11. Асаблівасці культуры старажытнай Беларусі.

Як вядома, фарміраванне беларускага этнасу, яго дзяржаўнасці і культуры доўжылася даволі вялікі час з характэрнымі для яго складанасцямі і супярэчнасцямі. Гэта знайшло сваё адлюстраванне ў культуры, як матэрыяльнай, так і духоўнай.

Па сведчанню археолагаў, першае сталае насельніцтва на тэрыторыі Беларусі ўтварылася ў VIII–VII тысячагоддзях да н. э. Разам са з′яўленнем чалавека тут з′яўляліся і элементы культуры. Пад час неаліту (IV тысячагоддзе да н. э.) тут ужо існавала керамічная вытворчасць: прылады працы і посуд ляпілі з гліны, абпальвалі на вогнішчы, упрыгожвалі кампазіцыямі з выявамі чалавека, птушак, звяроў, а таксама арнаментам у выглядзе ромбаў, зігзагаў, ялінак, зорак.

У канцы ІІІ – пачатку ІІ тысячагоддзя да н. э. тут знойдзены медныя і бронзавыя вырабы — наканечнікі дзідаў, нажы, сякеры, медныя дыядэмы, дарагія жаночыя ўпрыгожанні, якія траплялі сюды ў невялікай колькасці па гандлёвых шляхах. Большасць жа рэчаў, прылад працы выраблялася з рагоў жывёлы, касцей, крэменю.

У VII–VI стагоддзях да н. э. на Беларусі навучыліся здабываць жалеза з балотнай руды і вырабляць з яго зброю, прылады працы, упрыгожанні.

Карані беларускага этнасу ўзыходзяць да тых часоў, калі з VI стагоддзя новай эры на большую частку нашай краіны пачынаюць пранікаць з Вісла–Одэрскага міжрэчча славянскія плямёны. У выніку інтэнсіўнага засваення імі тэрыторыі Беларусі, на якой жылі балты, у VIII–IX ст.ст. тут склаліся этнічна блізкія паміж сабой супольнасці усходнеславянскага насельніцтва: крывічы, дрыгавічы, радзімічы, часткова валыняне. На іх аснове ўтварыўся старабеларускі этнас. Згодна з летапісамі і археалагічнымі даследаваннямі ён кампактна размяшчаўся ў Верхнім Падняпроўі, Падзвінні, Панямонні.

Культура старажытнай Беларусі мела некаторыя асаблівасці.

1. Культура засяляўшых нашу зямлю плямёнаў мела агульныя рысы, мала чым адрознівалася паміж сабой. Іх мовы былі разнавіднасцямі усходне-славянскай моўнай групы. Нязначныя адрозненні былі ў матэрыяльнай культуры — у тыпах жылля, керамічным посудзе, прыладах працы. Выключэнне складалі толькі жаночыя ўпрыгожанні, асабліва металічныя скроневыя кольцы: у крывічанак — бранзалетападобныя, у радзімічанак — сяміпрамянёвыя, у дрыгавічанак — зярнёныя буйныя пацеркі.

2. Культура нашых продкаў была сваеасаблівым сінтэзам культуры карэнных балтаў і прыйшоўшых сюды славян у выніку іх узаемапранікнення і ўзаемаўплыву. У іх матэрыяльнай культуры прысутнічаюць прыкметы як славянскай (паўзямлянкавыя жытлы з печамі-каменкамі), так і балцкай (ляпныя слоікападобныя пасудзіны). Аб гэтым сведчаць раскопкі старажытнага гарадзішча ля вёскі Банцараўшчына пад Мінскам. Так званая Банцараўская культура была распаўсюджана на ўсёй тэрыторыі пражывання крывічоў, дрыгавічоў і радзімічаў. Паколькі славяне знаходзіліся на больш высокім узроўні культурнага развіцця, то стала непазбежнай паступовая асіміляцыя імі карэннага мясцовага насельніцтва балтаў, што ў асноўным адбылося яшчэ да Х стагоддзя. Гэта быў перыяд балта-славянскага сінтэзу, асіміляцыйных працэсаў балта-славянскай культуры.

3. Адметнасць беларускай нацыянальнай культуры і яе спалучэнне з культурай усіх усходніх славян. На працягу ўсяго існавання старажытнай Беларусі ў яе духоўным жыцці захаваліся сваеасаблівыя, непаўторныя, адметныя рысы, уласцівыя толькі нашай нацыянальнай культуры. І ў той жа час прасочваюцца прыкметы агульнай для ўсіх усходнеславянскіх плямён культуры. У IX–XII ст.ст. з′явілася шмат розных твораў культуры, якія ў аднолькавай ступені належаць да духоўнай спадчыны як беларускага, так і ўкраінскага, і рускага народаў. Найлепшыя з іх распаўсюджваліся па ўсіх усходнеславянскіх землях і былі, у асноўным, зразумелымі для кожнага з іх. Так, калі з ХІ стагоддзя пачалося летапісанне, то Іпацьеўскі летапісны звод стаў важнай крыніцай па гісторыі і культуры не толькі Кіеўскага, Галіцка-Валынскага, але і Полацкага, Тураўскага, Смаленскага і іншых княстваў. А таксама «Слова пра паход Ігаравы», «Аповесць мінулых гадоў» і іншыя.

4. Уплыў Візантыйскай культуры на нацыянальную культуру нашых продкаў. Дзякуючы свайму выгаднаму геаграфічнаму становішчу, гандлёвым шляхам, што звязвалі арабскі Усход і Візантыю са Скандынавіяй, Прыбалтыкай, Ноўгарадам, а таксама з Захадам, на беларускіх землях ішло інтэнсіўнае эканамічнае і культурнае развіццё. Сувязі з гэтымі краінамі аказвалі значны ўплыў на культуру беларусаў, як матэрыяльную, так і духоўную. Але ў першую чаргу на развіццё беларускіх зямель аказвала Візантыя, у якой традыцыі антычнай адукаванасці і асветы аж да ХІІ стагоддзя знаходзіліся на больш высокім узроўні, чым у іншых краінах Еўропы. У беларускія школы з Візантыі пераймалася выкладанне такіх прадметаў, як грэчаская мова, красамоўнае майстэрства, астраномія, філасофія, этыка і іншыя.

Сведчаннем узаемнага ўплыву і выкарыстання усходнеславянскіх культур з′яўляецца і ўвядзенне на Беларусі славянскай азбукі і пісьменства, створаных братамі Кірылам і Мяфодзіем з Фесалонікаў. Славяне па паходжанню, яны былі візантыйскімі перакладчыкамі рэлігійных кніг з грэчаскай мовы на стараславянскую. Кірыліца ад стараславянскай пісьменнасці перайшла ў спадчыну старабеларускай, стараўкраінскай і старарускай.