5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты , минут)

Ұйымдастыру кезеңі (2-3 мин.)

Үй тапсырмасын сұрау ( 45-48 мин.)

Жаңа сабақ

Грмматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 30 мин.)

Лексикалық материалмен жұмыс

Мәтін алдындағы жұмыс (15-18 мин.)

Мәтін бойынша жұмыс ( 15 мин.)

Мәтіннен кейінгі жұмыс ( 10 мин.)

Жаңа сабақты қорыту (10 мин. )

Студенттің білімін тексеру (15мин.)

Студенттің білімін бағалау (3 мин.)

6.Өткізу түрі: танымдық сабақ

7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: сұрақ- жауап, әңгімелесу, салыстыру, түсіндіру, жаттығу, сөздік,

8.Көрнекі құралдар: Жіктік жалғауға арналған кесте, үлестірмелі парақшалар, тірек белгілері, қоғам қайраткерлерге арналған бүктемелер.

9.Тапсырмалар. Жаңа сабақ

Жіктік жалғау

Жіктік жалғау тек қана синткасистік қызмет атқарады. Жіктеу категориясы - қазіргі қазақ тілінде тек етістікке ғана тән қасиет емес, баяндауыш болып қызмет атқара алатын өзге де сөз таптарына, соның ішінде есімдерге де тән қасиет.

Жіктік жалғауы, басқа қосымшалар сияқты сөзбен сөзді байланыстырады және қарым-қатынасқа келтіріп тұрады. Жіктік жалғауы жалғанған сөз үнемі баяндауыш қызметіне жұмсалып, бастауышпен жақтық, шақтық жағынан қиыса байланысып келеді. Жіктік жалғауы баяндауыш қызметінде келетін барлық сөздерге де жалғанады.

Мысалы: мен дәрігермін, сен дәрігерсін, бүгін кезекші сенсін, біз көппіз, сен келдің.

Жіктәік жалғаудың толық түрі және қысқа түрі бар:

Толық түрі

Жекеше І мын/ мін, бын/бін, пын/пін ІІ сың/сің сыз/сіз ІІІ третье лицо не имеет окончания

Көпше І мыз/міз, быз/біз, пыз/піз ІІ сыңдар/сіңдер, сыздар/сіздер ІІІ третье лицо не имеет окончания

Қысқа түрі

І –м, -қ, -к

ІІ –ң, -ңдар, -ндер

-ңыз. –ңіз, -ңыздар, -ңіздер

ІІІ жақта жіктік жалғау жалғанбайды.

Жіктік жалғаудың қысқа түрі жедел өткен шаққа және шартты райлы етістікке жалғанады: бардым, барсаң, келдің, келсең, айтыңыз, көрсеңіз, барды, барса.

В казахском языке, в отличие от русского, существительные, местоимения, прилагательные принимают личные окончания.

Следует отметить, что личные окончания принимают и порядковые числительные: сен үшіншісің, мен екіншімін.

Обратите внимание: Когда имена и глаголы сочетаются с отрицанием емес, то личные окончания принимают пін, мін бын.Мысалы: мен заңгер емеспін, дәрігермін.

Жаттығулар:

1-жаттығу.Берілген сөздерге жіктік жалғауын жалғап, сөйлем құрастырыңыз.

Дәрігер, инженер,заңгер, отыр, екінші, ақылды, сен.

2-жаттығу.Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойыңыз.

Сен бірінші курс студенті... . Біз практикада ауруханада болды... . Сендер сабаққа кешігіп келген жоқ... .Сіздер театрға барған жоқ ... Бүгін кезекші мен емес...

3-жаттығу.Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлемдер жазыңыз. Қай сөз табы екенін анықтаңыз.

Студентсіңдер, агрономсыз, көріктісің, үшіншімін, отырсың, оқыпты.

4-жаттығу. Қазақ тіліне аударып, жазып алыңыз.

Он вчера не пошел в театр. Ты купил книгу С.Муканова «Ботагоз»? Вы прочитали роман М.Ауэзова «Путь Абая»? Нет, я не читал его, скоро прочту. Мы сидим за столом и слушаем урок.

5-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқыңыз, жаттап алыңыз. Жіктік жалғауындағы сөздерді тауып, теріп жазыңыз.

МЕН ҚАЗАҚПЫН

Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген,

Жөргегімде таныстым мұң тілімен.

Жылағанда жүрегім, күн тұтылып,

Қуанғанда күлкімнен түн түрілген.

Мен қазақпын, ажалсыз анамын мен,

Құрсағыма сыйдырам даланы мен.

Пәк сәбимін бесікте уілдеген,

Дәуірлермен құүрдаспын, данамын мен.

Мен жігітпін, айқасқа, сынға асықпын,

Жүрегі бар кеудемде шын ғашықтың.

Жанартаудай жойқынмын жұлқынғанда,

Шарықтасам, қыран боп шыңға шықтым.

Мен қара көз сұлумын, сайтан қызбын,

Сайрай қалсам, тілімнен бал тамыздым.

Сүйер болсам, өмірдей өле сүйдім,

Қас батырмен қайрасқам балтам жүзін.

Ж.Молдағалиев