- •1. Гісторыя Беларусі, як вучэбная дысцыпліна, яе прадмет, метады і задачы курса.
- •2. Віды крыніц па гісторыі Беларусі. Знакамітыя беларускія гісторыкі.
- •3. Праблемы перыядызацыі гісторыі Беларусі.
- •4. Старажытныя цывілізацыі. Першабытнае насельніцтва Беларусі.
- •5. Паходжанне беларусаў.Канцэпцыі беларускага этнагенэзу.
- •6. Этнічныя адметнасці беларусаў, іх антрапалагічны склад, асаблівасці характару, імены і прозвішчы.
- •7. Этнічныя меншасці і міжнацыянальныя адносіны ў Беларусі.
- •8. Вытокі беларускай дзяржаўнасці. Полацкае, Тураўскае і іншыя княствы.
- •9. Сацыяльна-эканамічнае становішча і грамадска-палітычны лад першых дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі Беларусі.
- •10. Культура Беларусі, як частка сусветнай культуры, яе паняцце, сутнасць і структура.
- •11. Асаблівасці культуры старажытнай Беларусі.
- •12. Пісьменнасць, кніжная асвета і літаратура ў х – хііі ст.Ст. Духоўная і асветніцкая дзейнасць е. Полацкай і к. Тураўскага.
- •13. Прадумовы ўзнікнення Вялікага княства Літоўскага. Фарміраванне тэрыторыі дзяржавы ў хііі – хv ст.Ст.
- •1 Перыяд - Наваградскі
- •2 Перыяд – Віленскі
- •14. Грамадска-палітычны лад Вялікага княства Літоўскага. Федэратыўная структура вкл.
- •15. Сацыяльна-эканамічнае развіцце Вялікага княства Літоўскага. Аграрная рэформа хvі ст. І яе наступствы.
- •16. Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага (хііі– хvі ст.Ст.)
- •17. Вядучая роля беларускай культуры ў Вялікім княстве Літоўскім.
- •18. Адраджэнне і Рэфармацыя на Беларусі, іх асаблівасці.
- •19. Палітычная і прававая культура беларускага народа. Статуты вкл – выдатныя помнікі прававой і палітычнай культуры.
- •20. Пачатак беларускага кнігадрукавання. Грамадская думка, асвета, адукацыя. Дзейнасць ф. Скарыны, с. Буднага і іншых асветнікаў.
- •21. Утварэнне Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое становішча Вялікага княства Літоўскага ў Рэчы Паспалітай.
- •22. Эканамічнае і сацыяльнае становішча насельніцтва Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай.
- •23. Знешняя палітыка Рэчы Паспалітай.
- •24. Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай і яе падзел паміж Аўстрыяй, Прусіяй і Расіяй.
- •25. Люблінская ўнія і яе наступствы для культуры беларусаў. Контррэфармацыя на Беларусі, яе змест, мэты і вынікі.
- •26. Асветніцтва на Беларусі. Дзейнасць Адукацыйнай камісіі і яе значэнне.
- •27. Беларуская літаратура і мастацтва ў XVII–XVIII ст.Ст. С. Полацкі і і. Капіевіч – праваднікі беларускай культуры ў Маскве.
- •28. Пачатак індустрыяльнай цывілізацыі і палітычная мадэрнізацыя ў краінах Заходняй Еўропы і Беларусі.
- •29. Палітыка царскай Расіі на Беларусі з канца XVIII– пачатку XX ст.Ст.
- •30. Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх зямель у хіх– пачатку хх ст.Ст. Аграрныя рэформы хіх ст.
- •31. Грамадска-палітычнае становішча і нацыянальна-вызваленчы рух на Беларусі з канца xvііі– пачатку хх ст.Ст.
- •32. Кастусь Каліноўскі – нацыянальны герой беларускага народа.
- •33. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі з канца xvііі-пачатку хх ст.Ст.
- •34. Стан адукацыі на Беларусі з канца хvііі ст., яе развіцце і рэформы.
- •35. Архітэктура, скульптура і мастацтва на Беларусі. Мастацкія стылі х1х-пачатку хх стагоддзя.
- •36. Музычна-тэатральнае жыцце Беларусі (канец хvііі–пачатак хх ст.Ст.).
- •37. Станаўленне беларускай нацыянальнай літаратуры і мовы (хіх–пач.Хх ст.Ст.).
- •38. Змены ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі ў 1917 годзе. Прадумовы беларускага дзяржаўнага аднаўлення.
- •39. Бнр, яе дзейнасць, лёс і значэнне.
- •40. Утварэнне і развіцце бсср – дзяржавы з абмежаваным суверэнітэтам.
- •41. Новая эканамічная палітыка і яе асаблівасці ў Беларусі.
- •42. Індустрыялізацыя і калектывізацыя ў Беларусі ў 20-30 гады хх ст.
- •43. Фарміраванне сталінскага таталітарнага рэжыму ў 20-30 гады хх ст.
- •44. Асаблівасці культурнага развіцця беларускага народа ў паслякастрычнінскі перыяд і перабудова адукацыі.
- •45. Беларусізацыя 20-30-х гг., яе сутнасць і змест. Моўная палітыка.
- •46. Развіцце архітэктуры, скульптуры і жывапісу на Беларусі ў 20-30-х гады хх ст.
- •47. Развіцце літаратуры, тэатра і музыкі беларускага народа (20-30-я гг. Хх ст.).
- •48. Культурнае развіцце ў Заходняй Беларусі. Далучэнне Заходняй Беларусі да бсср.
- •49. Масавыя рэпрэсіі дзеячаў беларускай культуры (20-30-я гг. Хх ст.).
- •50. Міжнароднае становішча напярэдадні Другой сусветнай вайны. Дагавор паміж фашыцкай Германіяй і Савецкім Саюзам аб ненападзе.
- •51. Пачатак Другой сусветнай вайны і палітыка Савецкага Саюза. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з бсср.
- •52. Вялікая Айчынная вайна, яе характар і асаблівасці.
- •53. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны і баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Прычыны паражэння Чырвонай Арміі ў пачатковы перыяд вайны.
- •54. Усталяванне і дзейнасць акупацыйнага рэжыму на тэрыторыі Беларусі. Эканамічная, сацыяльная і ідэялагічная палітыка фашыстаў. Беларускія калабаранты.
- •55. Партызанскі і падпольны рух на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Армія Краёва.
- •56. Стратэгічная аперацыя “Баграціён” і вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
- •57. Вызваленне еўрапейскіх краін ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Заканчэнне Другой сусветнай вайны і яе вынікі.
- •58. Культурнае жыцце беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
- •59. Адлюстраванне Вялікай Айчыннай вайны 1941-45 гг. У пасляваенным жыцці і ў сучаснай культуры Беларусі.
- •60. Беларусь ў пасляваенныя гады. Аднаўленне і развіцце народнай гаспадаркі.
- •61. Грамадска-палітычнае жыццё бсср ва ўмовах хрушчоўскай адлігі і адыходу ад яе, бсср у гады т.Зв.Застоя.
- •62. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-80-я гг.Хх ст. Спробы рэфармавання эканомікі ў 50-80-я гг.
- •63. Развіцце культуры Беларусі з другой паловы 40-х–80-я гады хх ст.
- •64. Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі і канстытуцыйнае замацаванне яе суверэнітэту.
- •65. Змены ў грамадска-палітычным і сацыяльна-эканамічным жыцці Рэспублікі Беларусь у 90-я гады хх ст.
- •66. Стратэгія сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі на 2011-2015 годы.
- •67. Знешняя палітыка суверэннай Беларусі.
- •68. Беларускае замежжа ў сістэме міжнародных адносін Рэспублікі Беларусь.
- •69. Фарміраванне беларускай дыяспары за мяжой і асноўныя этапы яе фарміравання.
- •70. Дахрысціянскія вераванні нашых продкаў. Язычніцтва на Беларусі.
- •71. Хрысціянства, яго сутнасць і прычыны ўзнікнення. Далучэнне да хрысціянства беларускіх зямель.
- •72. Асноўныя плыні хрысціянства і іх асаблівасці ва ўмовах Беларусі (праваслаўе, каталіцызм, пратэстантызм, уніяцтва).
- •73. Дзейнасць нехрысціянскіх канфесій на Беларусі (іўдаізм, іслам, рэлігійнае сектанцтва).
- •74. Сучасная культура Беларусі. Пашырэнне “масавай культуры”. Праблемы захавання беларускай мовы і нацыянальнай культуры.
- •75. Славутасці Беларусі: грамадска-палітычныя і вайсковыя дзеячы ( х – хх ст.Ст.).
- •76. Славутасці Беларусі:сусветна вядомыя навукоўцы і вынаходнікі Беларусі.
- •77. Славутасці Беларусі: сусветна вядомыя літаратары і філосафы беларускага паходжання.
- •78. Славутасці Беларусі: мастакі і музыканты.
28. Пачатак індустрыяльнай цывілізацыі і палітычная мадэрнізацыя ў краінах Заходняй Еўропы і Беларусі.
У той час, калі Беларусь страціла сваю незалежнасць і была ўключана ў склад Расійскай імперыі, то ў свеце распачаўся працэс палітычнай мадэрнізацыі (ад фр. і англ. - сучасны). Яна ахапіла ўсе накірункі жыцця грамадства. Неад'емнай часткай мадэрнізацыі былі небывалы рост гарадоў (урбанізацыя), выкарыстанне машын у вытворчасці (індустрыялізацыя), развіццё навукі. Колькасць тэхнічных вынаходстваў і удасканальванняў расла незвычайнымі тэмпамі. Развіваўся чыгуначны і водны транспарт. Былі адкрыты новыя спосабы выплаўкі сталі, пачалася вытворчасць пластмасы і сінтэтычных тканяў. З'явіліся тэлефон і тэлеграф, аўтамабілі і самалёты. Калі ўсходнія цывілізацыі, краіны Азіі і Афрыкі захоўвалі свой традыцыйны воблік (аграрная цывілізацыя), то Еўропа змянілася да непазнавальнасці. Там традыцыйныя ўстоі разбураліся пад уплывам навукова-тэхнічных дасягненняў і прамысловай рэвалюцыі. Новая індустрыяльная цывілізацыя карэнным чынам мяняла эканамічную, палітычную, сацыяльную і ідэалагічную асновы грамадства.
Эканамічнай асновай індустрыяльнай цывілізацыі сталі:
грошы, капітал
рынак
прыватная ўласнасць
наёмная праца
канкурэнцыя.
Сацыяльная аснова (буржуазія):
прамысловая
банкаўская
сельская
наёмныя рабочыя.
Палітычная аснова:
абмежаваная і прадстаўнічая манархія
прэзідэнцкая і парламенцкая рэспубліка
падзел улады на 3 галіны
усеагульнае выбарчае права
з'яўленне палітычных партый
дэмакратызацыя грамадства
прававая дзяржава.
Ідэалагічная аснова:
лібералізм (правы і свабоды асобы, свабода слова, сумлення, рэлігіі)
лібералы – зачынальнікі еўрапейскіх рэвалюцый ХІХ ст.
ліквідацыя феадальных адносін
парламенцкі лад кіравання
Важную ролю ў ідэалагічным забеспячэнні развіцця еўрапейскай цывілізацыі іграў нацыяналізм. Гэта ідэалогія, якая грунтуецца на выпрацоўцы пачуцця нацыянальнай годнасці, адраджэнні і асабістага развіцця кожнага народа. Ідэолагі нацыяналізму выступалі за станаўленне нацый, утварэнне нацыянальнай дзяржавы, за вызваленне ад сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту, развіццё наыцяльнальнай культуры, традыцый свайго народа. Нацыяналізм з'яўляўся рухавіком нацыянальна-вызваленчага руху.
Імкненне нацыяналізма падпарадкоўваць і прыгнятаць іншыя народы і нацыі называецца шавінізм. Беларускі нацыяналізм ніколі не перарастаў у шавінізм. Адваротным бокам нацыяналізму з'яўляецца касмапалетызм, які адхіляе ўсякія нацыянальныя адметнасці, традыцыі, нацыянальны суверэнітэт, прапаведвае абыякавыя адносіны да Радзімы, да нацыянальнай культуры. Часта бывае, што шавінізм выкарыстоўвае касмапалітызм, каб нейтралізаваць нацыяналізм.
Станаўленне індустрыяльнай цывілізацыі адбывалася ў той час, калі Расія ўяўляла сабою неабмежаваную абсалютную манархію, там захоўвалася буйное памешчыцкае землеўладанне і прыгоннае права. Расія развівалася марудна да рэформы 1861 года, так званым "прускім" шляхам (у адрозненне ад амерыканскага - хуткага). Разам з ёй сталі адбывацца станоўчыя працэсы на Беларусі. Але, на жаль, яны праходзілі са значным спазненнем у параўнаннні з цэнтральнымі губернямі Расіі. Так, напрыклад, у другой палове 19 ст. адбыліся даволі глыбокія рэформы судовай сістэмы, дзякуючы якім паявіўся інстытут "прысяжных засядацелей", якія вырашалі віноўнасць. Дзякуючы ім была апраўдана В.Засуліч, якая страляла ў губернатара за парушэнне правоў чалавека. На Беларусі судовая сістэма яшчэ доўгі час падпарадкоўвалася губернатарам, а ў цэнтральных рэгіёнах Расіі былі створаны земствы, якія ўяўлялі сабою дэмакратычныя інстытуты мясцовай улады. Яны займаліся адукацыяй народа, аховай здароўя і лячэннем і іншымі справамі, патрэбнымі простаму народу. На Беларусі земствы былі створаны толькі ва ўсходніх губернях Беларусі на 50 гадоў пазней (у пачатку 20 ст.).
Індустрыяльная цывілізацыя спрыяла эканамічнаму, сацыяльнаму і духоўнаму прагрэсу ў Еўропе ва ўсіх сферах жыцця. Але разам з тым мела адмоўныя бакі:
павялічэнне інтэнсіўнасці працы ў вытворчасці
узніклі прамысловыя, аграрныя, эканамічныя крызісы
абеззямельванне сялянства, папаўненне радоў беспрацоўных
барацьба за рынкі сбыту, сферы ўплыву, абвастрэнне супярэчнасцяў паміж дзяржавамі
эміграцыя працоўных у ЗША і краіны Паўднёвай Амерыкі
напалеонаўскія войны (асабліва вайна 1812 г., якая закранула і Беларусь) з мэтай пашырэння ўплыву Францыі ў Еўропе.
1812 год і Беларусь.
З надыходам вайны беларускі народ звязваў надзею на вырашэнне аграрнага пытання, атрымання зямлі, а шляхта – на аднаўленне сваёй дзяржаўнасці – ВКЛ. Гэтыя падзеі ўзмацніліся пасля таго, як у лістападзе 1806 года у вызваленай ад немцаў "прускай" частцы Польшчы было створана Княства Варшаўскае.
У гэтых умовах Расійскі імператар Аляксандр І з мэтай адцягнення беларускай шляхты ад палітыкі французскага імператара ў 1811 года прыняў контркрок. Ён заявіў аб сваім жаданні аднавіць пад эгідай Расіі Вялікае Княства Літоўскае. Па яго даручэнню князі М.Агінскі, К.Любецкі і граф Л.Плятэр склалі праект "Палажэння аб праўленні аўтаномным Вялікім Княствам Літоўскім", якое павінна было ахапіць усе тыя тэрыторыі, што дасталіся Расіі ад былой Рэчы Паспалітай у 1772-1807 гг. У процівагу канстытуцыі Варшаўскага Княства нават прадугледжвалася паступовае, на працягу 10 гадоў асабістае вызваленне сялян ад прыгоннай залежнасці. Аднак гэта быў тактычных ход, падман. Расійскія ўлады лічылі Беларусь сваімі "исконными" землямі і не збіраліся аднаўляць дзяржаўнасць. Пра гэта выразна сказаў ужо ў студзені 1813 года той жа Аляксандр І. У пісьме да Адама Чартарыйскага ён пісаў: "Не забывайце, што Літва, Падолле і Валынь дасюль лічаць сябе правінцыямі рускімі і ніякай логіка ў свеце не ўпэўніць Расію, каб яны маглі быць не пад уладай Гасудара Расіі, а пад якойсці іншай".
ВКЛ было адноўлена Напалеонам. Па памерам яно было меншае, чым існавала да 1772 года. Быў створаны Часовы ўрад княства, ствараліся мясцовыя органы ўлады, войска. Аднак ва ўмовах вайны гэты ўрад галоўным чынам займаўся забеспячэннем патрэбаў вайны. З адступленнем Напалеона ён вымушаны быў эміграваць за мяжу.
Вайна 1812 года прынесла вялікія спусташэнні Беларусі: разбураны многія гарады і вёскі, амаль напалову скарацілася колькасць жывёлы, зменшыліся пасяўныя плошчы, каля 1 млн. жыхароў Беларусі загінула. І рускія, і французы ў ходзе вайны забяспечвалі сябе рэкрутамі, прадуктамі, фуражом за кошт беларускага народа. Толькі на баку Расійскай арміі ў выніку рэкруцкіх набораў ваявала каля 180 тысяч жыхароў беларускіх зямель. Разам з тым больш як 25 тысяч беларусаў ваявала на баку Напалеона, у корпусе А.Панятоўскага.
Шмат беларусаў ваявала ў партызанскіх атрадах. Створаныя па ініцыятыве шляхты альбо простых сялян гэтыя атрады перашкаджалі расійскім і французскім войскам вывозіць матэрыяльныя каштоўнасці, запасы харчоў і фуражу, нападалі на абозы і каманды, што займаліся марадзёрствам і рэквізіцыямі (рэквізіцыя – прымусовае адабранне дзяржавай маёмасці ад уласніка пры надзвычайных абставінах у вёсках).
Нягледзячы на вялікія бедствы, пасля вайны беларускія губерніі не былі вызвалены ад рэкруцкіх набораў і паставак на патрэбы арміі. Цар дараваў здраду мясцовым памешчыкам, што пайшлі на службу да французаў, але нічога не зрабіў для сялян, што змагаліся ў партызанскіх атрадах на баку расійскіх войскаў. У сваім маніфесце 30 жніўня 1814 года цар адзначыў, што "сяляне, верны наш народ – няхай атрымаюць узнагароду сваю ад Бога". Больш гэтага, прыгон і эксплуатацыя памешчыкаў у беларускай вёсцы пасля вайны рэка узмацнілася.