52. Вялікая Айчынная вайна, яе характар і асаблівасці.

Савецкі Саюз прымаў удзел у ІІ сусветнай вайне з чэрвеня 1941 года ўжо практычна сумесна з краінамі заходніх дэмакратый, хоць афіцыйнае юрыдычнае афармленне антыгітлераўскай кааліцыі адбылося 1 студзеня 1942 года. Ініцыятарам яе стаў прэм'ер-міністр Англіі У.Чэрчыль. Ён 22 чэрвеня 1941 года, у дзень нападу Германіі на СССР, выступіў па радыё і сказаў, што асабіста ён як заўсёды застаецца найбольшым праціўнікам камунізму і не возьме назад ні аднаго слова сказанага супраць Савецкага Саюза. Але наступіў час, калі вырашаецца лёс усяго чалавецтва і Англія будзе дапамагаць народам Расіі ў барацьбе з нямецкімі агрэсарамі ўсім, чым толькі зможа.

На маскоўскай канферэнцыі (верасень 1941 года) вырашана было аказваць СССР матэрыяльную дапамогу, у лістападзе быў падпісаны дакумент аб "ленд-лізе", г. зн. здаць у арэнду ваенную тэхніку Савецкаму Саюзу. Тут былі танкі, самалёты, абутак, прадукты харчавання, сродкі сувязі і транспарту.

Але галоўнай праблемай садружнасці было адкрыццё другога фронту супраць Германіі. Саюзнікі тры разы адкладвалі яго адкрыццё: у 1941,1943,1944 гг. А У.Чэрчыль хацеў рэалізаваць сваю ідэю аб адкрыцці гэтага фронта на Балканах і наступаць на поўнач, маючы тайную мэту перарэзаць Савецкай Арміі накірунак наступлення ў цэнтр Еўропы. Ён вельмі баяўся камунізацыі еўрапейскіх краін. Нарэшце, у выніку настойлівасці СССР 6 чэрвеня 1944 года саюзнікі высадзілі грамадны дэсант на поўначы Францыі. Гэта быў другі фронт.

У гэтыя часы пачала складвацца антыгітлераўская кааліцыя. У дзень нападу на СССР прм'ер-міністр Англіі Уінстан Чэрчыль сказаў, што ён быў барацьбітом з бальшавізмам і ў гэтым не каіцца, але сёння небяспека паграджае Савецкаму Саюзу ў той жа меры, як Англіі і ЗША. Таму Сав. Саюзу трэба аказваць усебаковую дапамогу. Паміж Англіяй, ЗША і СССР і інш. краінамі былі падпісаны двубаковыя дамоўленасці аб паступленні тэхнікі і стратэгічнай сыравіны, аб сумесных дзеяннях супраць фашызму, які стаў галоўнай небяспекай для незалежных нацый. Юрыдычнае афармленне антыфашысцскай кааліцыі адбылося 01.01.1942 г. падпісаннем у Вашынгтоне Дэкларацыі ААН. Перад краінамі кааліцыі стаялі 2 вялізныя задачы:

• сумеснымі дзеяннямі разграміць Германію, Італію, Японію

• забяспечыць пасляваеннае ўладкаванне міру на дэмакратычных прынцыпах, адпавядаючых інтарэсам усіх дзяржаў свету.

Выкананню гэтых задач вельмі перашкаджалі супрацьлеглыя інтарэсы дзяржаў. СССР меў мэту поўнасцю знішчыць фашызм і зрабіць еўрапейскія краіны сацыялістычнымі. Англія і ЗША таксама хацелі разграміць Германію, аслабіць СССР і знішчыць бальшавіцкую ідэалогію. Таму яны парушылі дамовы аб адкрыцці ІІ фронту ў 1942 і 1943 годзе. Больш таго Чэрчыль хацеў стварыць ІІ фронт на Балканах, каб праз наступленне англійскіх войск на поўнач выйсці наперарэз Савецкай Арміі і перакрыць ёй шлях у Заходнюю Еўропу. Другі фронт быў адкрыты не ў 1942, 1943, а ў сярэдзіне 1944 года.

Нягледзячы на вострыя супярэчнасці, першая задача была выканана, бо небяспека ад фашызма значна пераважала матывы супярэчнасці. Фашызм быў разбіты і яго лідэраў судзіў Міжнародны трыбунал. Падчас выканання другой задачы была створана ў 1945 годзе ААН як міжнародны інструмент добрасуседства і ўзаемнай дапамогі. Адной з дзяржаў-заснавальніц была БССР, як краіна вельмі пацярпеўшая ад фашызму. На жаль, 2 задача засталася невыкананай, бо знік аб'ядноўваючы фактар, а інтарэсы СССР заходніх краін былі процілеглыя. На дэмакратычных прынцыпах уладкаваць Еўропу не ўдалося. У выніку пачалася "халодная вайна".

Восенню 1941 года фронт праходзіў ад Ленінграда да Растова-на-Дану. Моцныя баі адбыліся пад Масквой, для захопу якой немцы сканцантравалі асноўныя ўдарныя сілы. Выратавала Маскву мужнасць яе абаронцаў і тое, што з Сібіры і Далёкага Ўсходу былі перакінуты кадравыя, добраўкамплектаваныя людзьмі і тэхнікай дывізіі. Увогуле яны трымаліся на Ўсходзе на выпадак вайны з Японіяй. Гэта перадыслакацыя Сав. войск была зроблена пасля данясення разведчыка Рыхарда Зорге, што Японія не збіраецца нападаць на СССР.

Нягледзячы на адсутнасць перавагі ў сілах, Чырвоная Армія 5-6-снежня перайшла ў наступленне пад Масквой. Нямецкая армія была адкінута на адлегласць ад 100 да 400 км. Паражэнне нямецкіх войск перакрэсліла план маланкавай вайны (бліц-крыг) і паставіла Германію ва ўмовы весці зацяжную вайну, што было ёй вельмі не выгадна з-за абмежаваных рэсурсаў.

Летам 1942 г., скарыстаўшы грубыя стратэгічныя памылкі палітычнага і ваеннага кіраўніцтва на чале са Сталіным, разбіўшы паўднёвую групоўку Сав. Войск, нямецкая армія захапіла Кубаньскі рэгіён і падышла да Каўказскіх гор, а каб забяспечыць свой левы фланг, пачала штурм Сталінграда. Паступова сталінградская бітва перарасла ў галоўную. Гэта бітва набыла знакавы сэнс. Савецкія войскі павінны былі адстаяць гэты горад. Для гэтага ён не шкадаваў ні людзей, ні тэхнікі. У выніку бліскучай перамогі пад Сталінградам немцы страцілі больш 1,5 млн. салдат і афіцэраў. Перамогай пад Сталінградам закончыўся першы абаронны перыяд ВАВ (чэрвень 1941-лістапад 1942 г.).

Другі перыяд (лістапад 1942-снежань 1943 г.) – перыяд карэннага пералому ў айчыннай вайне. Для яго характэрна: імкненне Германіі вярнуць стратэгічную ініцыятыву, але атрымалася наадварот, немцы страцілі стратэгічную ініцыятыву. Добра падрыхтаваная нямецкая армія 5 ліпеня 1943 года пачала наступленне, але толькі на адным участку ўсяго гіганцкага фронту (Арёл-Курск). На большае ўжо сіл не хапала. Савецкая Армія ў гэты час была значна мацнейшая, мела багаты баявы вопыт. Дзякуючы разведданым, савецкае камандаванне ведала дату, накірунак, колькасць войск летняга наступлення. Сав. армія абаранялася, а гэта дазваляе ўдвая зменшыць сілы і сродкі.

Наступленне пад Арлом і Курскам было апошнім для нямецкай арміі. Пад в.Прохараўкай адбылася самая буйная танкавая бітва. Жудаснае становішча. Немцы былі разгромлены. Гэта было апошняе наступленне на савецка-германскім фронце.

Трэці перыяд (пачатак 1944 –май 1945 гг.) – поўнае выгнанне фашыстаў з тэрыторыі СССР, вызваленне Цэнтральнай Еўропы і канчатковы разгром Германіі. Важнейшае месца гэтага перыяда займае вайсковая аперацыя па вызваленні Беларусі (аперацыя "Баграціён").Сав. Армія ў гэты час мела ўжо значную перавагу над ворагам: па людзях у 2 разы, па гарматах – ў 3,8 раз, танкам – у 5,8 раз, самалётам – у 3,9 раз. 3 ліпеня быў вызвалены Мінск, а ў канцы месяца – ўся Беларусь.

6 чэрвеня 1944 года Англія і ЗША ўбачылі, што СССР можа перамагчы, саюзнікі адкрылі ІІ фронт у Еўропе супраць Германіі, высадзіўшы дэсант на поўначы Францыі. Яны баяліся, што не паспеюць падзяліць пірог.

Савецкія войскі закончылі вайну штурмам Берліна і сустрэчай на р.Эльба з перадавымі атрадамі амерык. і англ. армій, але ІІ сусветная вайна не завяршылася.

Чацвёрты перыяд (з мая 1945-верасень 1945) – вайна на Ўсходзе з Японіяй. У жніўні 1945 г. савецкая армія разбіла і паланіла галоўныя сілы сухапутных войск Японіі (1 млн. чалавек). Менш чым за месяц разграміла і ўзяла ў палон мільённую армію Квантунскую.

6-8 жніўня амерыканская авіацыя скінула атамныя бомбы на Херасіму і Нагасакі (загінула больш за 400 тысяч чалавек).

3 верасня 1945 года скончылася ІІ Сусветная вайна падпісаннем Японіяй акта аб капітуляцыі.

СССР, які вёў ВАВ, што была часткай ІІ сусветнай вайны, адыграў асноўную вырашальную ролю ў перамозе над фашызмам. 13,6 млн. чалавек страчаны Германіей на ўсходнім фронце. Страты СССР – больш за 27 млн. жыццяў з 50 млн. усіх загінуўшых у вайне.