127. Фарміраванне перадіндустрыяльнай цывілізацыі.

У сусветнай гісторыі Прединдустриальная цывілізацыя займае асаблівае месца, як цывілізацыя пераходнага этапу, храналагічныя межы якой ўключаюць XVI-XVIII стст. Прединдустриальная цывілізацыя пасля тысячагадовай паўзы вярнула Еўропе ролю палітычнага і эканамічнага лідэра. Знамянальнай вяхой у гісторыі Перадіндустрыяльнай цывілізацыі стала Адраджэнне (XIV-XVII стст.), якое па сваім значэнні параўнальна з першай інтэлектуальнай рэвалюцыяй VI-IV стст. да н.э. у Грэцыі. Не выпадкова Адраджэнне пачыналася з звароту да старажытнагрэчаскай спадчыны і з'явілася пачаткам эпохі гуманізму. У эпоху Перадіндустрыяльнай цывілізацыі адбылася Вялікая навуковая рэвалюцыя, якая заклала асновы сучаснай навукі ў розных сферах ведаў. Навуковы пераварот быў звязаны і з Агульный рэвалюцыяй, бо ён падсілкоўваецца дасягненнямі практыкі і задавальняў яе запыты. Ўмацоўваліся і пашыраліся межы рынка, ішоў працэс першапачатковага назапашвання капіталу, станаўлення капіталізму ў гандлю, прамысловасці, марскім транспарце, часткова ў сельскай гаспадарцы. Перадіндустрыяльная цывілізацыя складалася на іншых прынцыпах, чым папярэдняя ёй цывілізацыя Сярэднявечча. Прежде всего это модернизация, т.е. разрушение самих устоев предыдущей традиционной цивилизации. Фармуецца новая сістэма ўяўленняў аб прызначэнні і ролі человека. Іншым становіцца стаўленне да дзяржаўнай улады. У вачах людзей яна пазбаўляецца Боскага арэолу. Аб ўлады судзяць па выніках яе дзеянній. Мяняецца асоба, тып чалавека. Чалавек Перадіндустрыяльнай эпохі мабільны, хутка прыстасоўваецца да зменаў. Ён адчувае сябе часткай буйной супольнасці класа або нацыі, у той час як чалавек Сярэднявечча быў абмежаваны рамкамі свайго саслоўя, карпарацыі, горада, вёскі. Адбываюцца змены і ў сістэме каштоўнасцяў масавай свядомасці. Прорва паміж масавай свядомасцю і свядомасцю інтэлектуальнай эліты памяншаецца за кошт росту пісьменнасці і пазней развіцця сродкаў масавай інфармацыі.

128 Другое выданне прыгонніцтва.

Паводле ступені асабістай залежнасці ад феадалаў у 15-16 ст. адрозніваліся людзі пахожыя, якія мелі права пераходу ад аднаго феадала да другога, людзі непахожыя, якія такога права не мелі, закупы. Закупамі станавіліся тыя сяляне, якія бралі ў доўг грошы ці маёмасць і заставаліся ў крэдытора ў якасці работніка да часу выплаты ці адпрацоўкі пазыкі. Пачатак юрыд. афармлення прыгоннага права ў ВКЛ паклаў прывілей 1447, які абавязваў феадалаў не прымаць у свае маёнткі збеглых сялян. Статуты ВКЛ 1529 і 1566 развілі нормы прыгоннага права, якое канчаткова аформлена Статутам ВКЛ 1588. У15-16 ст. адбываўся інтэнсіўны працэс запрыгоньвання пахожых сялян, ператварэння іх у непахожых. Гэты працэс ішоў поруч з анала-гічным у Цэнтр. і Усх. Еўропе і ў гістарыяграфіі атрымаў назву «другое выданне прыгонніцтва», у ходзе якога сяляне траплялі як у пазямельную, так і асабістую залежнасць ад феадала. Асноўным юрыд. прынцыпам запрыгоньвання ў ВКЛ быў працяглы час пражывання селяніна ў аднаго пана. Напачатку прыкметай даўнасці было спадчыннае валоданне надзелам. Пасля прыняцця Статута ВКЛ 1529 людзі пахожыя, якія пражылі ў аднаго пана 10 і больш гадоў, трацілі права на выхад і ператвараліся ў непахожых. Селянін быў уласнікам рухомай маёмасці і прадукцыі сваёй гаспадаркі, якімі ён мог распараджацца па сваёй волі. Статут ВКЛ 1566 абмежаваў права селяніна на вольнае распараджэнне рухомай маёмасцю яе трэцяй часткай, дзве трэці павінны былі застацца ў гаспадарцы. Нерухомая маёмасць (зямельны надзел, будынкі на ім) належалі пану. У канцы 14-сярэдзіне 16 ст. сяляне свабодна куплялі і прадавалі свае надзелы, але гэта з'ява ніколі не абапіралася на закон. Распараджацца нерухомай маёмасцю сяляне маглі толькі з дазволу пана. Самастойна распараджацца зямлёй сяляне працягвалі і ў 17-18 ст., але такія аперацыі не мелі юрыд. сілы. Селяніна нельга было непасрэдна прыцягваць да суд. адказнасці, а неабходна было звяртацца да яго пана ў вотчынны суд, які быў узаконены прывілеем 1447. 3 канца 16 ст. сяляне выступалі ў судах пераважна ў якасці асістэнтаў сваіх паноў - як сведкі ў справах аб межахуладанняў, наездах і інш. Сяляне цалкам знаходзіліся пад уладай вотчыннага суда,толькі ў 1768 з яго кампетэнцыі было выключана права смяротнага пакарання.