41. Новая эканамічная палітыка і яе асаблівасці ў Беларусі.

Эканамічнае развіццё Беларусі ў міжваенны перыяд (1921 – 1940 гг.) было вельмі складаным. У мірную паласу Беларусь уступіла пасля 6 гадоў разбуральных баявых дзеянняў (ням.-руск; польска-сав.; грамадзянскай вайны). У гэты час на тэрыторыі сав. Расіі рэалізавалася палітыка "ваеннага камунізму", згодна з якой спец. атрады на чале з чэкістамі прымусова забіралі ў сялян прадукты с/г. Гэта называлася продразвёрсткай. Яна вызначалася так: пайка, выдзяляемага галадаючым Масквы і Петраграда. Яе пакідалі сялянам на пракорм сям'і, а ўсё што заставалася зверх, лічылася лішкам і канфіскавалася. Адмяняліся і забараняліся рынкавыя адносіны, нельга было гандляваць, арэндаваць зямлю, займацца прадпрымальніцтвам. Такая палітыка прывяла эканоміку да краху, аб чым сведчыць глабальная эканамічная разруха, масавыя паўстанні сялян супраць улады бальшавікоў.

У 1921 г. Х з'езд ЦК КПБ(б) па ініцыятыве Леніна ўзяў курс на НЭП.

Прадугледжвалася:

1. замена харчраскладкі харчпадаткам

(Яго аб'ём вызначаўся селяніну яшчэ да сяўбы, што давала магчымасць планаваць сваю вытворчасць так, каб прадукты заставаліся і для гандлю)

2. абвяшчэнне свабоднага землекарыстання

(Дазвол здачы зямлі ў арэнду і найм працоўнай сілы)

3. развіццё таварна-грашовых адносін

(Адмянялася карткавая сістэма – безграшовыя адносіны)

4. дазвол прыватнага гандлю і дробнай прыватнай вытворчасці

(Кааперацыя сялян)

5. ажыўленне дробнага прадпрымальніцтва

(Крупныя заводы знаходзіліся ў руках дзяржавы)

6. у аплаце працы рабочых ліквідавалася ўраўнілаўка

7. у 1924 годзе праведзена грашовая рэформа

(Выпушчаны чырвонец (10 рубллёў), які быў самы дарагі)

8. аднаўленне работы дзяржбанка і акцыянерных камерцыйных банкаў

9. дапушчэнне замежнага капіталу

Гэтыя, па сутнасці, капіталістычныя меры, згодна слоў Леніна, уводзіліся "всерьёз и надолго", а ў сталінскі час і пазней лічыліся часовым адступленнем Савецкай улады ад генеральнага курса пабудовы сацыялізма.

НЭП спрыяла ажыўленню эканомікі, але супярэчыла ідэалагічнай праграме бальшавікоў. Таму калі эканамічная і палітычная сітуацыя ў СССР адносна стабілізавалася, партыя пачала будаваць камандную эканоміку.

Асаблівасцю Беларусі ў гады НЭПа сталі ніжэйшыя ў параўнанні з іншымі рэспублікамі тэмпы аднаўлення эканамічнага жыцця. Гэта было звязана з перанаселенасцю. У 1927 г. лішак працоўнай сілы ў сельскай гаспадарцы Беларусі складаў больш за 30%, у прамысловасці – каля 25% ад усіх рабочых. Забяспечанасць зямлёй у Беларусі была на 41% меншая, чым ў сярэднім па СССР. Па афіцыйных звестках наркамата земляробства, каля 96% сялянскіх гаспадарак жылі ва ўмовах натуральнай гаспадаркі, г. зн. не былі ў стане нічога прадаваць і нічога купляць. Па прыкладу Сталыпіна, бальшавікі з 1926 года заахвочвалі перасяленне беларускіх сялян на Далёкі Усход і Сібір, садзейнічалі аб'яднанню цераспалосных сялянскіх надзелаў у асобнае паселішча – хутар. У выніку да 40% сялянскіх гаспадарак БССР сталі хутарскімі, але ўжо з пачатку калектывізацыі ў 1929 годзе хутарская форма землекарыстання была забаронена, бо яна ўскладняла згон сялянаў у калгасы.

НЭП хутка даў багаты плён. Ужо ў 1925 годзе краіна не галадала. У 1926 годзе валавая прадукцыя сельскай гаспадаркі перавісіла ўзровень 1913 года, але Беларусь, як і Расія заставалася сялянскай краінай, у якой 87% вытворчасці былі ў сельскай гаспадаркі і 13% – прамысловасці. Гэта не падабалася Сталіну, які хацеў за 10 гадоў зрабіць СССР індустрыяльнай краінай. З такой мэтай быў узяты курс на індустрыялізацыю. З канца 20-пачатку 30-х гадоў скончыўся НЭП, таму што ён не адпавядаў сацыялістычнай ідэалогіі бальшавікоў, ідэалогіі марксізму.

У галіне эканомікі былі выціснуты ўсе рынкавыя элементы. Дзяржава стала манапольным працадаўцам і ўласнікам сродкаў вытворчасці, што забяспечвала ёй поўны (татальны) кантроль над кожным з сваіх грамадзянаў. Рынкавая ініцыятыва была заменена сістэмай прадпісанняў і каманд.