11. Параўнайце “антычнае рабства” і “азіяцкі спосаб вытворчасці”.

Рабства - як гістарычна ўзнікшая і найбольш грубая форма эксплуатацыі, пры якой раб, разам з прыладамі вытворчасці, з'яўляўся ўласнасцю свайго гаспадара рабоў. У найбольш выразных формах раб не меў ніякіх правоў і лічыўся рэччу, якой карысталіся на сваё меркаванне; пазбаўлены сродкаў вытворчасці і эканамічнага стымулу да працы, ён працаваў толькі ў выніку прамога фізічнага прымусу, які прадугледжваў сістэму запалохвання і пакаранняў.

Для азіяцкага спосабу вытворчасці характэрныя: слабы падзел працы; самазабяспячэнне суполак; поўная адсутнасць (па іншай трактоўцы, абмежаванне) прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці; неразвітая гандаль і палітычны дэспатызм як асаблівы тып манархічнай формы праўлення. Азіяцкі спосаб вытворчасці будуецца, у адрозненне ад рабаўладальніцкага, на эксплуатацыі не рабоў, а супольнікаў: рабства ў ім захоўвае патрыярхальны характар.

Пры азіяцкім спосабе вытворчасці можна вылучыць два найважнейшых класа: сялянства і бюракратыю. Пры антычным рабстве — раб і рабаўладальнік.

Для азіяцкага спосабу вытворчасці характэрна наяўнасць буйных збудаванняў, якія ў дакапіталістычную эпоху немагчыма было стварыць без удзелу дзяржавы. Прыкладамі з'яўляюцца ірыгацыйныя збудаванні (каналы), зіккураты, Вялікая кітайская сцяна.

12. Прыняцце хрысціанства на беларускіх землях, яго ўплыў на культурныя працэсы.

Хрысціянскай рэлігіі на Русі папярэднічала язычніцтва. З прыняццем хрысціянства разумовы, духоўны, рэлігійны стан грамадства зазнаў істотныя змены. Язычніцкае для хрысціянства стала сінонімам “д’ябальскага”, варварскага. Хрысціянства на Кіеўскую Русь прыйшло з Візантыі. Сучасніца Візантыйскага імператара Канстанціна Барвянароднага – руская княгіня Вольга прыняла хрысціянства. А яе ўнук Уладзімір Святаслававіч у 988–989 гг. пачаў хрышчэнне Русі. Ён найперш знішчыў язычніцкіх багоў. Спрачацца з князем асмеліліся нямногія. Тыя ж, хто не асмеліўся, прыйшлі раніцай да дняпроўскага берагу і па знаку прыбыўшага разам з Уладзімірам мітрапаліта і пад пагрозаю бізуноў княжацкай дружыны ўвайшлі ў ваду па шыю. Выйшлі з вады, атрымалі крыжык – і сталі хрысціянамі. Забаранялася старая і ўводзілася новая абраднасць, падлягалі забыццю імёны старых божышчаў; месцы паганскіх маленняў разбураліся. Калі з’явіліся першыя хрысціяне ў Полацкай зямлі, сказаць цяжка. Паводле падання, ужо ў ІХ ст. тут былі хрысціяне. Хрысціянская вера не прыйшла на беларускія землі як вера, усталяваная толькі гвалтам і насіллем, агнём ды мячом. З прыняццем хрысціянства бярэ пачатак каменна-цаглянае будаўніцтва, узвядзенне манументальных культавых пабудоў. На пачатковым этапе рускія дойліды пераймалі візантыйскія архітэктурныя формы, потым іх пераасэнсавалі ў адпаведнасці са сваімі мастацкімі густамі, традыцыямі. Будаўніцтву сабораў на Русі надавалася дзяржаўнае і палітычнае значэнне. Цэрквы былі не толькі культавымі ўстановамі, але і важнейшымі цэнтрамі інфармацыі аб палітычных, рэлігійных і грамадскіх справах і падзеях. У іх захоўваліся казна, бібліятэкі, архівы. Каля сцен цэркваў праходзілі сходы гараджан. Пры храмах і манастырах навучалі грамаце, тут пісаліся славутыя рускія летапісы. Састаўной часткай культуры беларускіх зямель з’яўлялася вусная народная творчасць: песні, быліны, легенды, прымаўкі, казкі, плачы-галашэнні, загадкі. З хрысціянствам звязана ўвядзенне і пашырэнне пісьменнасці. Пра высокае мастацкае майстэрства тагачасных умельцаў гавораць прадметы хрысціянскага культу. Такім чынам, багатая, яскравая і шматгранная культура беларускіх зямель у ІХ–ХІІІ стст. стаяла ў шэрагу перадавых культур свайго часу, была часткай усходнеславянскай культуры.