- •Қ.М. Мұқашев, к.С. Шадинова электроника және схематехника негіздері
- •Студенттің жұмыс орыны
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны Зертханалық стенд
- •Электрондық осциллограф
- •Стендті ток көзімен қоректендіру
- •Құрама электр өлшеуіш прибор
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •2 . Құрама электр өлшеУіш прибор
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Құрама электрөлшеу приборының конструкциясы
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •3. Импульстық сигналдар
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •4. Импульстық сигналдарды түрлендіру
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмыстың орындалу тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •5. Диодты және транзисторлы кілттер
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •6. Диодты – транзисторлы логика
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •7. Логикалық элементтердің интегралдық микросхемалармен құрылуы
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •8. Импульстық сигналдардың генераторлары
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •2 Және – емес логикалық элементтермен мультивибратордың схемасын құру және зерттеу.
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •9. Асинхронды және тактілік rs – триггерлер
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •10. Құрама rs- d және jk- триггерлер
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •11. Реверсивті санауыштар
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •4 Разрядты екілік санауыш.
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •12. ЫғыстыруШы регистр
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •13. Шифратор және Мультиплексор
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •14. Үш кірісті толық дешифратор
- •Студент білу тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •15. Бір разрядты екілік қосуыштар
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау ережесі
- •Үй тапсырмасы
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •16. Арифметикалық – логикалық құрылғы
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Пысықтау сұрақтары
- •Үй тапсырмасы
- •Әдебиеттер
- •17. Цифрлық мағлұматты бейнелеу
- •Студент игеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Материалды толық меңгеру үшін алдын-ала игерілетін сұрақтар а) базистік білім бойынша:
- •Студенттің оқытушымен бірге орындайтын жұмысы
- •Студенттің бастапқы және қорытынды білім деңгейін қадағалау
- •Әдебиеттер
- •18. Оперативті жадылық құрылғы
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Пысықтау сұрақтары
- •Үй тапсырмасы
- •Әдебиеттер
- •19. Цифрлық-аналогты түрлендіргіш
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •20. Аналогты – цифрлық түрлендіргіш
- •Студент білуі тиіс:
- •Студент меңгеруі тиіс:
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау тәртібі
- •Пысықтау сұрақтары
- •Әдебиеттер
- •21. Айнымалы токтың түзеткіштері
- •Жұмыстың қысқаша мазмұны
- •Жұмысты орындау әдістемесі
- •Пысықтау сұрақтары
- •Үй тапсырмасы
- •Әдебиеттер
- •Қосымшалар
- •1. Радиоаппаратураның құрама элементтерін ауыстыру әдістемесі
- •2. Жартылай өткізгіш приборларды таңбалау тәртібі
- •3. Интегралдық микросхемаларды таңбалау принциптері
- •4. Шетелдік имс таңбалау ерекшеліктері
- •5. Логикалық элементтердің графикалық шартты белгілерінің стандарттары
- •6. Сәуле шығарушы диодтарды таңбалау принципі
- •7. Стендтегі микросхемалардың графикалық бейнеленуі және контактыларының орналасуы
- •8. Стендтің толық техникалық нұсқауы
- •Стендтің конструкциясы
- •Қорытынды
- •Әдебиеттер
- •Мазмұны
- •Электроника және схематехника негіздері
Жұмыстың қысқаша мазмұны
D - триггер (ағылш. delay) синхронды RS- триггермен салыстырғанда бір ғана D кірістік тізбегіндегі мағлұматты қабылдауға арналып жасалынады (1а-сурет). Оның жұмысын түсіну үшін триггердің бастапқы күйі Q=0 сәйкес келсін. Егер триггердің D кірісінде лог.1 мағлұмат тағайындалып, C кірісіне тактылық импульс берілсе, оның шығысында лог.1 туындайды, яғни триггер нөлдік күйден бірлік күйге ауысады (Q = 1). Егер информациялық D кірісіне лог.0 келтіріліп, С кірісіне келесі тактылық импульс келтірілсе, триггер бірлік күйден нөлдік күйге ауысады. Егер информациялық тізбектегі мағлұмат ауыспаса, тактылық тізбектегі басқарушы импульс бірнеше рет қайталанғанына қарамастан, триггердің күйі өзгермейді, ауыспайды (1б-сурет). Триггердің күйінің ауысуы тактылаушы импульстың алдыңғы фронтымен қатар өтеді. Әрине, бұл екеуінің арасында аздаған (к) кешігуі болып тұрады. Триггерлердің жәнеинверстік кірістері информациялық тізбекпен салыстырғанда басымдылық көрсетеді. Өйткені триггердің жадылық
1- сурет. Құрама RS – D триггер (а) және оның
импульстық диаграммалары (б)
элементі осы тізбектер арқылы тікелей басқарылады. D тізбегіндегі мағлұматты триггерге енгізу үшін ,кірістік тізбектерделог.1 шамасы тағайындалады. Сонда ғана триггер тізбегіндегі мағлұматтыС тізбектегі басқарушы импульс арқылы қабылдай алады.
S және R тізбектері арқылы триггер төменгі потенциалмен басқарылады. Мұны осы символдардың жоғарғы жағындағы инверстік сызықшалармен айқындайды және шартты белгісіндегі домалақ шеңбермен белгілейді (2-сурет).
2-сурет. RS – D триггердің графикалық шартты белгісі.
Егер D триггердің инверстік шығысыD кірісімен байланыстырылса, триггердің жалғыз С кірістік тізбегі қалады (R және S тізбектерін кірістік ескермесек). Осы С кірісіне үздіксіз импульстық процестердің сериясы келтірілетін болса, триггер өзінің күйін солардың алдыңғы екпінімен (фронт) ауыстырады. Мұндай жағдайда оның шығысындағылог.1 шамасы триггердің С кірісіндегі әрбір екі импульс сайын алмасып келіп отырады. Ендеше мұндай триггер С кірісіндегі импульстық сигналдардың жиілігін 2 есе азайтады. Триггердің осы режимін санауыш режимі деп атайды, немесе оны Т – триггер деп атайды.
D триггердің S және R кірісіндегі «0» потенциалы оның екі иығын да бірлік шамаға ауыстырады. Сондықтан бұл режимді пайдалануға тиым салынады (1-кесте).
1- кесте. D-триггердің ақиқат кестесі
Кіріс |
Шығыс | ||||
S |
R |
D |
C |
Q | |
0 |
1 |
* |
* |
1 |
0 |
1 |
0 |
* |
* |
0 |
1 |
1 1 1 |
1 1 1 |
1 0 1 |
1 0 1 |
0 1 0 | |
0 |
0 |
* |
* |
1 |
1 |
1 - Ескертпе: символ электр шамасының қысқа мерзімдегі ауысуын суреттейді.
Бұл жұмыста К155ТМ2 текті интегралды микросхемамен құрылған D триггердің жұмысы зерттеледі. Микросхемада осындай триггердің екеуі орналастырылған (3-сурет).
Тактылы түрде басқарылатын триггерлердің ішіндегі күрделісі және мүмкіншілігі зор триггер К155ТВ1 микросхемасымен құрылған JK- триггерлер (ағылш. Jump және Keep). Триггердің информациялық J және K екі кірісі бар. Бұлардың біреуінде лог.1 шамасының пайда болуы триггердің күйінің ауысуына негіз бола алады.
Екі бірдей бірлік шаманың бір мезгілде келуі де оның жұмысына теріс әсерін тигізбейді. - триггердің ішкі құрылысы өте күрделі.
2-кесте. - триггердің ақиқат кестесі.
Кіріс |
Шығыс | |||||
S |
R |
J |
K |
C |
Q |
Q |
0 0 1 1 0/1 1 1 1 1 |
0 1 0 1 1 1 1 1 1 |
* * * 0 0 0 1 1 1 |
* * * 0 0 1 0 1 1 |
|
1 1 0 0 1/1 0 1 0 1 |
1 0 1 1 0/0 1 0 1 0 |
2-Ескертпе. 1) Кестедегі символ триггердің теріс бағытта ауысу потенциалымен басқарылатынын сипаттады. 2) -триггерге мағлұматты енгізу С кірісіндегі импульстың теріс серпіні арқылы орындалады.
Сондықтан оны пайдалану барысында шартты белгісі арқылы анықталынатын триггердің параметрлері мен атқаратын қызметін түсіну жеткілікті (4-сурет).
JK-триггер үшін кірістік шамалардың тиым салынған комбинациялары болмайды, бірақ оның логикалық мүмкіншіліктерін кеңейте түсу үшін триггерлер қосымша R,S- тізбектерімен жабдықталады. Триггер RS- және J,C,K- кірістері бойынша тәуелсіз бақарылады.
Бірақ J,C,K- кірістеріне қарағанда R,S- кірістерінің ролі басым. К155ТВ1 микросхемасымен құрылған триггердің және J- және K- кірістерінің әрқайсысы «ЖӘНЕ» элементтері арқылы басқарылатын 3 тізбектен тұрады. «3 ЖӘНЕ» логикасы J1=J2=J3=1 болған жағдайда ғана, қорытқы J=1 болатындығын айғақтайды. Осы қағида K- кірісіне де тиесілі. J- және K- кірістерінің екеуін бос қалдырып, үшіншісіне логикалық шаманы беру арқылы триггерді еркін бақаруға болады (5-сурет). JK –триггер D - триггер секілді санауыш режимінде жұмыс істей алады. Сол үшін оның R,S және JK - тізбектеріне лог.1 шамасы беріледі де, C- тізбегіне импульстар қатары келтіріледі. Осы импульстардың артқы серпіні (срез) арқылы триггер өзінің күйін ауыстырып отырады (6-сурет).
5-сурет. К155ТВ1 микросхемасымен құрылған триггердің кіріс және шығыс тізбектерінің орналасуы.
6-сурет. -триггердің санау режиміндегі уақыт диаграммасы.
Бұл диаграммадан триггердің кірістік синхро-импульстарының жиілігін екі есе төмендететінін байқауға болады.