- •1. Гісторыя Беларусі, як вучэбная дысцыпліна, яе прадмет, метады і задачы курса.
- •2. Віды крыніц па гісторыі Беларусі. Знакамітыя беларускія гісторыкі.
- •3. Праблемы перыядызацыі гісторыі Беларусі.
- •4. Старажытныя цывілізацыі. Першабытнае насельніцтва Беларусі.
- •5. Паходжанне беларусаў.Канцэпцыі беларускага этнагенэзу.
- •6. Этнічныя адметнасці беларусаў, іх антрапалагічны склад, асаблівасці характару, імены і прозвішчы.
- •7. Этнічныя меншасці і міжнацыянальныя адносіны ў Беларусі.
- •8. Вытокі беларускай дзяржаўнасці. Полацкае, Тураўскае і іншыя княствы.
- •9. Сацыяльна-эканамічнае становішча і грамадска-палітычны лад першых дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі Беларусі.
- •10. Культура Беларусі, як частка сусветнай культуры, яе паняцце, сутнасць і структура.
- •11. Асаблівасці культуры старажытнай Беларусі.
- •12. Пісьменнасць, кніжная асвета і літаратура ў х – хііі ст.Ст. Духоўная і асветніцкая дзейнасць е. Полацкай і к. Тураўскага.
- •13. Прадумовы ўзнікнення Вялікага княства Літоўскага. Фарміраванне тэрыторыі дзяржавы ў хііі – хv ст.Ст.
- •1 Перыяд - Наваградскі
- •2 Перыяд – Віленскі
- •14. Грамадска-палітычны лад Вялікага княства Літоўскага. Федэратыўная структура вкл.
- •15. Сацыяльна-эканамічнае развіцце Вялікага княства Літоўскага. Аграрная рэформа хvі ст. І яе наступствы.
- •16. Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага (хііі– хvі ст.Ст.)
- •17. Вядучая роля беларускай культуры ў Вялікім княстве Літоўскім.
- •18. Адраджэнне і Рэфармацыя на Беларусі, іх асаблівасці.
- •19. Палітычная і прававая культура беларускага народа. Статуты вкл – выдатныя помнікі прававой і палітычнай культуры.
- •20. Пачатак беларускага кнігадрукавання. Грамадская думка, асвета, адукацыя. Дзейнасць ф. Скарыны, с. Буднага і іншых асветнікаў.
- •21. Утварэнне Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое становішча Вялікага княства Літоўскага ў Рэчы Паспалітай.
- •22. Эканамічнае і сацыяльнае становішча насельніцтва Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай.
- •23. Знешняя палітыка Рэчы Паспалітай.
- •24. Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай і яе падзел паміж Аўстрыяй, Прусіяй і Расіяй.
- •25. Люблінская ўнія і яе наступствы для культуры беларусаў. Контррэфармацыя на Беларусі, яе змест, мэты і вынікі.
- •26. Асветніцтва на Беларусі. Дзейнасць Адукацыйнай камісіі і яе значэнне.
- •27. Беларуская літаратура і мастацтва ў XVII–XVIII ст.Ст. С. Полацкі і і. Капіевіч – праваднікі беларускай культуры ў Маскве.
- •28. Пачатак індустрыяльнай цывілізацыі і палітычная мадэрнізацыя ў краінах Заходняй Еўропы і Беларусі.
- •29. Палітыка царскай Расіі на Беларусі з канца XVIII– пачатку XX ст.Ст.
- •30. Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх зямель у хіх– пачатку хх ст.Ст. Аграрныя рэформы хіх ст.
- •31. Грамадска-палітычнае становішча і нацыянальна-вызваленчы рух на Беларусі з канца xvііі– пачатку хх ст.Ст.
- •32. Кастусь Каліноўскі – нацыянальны герой беларускага народа.
- •33. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі з канца xvііі-пачатку хх ст.Ст.
- •34. Стан адукацыі на Беларусі з канца хvііі ст., яе развіцце і рэформы.
- •35. Архітэктура, скульптура і мастацтва на Беларусі. Мастацкія стылі х1х-пачатку хх стагоддзя.
- •36. Музычна-тэатральнае жыцце Беларусі (канец хvііі–пачатак хх ст.Ст.).
- •37. Станаўленне беларускай нацыянальнай літаратуры і мовы (хіх–пач.Хх ст.Ст.).
- •38. Змены ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі ў 1917 годзе. Прадумовы беларускага дзяржаўнага аднаўлення.
- •39. Бнр, яе дзейнасць, лёс і значэнне.
- •40. Утварэнне і развіцце бсср – дзяржавы з абмежаваным суверэнітэтам.
- •41. Новая эканамічная палітыка і яе асаблівасці ў Беларусі.
- •42. Індустрыялізацыя і калектывізацыя ў Беларусі ў 20-30 гады хх ст.
- •43. Фарміраванне сталінскага таталітарнага рэжыму ў 20-30 гады хх ст.
- •44. Асаблівасці культурнага развіцця беларускага народа ў паслякастрычнінскі перыяд і перабудова адукацыі.
- •45. Беларусізацыя 20-30-х гг., яе сутнасць і змест. Моўная палітыка.
- •46. Развіцце архітэктуры, скульптуры і жывапісу на Беларусі ў 20-30-х гады хх ст.
- •47. Развіцце літаратуры, тэатра і музыкі беларускага народа (20-30-я гг. Хх ст.).
- •48. Культурнае развіцце ў Заходняй Беларусі. Далучэнне Заходняй Беларусі да бсср.
- •49. Масавыя рэпрэсіі дзеячаў беларускай культуры (20-30-я гг. Хх ст.).
- •50. Міжнароднае становішча напярэдадні Другой сусветнай вайны. Дагавор паміж фашыцкай Германіяй і Савецкім Саюзам аб ненападзе.
- •51. Пачатак Другой сусветнай вайны і палітыка Савецкага Саюза. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з бсср.
- •52. Вялікая Айчынная вайна, яе характар і асаблівасці.
- •53. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны і баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Прычыны паражэння Чырвонай Арміі ў пачатковы перыяд вайны.
- •54. Усталяванне і дзейнасць акупацыйнага рэжыму на тэрыторыі Беларусі. Эканамічная, сацыяльная і ідэялагічная палітыка фашыстаў. Беларускія калабаранты.
- •55. Партызанскі і падпольны рух на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Армія Краёва.
- •56. Стратэгічная аперацыя “Баграціён” і вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
- •57. Вызваленне еўрапейскіх краін ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Заканчэнне Другой сусветнай вайны і яе вынікі.
- •58. Культурнае жыцце беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
- •59. Адлюстраванне Вялікай Айчыннай вайны 1941-45 гг. У пасляваенным жыцці і ў сучаснай культуры Беларусі.
- •60. Беларусь ў пасляваенныя гады. Аднаўленне і развіцце народнай гаспадаркі.
- •61. Грамадска-палітычнае жыццё бсср ва ўмовах хрушчоўскай адлігі і адыходу ад яе, бсср у гады т.Зв.Застоя.
- •62. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-80-я гг.Хх ст. Спробы рэфармавання эканомікі ў 50-80-я гг.
- •63. Развіцце культуры Беларусі з другой паловы 40-х–80-я гады хх ст.
- •64. Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі і канстытуцыйнае замацаванне яе суверэнітэту.
- •65. Змены ў грамадска-палітычным і сацыяльна-эканамічным жыцці Рэспублікі Беларусь у 90-я гады хх ст.
- •66. Стратэгія сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі на 2011-2015 годы.
- •67. Знешняя палітыка суверэннай Беларусі.
- •68. Беларускае замежжа ў сістэме міжнародных адносін Рэспублікі Беларусь.
- •69. Фарміраванне беларускай дыяспары за мяжой і асноўныя этапы яе фарміравання.
- •70. Дахрысціянскія вераванні нашых продкаў. Язычніцтва на Беларусі.
- •71. Хрысціянства, яго сутнасць і прычыны ўзнікнення. Далучэнне да хрысціянства беларускіх зямель.
- •72. Асноўныя плыні хрысціянства і іх асаблівасці ва ўмовах Беларусі (праваслаўе, каталіцызм, пратэстантызм, уніяцтва).
- •73. Дзейнасць нехрысціянскіх канфесій на Беларусі (іўдаізм, іслам, рэлігійнае сектанцтва).
- •74. Сучасная культура Беларусі. Пашырэнне “масавай культуры”. Праблемы захавання беларускай мовы і нацыянальнай культуры.
- •75. Славутасці Беларусі: грамадска-палітычныя і вайсковыя дзеячы ( х – хх ст.Ст.).
- •76. Славутасці Беларусі:сусветна вядомыя навукоўцы і вынаходнікі Беларусі.
- •77. Славутасці Беларусі: сусветна вядомыя літаратары і філосафы беларускага паходжання.
- •78. Славутасці Беларусі: мастакі і музыканты.
16. Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага (хііі– хvі ст.Ст.)
Знешняя палітыка князёў ВКЛ з 15 ст. да 1569 г. мела 3 відавочныя напрамкі:
Паўднёвы напрамак (адносіны з татара-манголамі і крымскім ханствам)
Заходні (адносіны з крыжакамі і Польшчай)
Усходні (з Масковіяй).
Паўднёвы напрамак меў антытатарскую накіраванасць (вызваліць усходніх славян ад татар, ад іх прыгнёту, рабаўніцтва, гвалту, даніны). Таму гэта палітыка была негвалтоўнай, вызваленчай. Яшчэ з часоў Альгерда (бітва на Сініх водах 1362 г.) быў вызвалены ад іх землі Украіны. Абараняць ад татар будзе і князь Вітаўт (татарскіх ханаў зробіць васаламі).
Вітаўт паспяхова ваяваў з крыжакамі – Грунвальд 1410 г. З другой паловы 15 ст. на паўднёвых межах ВКЛ з'явіцца моцны і небяспечны вораг – Крымскае ханства (яно ўзнікла ў выніку распаду Залатой Арды, якая трапіла ў залежнасць ад Турэцкай Порты. Крымская знаць жыла за кошт рабаўніцтва суседніх зямель (найперш ВКЛ).
Спачатку на Украіну, а з канца 15 ст. на Беларусь, як смерч рабіла спусташальныя набегі татарская конніца (рабавалі багацці, пазбягаючы сутычак з войскам ВКЛ, уцякалі). Асабліва жорсткія набегі назіраліся ў пачатку 16 ст., калі войскі ВКЛ былі на Ўсходзе, ваявалі з Масковіяй. З 1500 да 1569 г. было зроблена 45 набегаў. З 1480 года ханства становіцца саюзнікам Масковіі (паміж Іванам ІІІ і Менглі-Гірэем заключана пагадненне аб сумеснай барацьбе з ВКЛ).
У 1502 годзе у час баёў войск ВКЛ з маскоўцамі пад Смаленскам крымчакі рабавалі Пінск, Тураў, Слуцк. Адпор ім даў слуцкі князь Сямён Міхайлавіч Алелькавіч, які разбіў іх на рацэ Уша, вызваліў палонных, адабраў здабычу.
У 1503 годзе атрады крымчакоў зноў пайшлі на Слуцк, Клецк, Нясвіж. І зноў ім далі адпор беларускія князі.
У 1508, 1510,1521, 1526 гг. татарскія напады насілі эпізадычны характар.
З 1520-х гадоў крымская небяспека зменшылася: наладжана абарона паўднёвай мяжы ВКЛ (атрады казакаў), далейшае ўзмацненне Масковіі ў гэты час супярэчыла стратэгічным інтарэсам Асманскай імперыі і яе васала – крымскага ханства. Яны імкнуліся да падтрымання штучнай раўнавагі паміж краінамі Усходняй Еўропы.
Заходні напрамак знешняй палітыкі.
У 1385 года падпісана Крэўская ўнія, яе аснова – барацьба з крыжакамі. Яна аб'яднала беларусаў, літоўцаў, палякаў у сілу, здольную супрацьстаяць бесперапыннай агрэсіі крыжакаў.
1410 г. – Грунвальдская бітва. Саюзная армія – 90 атрадаў (бел. палкі 22 з 40 – 30 з 40 пад "Пагоняй", 200 год фальсіфікавалі, атаясамлівалі з рускімі (беларускія русічы)).
Тэўтоны выставілі 51 атрад, камандаваў вялікі магістр Ульрых фон Юнгінген. У Грунвальдскай бітве сышліся Еўропа крыжацкая і Еўропа славянская. Армія Ордэна перастала існаваць. З тых часоў 500 гадоў на беларускія і рускія землі не ступала нага нямецкага салдата.
Няпроста складваліся і адносіны з Польшчай. Дынастычных уній з Польшчай у ВКЛ было 7 (з 1385 да 1492 г.). Знешняя палітыка дынастыі Ягайлавічаў у 15 ст. – першай палове 16 ст. была скіравана на барацьбу за дамінаванне ў краінах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Сын Ягайлы і беларускай княжны Соф'і Друцкай (у Ядвігі дзяцей ад Ягайлы не было) вялікі князь літоўскі Казімір Ягайлавіч стаў каралём 4-х еўрапейскіх дзяржаў адначасова (1447 – Польшчы, 1471 – Чэхіі, 1490 – Венгрыі). Другі сын Уладзіслаў быў каралём Венгрыі яшчэ раней у 1440 г. Потым улада перайшла да яго сыноў. Як бачым, вялікія князі літоўскія панавалі ў еўрапейскіх краінах. Яны складалі канкурэнцыю Габсбургам. Пасля смерці Казіміра Ягайлавіча (ён і кароль, і вялікі князь) па яго завяшчанні адзін яго сын стаў каралём Польшчы – Ян Ольбрахт, а другі –Аляксандр – стаў вялікім князем літоўскім.
Усходні напрамак
Адносіны з Масковіяй былі найбольш небяспечныя і складаныя. Усе 3 напрамкі цесна звязаны паміж сабой. Калі ў 13-15 стст. пагроза для ВКЛ ішла спачатку ад татара-манголаў, потым – крыжакаў, то з канца 15 ст. усё больш адкрытую варожасць дэманструе Маскоўскае княства. Пасля 1480 года вызвалены ад татара-манголаў. Маскоўскія князі пачынаюць збіраць т.зв. рускія землі пад сваёй уладай (спадчыну Рурыкавічаў), заселеныя пераважна праваслаўнымі.
Калі 200 год раней збіралі ўсходне-славянскія землі князі ВКЛ Гедымін, Альгерд і Вітаўт, то зараз гэта пачынае рабіць Іван ІІІ, унук Вітаўта. Ні з адным з суседзяў не даводзілася ліцвіну так часта ваяваць, як з Масковіяй. Лозунг: абарона праваслаўя у ВКЛ + спадчыну Рурыкавічаў.
Раней адносіны паміж ВКЛ і Масковіяй рэгуляваліся трактатам ад 1449 года: манархі Казімір і Васіль ІІ абавязваліся захоўваць непарушнасць межаў: маскоўскі князь абавязваўся "не вступать ни в Смоленск, ни во Любутск, ни во Мценск, ни во вси вкраинные места". А Казімір (з ВКЛ) адмаўляўся ад Ноўгарада і Пскова (Цвер застаўся пад уплывам ВКЛ). А вось з часоў Івана ІІІ ён далучыў даўняга ворага Масквы – Цвярское княства. Выказвае прэтэнзіі на беларускія і украінскія землі.
На працягу першых сто гадоў свайго існавання ВКЛ было адзіным цэнтрам збірання ўсходнеславянскіх земляў. Гэтае збіранне з'яўлялася фактычна вызваленнем народаў усходніх славян ад татара-мангольскага іга, не было накіравана на заваёву і падпарадкаванне сілаю ВКЛ. З сярэдзіны 14 ст. аналагічную справу пачынае рабіць Маскоўскае княства. Яго ўладары ў 1328 годзе атрымалі ханскі ярлык на збіранне даніны для Арды з суседніх рускіх княстваў. Асабліва гэты ярлык удала выкарыстаў Іван І Каліта ("Мяшок з грашыма"). Ён толькі частку даніны аддаваў хану Залатой Арды, а частку прысвойваў сабе. У выніку Маскоўскае княства стала багацець і аказваць ваенны і эканамічны ўплыў на іншыя княствы. Пачалося аб’яднанне ўдзельных княстваў вакол Масквы. Яно ішло пад пагрозай расправы за непаслухмянасць як з боку Залатой Арды, так і ад войск Івана І.
Такім чынам, збіранне славянскіх (рускіх) земляў вакол Масквы праходзіла ў асноўным узброеным шляхам, накіраваным супраць гэтага народа і не вызваляла яго ад татара-мангольскага іга. І ў гэты час 2 цэнтры аб'яднання рускіх зямель сустрэліся ў сваіх інтарэсах і пачалася барацьба паміж ВКЛ і Маскоўскім княствам. Барацьба ішла з пераменным поспехам, асабліва за Смаленск, Бранск, Пскоў, Ноўгарад.
З сярэдзіны 15 ст. маскоўскія князі пачалі ствараць ідэалогію, якая апраўдвала бы пашырэнне Маскоўскага княства за кошт ВКЛ. Гэтая ідэалогія атрымала такую фармулёўку: "2 Рыма падоша, трэці стаіць, а чацвёртаму не быць". 1 Рым – Рымская імперыя, 2 –Візантыя, 3 – Маскоўская імперыя. Гэта ідэалогія асабліва стала выкарыстоўвацца пасля таго, як маскоўскі князь Іван ІІІ ажаніўся з сястрой апошняга Візантыйскага імператара Соф'яй (1472 г.) і быў пераняты герб – двухгаловы арол. Акрамя таго, князь Іван ІІІ прыняў тытул цара ("цэзар"). Ён абвясціў усе землі ўсходніх славян, асабліва праваслаўнага веравызнання сваёй вотчынай, якая засталася ў спадчыну ад Кіеўскай Русі. Пачаліся частыя і вельмі крывавыя напады на ўсходнія землі ВКЛ. Праваслаўная царква таксама стала ўносіць сваю долю на ўзмацненне Маскоўскага княства. У выніку гэтага магнаты і шляхта, незадаволеныя каталізацый эліты ВКЛ, сталі пераходзіць на бок Масквы разам са сваёй чэляддзю. За час 1450-1520 гг. беларускія князі перайшлі ў Маскоўскае княства (Варатынскія, Вяземскія, Глінскія, Бельскія і іншыя).
Пасля 1480 года, калі адбылося вызваленне ўсходнеславянскіх княстваў ад татара-мангольскага іга, маскоўскія цары пачалі актыўную агрэсіўную палітыку супраць ВКЛ, каб адабраць для сябе шматлікія землі. Пачаліся бясконцыя войны, якія іші з пераменным поспехам. Асабліва шмат было войнаў за Смаленск.
У 1500 годзе князь ВКЛ (Аляксандр) накіраваў з Вільні 4-тысячны атрад гетмана Канстанціна Астрожскага сцерагчы межы ВКЛ з Масковіяй. А маскоўцы з іх 40-тысячным войскам (у 10 разоў больш) сустрэліся на рацэ Ведраш (Смаленск). Уступаць у бітву 4 супраць 40 – самагубства.
Але гетман К.Астрожскі вырашыў: “ мала ці многа маскоўцаў будзе, ды толькі ўзяўшы Бога ў падмогу будзем біцца з імі, а не біўшыся – назад не вяртацца”. Праваслаўны гетман і яго атрад разгромлены, гетман трапіў у палон (пазней уцячэ) – гэта была першая значная перамога маскоўцаў над войскам ВКЛ.
У 1503 г. – спалілі Оршу, разрабавалі Мсціслаў, Полацк, Віцебск.
1507-1508 гг. – заключаны вечны мір, але бакі разумелі, што гэта была перадышка.
1512 годзе вайна аднавілася (цягнулася 10 год). Адна з наступальных аперацый – бітва пад Оршай (рацэ Крапіўна).
8 верасня 1514 годзе – 35 тыс. вояў гетмана Астрожскага (з бел-чырвона-белым штандартам) ушчэнт разбілі 80-тысячнае маскоўскае войска Васіля ІІІ. Тады Васіль заявіў: для мяне тыя, хто трапіў у палон – мёртвыя (як і Сталін в у ВАВ). Бітва пад Оршай – адна з буйнейшых бітваў на тэрыторыі Еўропы таго часу. Еўрапейскія стратэгі доўгі час вывучалі тактыку Астрожскага. Тым не менш Масковія, сабраўшы новыя войскі, будзе нападаць не раз і рабаваць беларускія землі.(Лівонская вайна 1557-1582 гг. – дамаганні на беларускія і ўкраінскія землі).
Войны з Масковіяй вялі да спусташэнняў, знясілення ВКЛ і стварэння РП.
Такім чынам, створанае ў 30-я гг. 13 ст. ВКЛ была федэрацыяй народаў Беларусі, Прыбалтыкі, Украіны і Расіі, дзе жылі як праваслаўныя, так і католікі. Гедымін, які быў мудрым правіцелем, не аддаваў перавагі ні праваслаўю, ні каталіцтву ў такой шматрэлігійнай дзяржаве, якой з'яўлялася ВКЛ. Усе народы, якія прымалі ўдзел ва ўтварэнні ВКЛ, найперш сучасныя літоўскі і беларускі, лічацца гісторыкамі спадкаемцамі гэтай дзяржавы.
ВКЛ паўстала як балта-ўсходнеславянская дзяржава са значнай перавагай усходнеславянскіх тэрыторый. Аб'яднанне ў 1 дзяржаву дапамагло народам выстаяць у барацьбе з крыжацкай агрэсіяй і татара-мангольскім нашэсцем, не падпасці пад уладу чыжынца. Гэта была адна з самых мудрых дзяржаў сярэднявечча і Адраджэння, якая ўпісала сваю славутую старонку ў еўрапейскую і сусветную гісторыю.