1. Ыңғайлас СалаласҚұрмаласСөйлемдердіңТүрлері:

2.Қарсылықты

3. Кезектес

4. Себеп-салдар

Салалас

Құрмалас

Сөйлемдердің

Түрлері:

5. Талғаулықты

5. Талғаулықты

541-тапсырма. Тағы да экология мәселесі! Алматы қаласының экологиялық жағдайларымен танысып, мәтінді мазмұндаңыздар.

Алматы қаласы ауасының экологиясы

Алматы қаласын зерттеушілердің айтуынша, ауаның қатты ластануының нәтижесінде, тек адамдар ғана емес, ағаштар да «ауырады» екен.

Алматының ауа экологиясын кірлетуші автокөліктер болып табылады. Қала ауасын кірлетуші зиянды химиялық заттардың 80 %-ы автокөліктердің шығаратын түтіндерінен тұрады. Соңғы онжылдықта қала халқының бұрынғымен салыстырғанда, 1.5 есе жиі ауыратыны анықталды және қала республика бойынша ол жағынан бірінші орында тұр.

Алматы қаласы, былайша айтқанда, газды камераға айналып тұр,-дейді эколог- ғалымдар. Ағаштар ауаны тазалайды деген ұғым халық түсінігіне сіңіп қалған. Ал ағаштар болса адамдардың жауапкершілігінің жоқтығынан ауырады. Өсімдіктердің жапырақтары өзгеріске ұшырайды. Ғалымдар кейбір ағаштардың жапырақтарында қорғасынның нормадан 3 есе артық, ал кадмийдің нормадан 10 есе артықтығын анықтады. Олардың ауыруға ұшырауына, жапырақтарының өзгеруіне қаланың «химиялық күюге» ұшыраған жерлері, газдардың шоғырланған жерлері және металды учаскелерінің әсері болатыны анықталды.

Алматы І және «Жұлдыз» аудандарының маңайында өсетін ағаштарда литий табылды. Бұл элемент адам ағзасындағы түрлі психологиялық процестерді баяулатып, адамның қозғалысын баяулатуға, ойлау қабілетінің қатты қабынуына алып келеді. Ал кейбір химикаттар адам ағзасында өмірінің соңына дейін жиналып тұра береді.

Жергілікті экологтардың айтуы бойынша, бүкіл облыс территориясында тұрақты органикалық улы химиялық заттардың 100 тоннадан астамы шашылып жатыр. Оларды ешкім жоймайды да, оларға ешкім мән бермейді де. Жаңбыр жауған кезде ол қауіпті заттар жердің жоғарғы қабатына шығарылады да, кейін биологиялық тізбек бойынша адам ағзасына беріледі.

Алматы қаласының экологиялық проблемасы барша халыққа таныс. Бірақ адамдар өздерінің қандай түрлі улы газдармен демалып жатқанын түсінбейді немесе тіпті білмейді де. Қаладағы улы заттардың өсімдіктерге отырып қалатынын және оның аяғы неге әкелетінін барлығы біледі.

Қаланың экологиялық жағдайының негізгі көрсеткіші – қаланың ауа бассейні болып табылады. Қала ойыста орналасқан. Осы факторға байланысты бұл жерде ауаның жиі бір жерде тұрып қалуы, тұмандар байқалады. Сол себепті ауаға шығарылатын зауыттар мен фабрикалардың улы химиялық түтіндері және автокөліктердің түтіндері қала үстінде жиналып тұра береді. Ал ауа құрамы болса химикаттарға тола береді, ауа желдетілмейді. Ауаны кірлейтін заттар – шаң, күкірт диоксиді, көмір оксиді, азот диоксиді, фенол және формальдегидтер болып табылады.

542-тапсырма. Мәтінге жоспар құрып, жоспар бойынша толықтырып, әңгімелеп беріңіздер.

543-тапсырма. Мәтіннен алынған сөз және сөз тіркестерін қатыстырып, қарсылықты салалас құрмалас сөйлемдер құрастырыңыздар.

Автокөліктердің түтіндері, өзгеріске ұшырауы, ағаштардың «ауыруы», қорғасын, кадмий, өсімдіктердің жапырақтары, адам ағзасы, химикаттар, улы заттар, Алматының экологиясы, ауа бассейні.

544-тапсырма. Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемдердің жалғаулықты шылауларын қатыстырып, сөйлемдер құрастырыңыздар.

Бірақ, алайда, дегенмен, әйтсе де, сонда да ( но, однако, иначе, все-таки).

15-апта. 43-тәжірибелік сабақ

Грамматика: Талғаулы, түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдер.

545-тапсырма. Наурыз мерекесі туралы мәтінді мұқият оқып, түсініп, мазмұндаңыздар.