42. Індустрыялізацыя і калектывізацыя ў Беларусі ў 20-30 гады хх ст.

Індустрыялізацыя прымянялася з 1925 года, у мэтанакіраваную палітыку бальшавікоў ператварылася з 1929 года. Згодна са спецыяльнымі пяцігадовымі планамі развіцця эканомікі, у гэты час масава ўзводзяцца прадпрыемствы: станкабудаўнічы завод імя Кірава ў Мінску, Мінскі радыёзавод, Гомсельмаш, швейная фабрыка ў Віцебску, Аршанскі ільнокамбінат, першыя ў Беларусі ГРЭС. Разам з рэканструяванымі з 1925 па 1940 гг. узніклі 1863 прадпрыемства, якія выраблялі 80% прамысловай прадукцыі Беларусі.

Для падтрымання высокіх тэмпаў індустрыялізацыі бальшавікі эканомілі сродкі на выраб спажывецкіх тавараў, замарожвалі заработную плату ва ўмовах інфляцыі, прапагандавалі стаханаўскія ідэалы (калі за 1 зарплату выконвалася 5,10 і больш працоўных нормаў). З 1927 года пачала праводзіцца штогадовая падпіска насельніцтва на ўнутраныя займы індустрыялізацыі – спачатку добраахватна, а потым – прымусова. Шляхам "займаў" з 1927 па 1932 гг. у фонд індустрыялізацыі ў прарцоўных было забрана тры чвэрці ўсіх сродкаў, атрыманых ад дзяржаўнай прамысловасці. У 30-я гады на сталінскіх будоўлях актыўна выкарыстоўвалася дармовая праца "вязняў" з дзесяткамі мільёнамі зняволеных.

Каб набыць за мяжой сучаснае абсталяванне для заводаў, бальшавікам патрэбна была валюта. Яе атрымлівалі праз продаж у заходнія краіны твораў мастацтва. Напрыклад, у 1931 г. з дзяржаўных музеяў БССР з мэтай продажу былі адпраўлены ў ленінградскую экспертную кантору "Антыкварыят" усе творы заходнееўрапейскіх майстроў і ўсе самыя каштоўныя культавыя прадметы іўдаізма.

Цалкам такія захады не выратоўвалі. Задаволіць патрэбу прамысловасці ў валютных паступленнях мог толькі хлеб – галоўны на той час экспартны тавар у СССР. Сродкам бясплатнага атрымання хлеба ў сялян сталі калгасы. З 1929 па 1934 года туды загналі 73% сялян, да 1941 года – 93%. Кошты, за якія ў калгасаў дзяржава купляла збожжа, былі ў 10-12 разоў ніжэйшыя за рыначныя. У калгаснікаў такім чынам хлеб фактычна забіраўся. Сяляне працавалі за "працадні" (палкі ў сшытку брыгадзіра). Калі Сталін стаў паўнапраўным дыктатарам у 1929 годзе, ён распачаў калектывізацыю сельскай гаспадаркі. Стварэнне калгасаў давала магчымасць дзяржаве браць хлеб столькі, колькі там было. Супраць ніхто нічога не мог сказаць. Найбольш гаспадарлівыя сяляне аказвалі ўпартае нежаданне раставацца з нажытым дабром, дзяліцца ім з гультаямі і абібокамі, п'яніцамі, якіх пасля 8-гадовай вайны развялося многа ў краіне і якія былі за калгас.

Калектывізацыя суправаджалася т.зв. "раскулачваннем". Заможныя сяляне перад калектывізацыя складалі 1,5 %. Пры правядзенні калектывізацыі з 800 тысяч сялянскіх гаспадарак Беларусі была раскулачана 95,5 тысяч.

Прымусовая калектывізацыя закончылася ў 1931 годзе, яна ператварылася ў сельскагаспадарчы крызіс. У 1932 годзе вытворчасць прадукцыі ў параўнанні з 1926 годам скарацілася больш як на чвэрць. Дзяржава стала забіраць у калгасаў усё зерне для правядзення індустрыялізацыі. Зімой 1932-1933 гг. узнік страшэнны голад на поўдні Расіі, Украіны, Беларусі. З-за таго, што збожжа ў ранейшых памерах вывозілася на экспарт, у 1932 годзе на поўдні Беларусі пачаўся жудасны голад. З Тураўскага раёна пісалі: "Калі не дапаможаце, вымушаны паядаць сваіх дзяцей". Толькі на Украіне памерла прыкладна 6 млн чалавек. Адзначаліся факты людаедства, але ўсё гэта было засакрэчана. Прапагада гаварыла, што голаду няма, і гэта выдумкі. Тады, у жніўні 1932 годзе, быў прыняты сумна вядомы закон аб пяці каласках, які дазваляў растрэльваць ці кідаць галодных сялян у турму на 10 год, калі яны падбіралі нават тое, што засталося на калгасным полі пасля ўборкі. Тэкст закона напісаў Сталін. На Беларусі толькі ў 1933-1934 гг. было асуджана 10 тысяч чалавек. За спазненне на працу на 20 хвілін прадугледжвалася 10 гадоў турмы (1939 г.).