5.4. Айчынны фальклор

Фальклор (з англ. folklore – народная мудрасць) – вусная народная творчасць; сукупнасць звычаяў, абрадаў, песняў, свят і іншых з’яў народнага побыту.

Абрады – сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, якія сімвалічна выражаюць і замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабою, іх паводзіны ў жыццёва важных сітуацыях.

Асаблівасць беларускіх абрадаў – перапляценне аграрна-бытавых, язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў. Большасць абрадаў узнікла ў першабытнасці, таму што людзі імкнуліся ўздзейнічаць на незразумелыя з’явы прыроды заклінаннямі, танцамі, песнямі. Напрыклад, старажытная абраднасць ляжыць у аснове калядавання, Масленіцы, Купалля. Многія абрады звязаны з культам продкаў – Дзяды, Радаўніца.

Звычай – гістарычна ўсталяваны, агульнапрыняты ў пэўным грамадстве спосаб паводзін. Звычаі ўзніклі ў глыбокай старажытнасці. У аснове звычаяў першапачаткова былі розныя забароны і абмежаванні, якія перадаваліся з пакалення ў пакаленне і рэгулявалі паводзіны асобы ў грамадстве.

На аснове звычаяў сфарміравалася звычаёвае права – сукупнасць гістарычна выпрацаваных і прынятых грамадствам няпісаных нормаў паводзін і ўзаемаадносін людзей у розных галінах грамадскага і сямейнага жыцця. З узнікненнем дзяржавы частка звычаяў была кадыфікавана і ўключана ў законы.

У наш час звычаі захоўваюцца ў сям’і, сферы побыту і грамадзянскай абраднасці.

Розніца паміж з вычаем і абрадам

узнаўляе і замацоўвае правілы паводзін

пры дапамозе сімволікі садзейнічае засваенню сацыяльнага вопыту

Святы – сукупнасць звычаяў і абрадаў, якія адлюстроўваюць і замацоўваюць пэўныя погляды, пачуцці, адносіны людзей да прыроды і паміж сабой. Яны ўзніклі ў старажытны час, былі звязаны з каляндарным ці земляробчым цыклам, у працэсе гістарычнага развіцця змяняліся.

Віды свят.

1. Сінкрэтычныя (традыцыйныя, каляндарныя, народныя святы – Каляды, Купалле, Масленіца…).

2. Рэлігійныя.

3. Нерэлігійныя.

Групы беларускіх свят і абрадаў.

1. Каляндарна-вытворчыя:

• зімовыя – Каляды, Масленіца;

• вясновыя – гуканне вясны, першы выхад у поле;

• летнія – Купалле, зажынкі, дажынкі;

• восеньскія – Багач, Пакровы…

2. Сямейна-бытавыя:

• радзінныя;

• вясельныя;

• пахавальныя.

3. Грамадскія:

• дзяржаўныя;

• мясцовыя;

• міжнародныя

4. Рэлігійныя (хрысціяне адзначаюць Раство Хрыстова, Вялікдзень, Вадохрышча, Благавешчанне і інш. ).

Пытанні для самападрыхтоўкі

1. Што такое матэрыяльная культура?

2. Ад якіх прычын залежыць тып і разнавіднасць жылля?

3. Ахарактарызуйце тыпы сельскіх паселішчаў на Беларусі.

4. Якім чынам з'явіўся такі тып сельскага паселішча, як засценак?

5. Якія характэрныя састаўныя пабудоў і іх асаблівасці ў розных рэгіёнах Беларусі?

6. Назавіце характэрныя асаблівасці ў інтэр’еры жылля.

7. Што такое рамёствы і промыслы? У чым розніца паміж імі?

8. Ахарактарызуйце такі промысел, як пчалярства.

9. Чым адрозніваюцца паняцці “касцюм” і “адзенне”?

10. Вызначце функцыі адзення і касцюма.

11. З гісторыі беларускага адзення.

12. Пералічыце самыя распаўсюджаныя старажытныя сельскія і гарадскія ўпрыгожванні.

13. Які сэнс насілі фарбы на адзенні старажытных беларусаў?

14. Назавіце 4 асноўныя комплексы беларускага народнага жаночага адзення.

15. Што такое звычаёвае права?

16. Што такое фальклор?

17. Абрад як сукупнасць умоўных дзеянняў.

18. Асаблівасць беларускіх абрадаў.

19. Звычай як спосаб паводзін і аснова для фарміравання звычаёвага права.

20. Розніца паміж звычаем і абрадам.

21. Свята як сукупнасць звычаяў і абрадаў.

22. Віды свят.

23. Групы беларускіх свят і абрадаў.