыз – не стабильный шектелу – ограничиться

билік - власть ынтымақ – солидарность

қарату – подчинить көрегендік – дальнозоркость

құрмет тұту – восславить, почитать маңызды - важный

1-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестерін қойыңыздар.

1.Тарихты жеке адамдар жасамаса да, сол ... ... олардың ықпалы аз болмайды. 2.Қазақ хандығының құрылуына себеп болған Жәнібек пен Керей ханды айрықша ... ... болады. 3.Ол көшпелі ... ... лайықталған заң шығарды. 4.Ақназар хан басқа елдермен бейбіт ... ... жандануына үлес қосты. 5.Тәуекел хан Бұқар қаласын ... ... кезде жараланып, қайтыс болды.. 6. Ол ... ... ханның, билер мен батырлардың құқықтары мен міндеттері көрсетілді. 7.Тәуке ханның билігінде 80 мыңдай жауынгердің болуы, оның ... ... ... жаулармен күресте жеңістерге жетуіне мүмкіндік берді.

Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестері:қоршауға алған, сауда қатынасының, қазақ өміріне, атап өтуге, тарихи кезеңге, сыртқы және ішкі, шығарған заңда

2-тапсырма. Мәтігді қазақ тіліне аударыңыздар.

Удачно складывались отношения Касым хана с могульскими правителями. Основные районы Могулистана ─ Жетісу и Притяньшанье были уже давно для них потеряны, так как входили в состав Казахского ханство. Могульские ханы фактически имели власть только в Юго-Западном Могулистане и постоянно искали союза с казахским ханом.

Число подданных хана Касыма современники определяют миллионом человек. Казахское ханство постепенно втягивалось в международные отношения того времени. Одним из первых государств, вступивших в дипломатические связи с Казахским ханством, было Московское государство. При Касым хане казахи, как самостоятельный этнос, стали известным и в Западной Европе.

правитель – билеуші поданные- бағыныштылар

международные отношения – стали известным - белгілі болды

халықаралық қатынастар

связь – байланыс, қарым-қатынас