Бағалар және тарифтер

Сауда-саттық операциялардың масштабына сәйкес және сатылатын тауарлардың түрлеріне қарай, бағалар мынадай түрлерге бөлінеді:

• көтерме сауда бағасы арқылы көтерме саудада өнімдердің ірі партиялары сатылады;

• бөлшек сауда бағасы арқылы тауарлар индивидуалдық сатып алушыларға шағын мөлшерде сатылады;

• тарифтер көрсетілген қызметтер үшін (телефонды пайдаланғаны үшін, электр қуаты, газ, су үшін, пәтерді жөндеушіге) төленетін баға.

Еркіндіктің дәрежесіне сай баға былай бөлінеді:

• қатаң белгіленген тұрақты бағалар — баға құру органдарының белгілейтін бағалары. Осындай бағаны қалай да болмасын бұзу заңға сәйкес қудаланады;

• реттелген бағалар. Бұлардың мөлшерін мемлекеттік органдар реттеп отырады. Бірақ осы ықпал белгілі бір тауарлар тобына бағаның жоғарғы шегін белгілеумен аяқталады. Бағаларды реттеу рентабельдіктің шекті дәрежесін белгілеу арқылы жүргізіледі;

• нарықтық бағалар — мемлекетгік оргаңдардың тікелей реттеуіне жатпайтын бағалар.

Сөздік:

сауда – торговля

көтерме сауда – оптовая торговля

бөлшек сауда – розничная торговля

қатаң – строгий, жесткий

тұрақты – постоянный

2-тапсырма. Берілген сөз және сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлемдер құрастырыңыздар.

Сауда, көтерме сауда, бөлшек сауда, сатушы, сатып алушы, айналым, мемлекеттік орган, нарықтық баға.

3-тапсырма. Сөздердің антонимдерін табыңыздар.

Қатаң, нарықтық, заңды, шығын, құнды, тікелей, ақылы, бөлшек сауда, шағын, тұрақты.

4-тапсырма. Аудармасымен сәйкестендіріңіздер.

1.баға а.регулирование

2.нарық ә.преследуется

3.мемлекеттік б.соответствие

4.реттеу в.делятся

5.қудаланады г.государственный

6.сәйкес ғ.рынок

7.бөлінеді д.цена

5-тапсырма. Аударыңыздар.

1.Впервые в научном труде слово «экономика» появляется в IV в. до н. э. у Аристотеля, который называет её «естественной наукой». 2. Главная функция экономики состоит в том, чтобы постоянно создавать такие блага, которые необходимы для жизнедеятельности людей. 3. Сегодня экономика — это система хозяйствования, включающая отрасли материального производства и нематериальной сферы. 4. Экономика современного общества представляет собой сложный и всеохватывающий организм, который обеспечивает жизнедеятельность каждого человека и общества в целом.

Әдістемелік ұсыныстар: Тыңдау дағдысын жаттықтырыңыздар.

Ұсынылатын әдебиеттер: 2.Нег.[70] 5 нег.[192-193]

Бақылау сұрақтары:

1. Көтерме сауда бағасы деген не?

2. Бөлшек сауда бағасы деген не?

3. Тариф деген не?

4. Қатаң белгіленген тұрақты бағалар деген не?

5. Реттелген бағалар деген не?

6-апта. 18-тәжірибелік сабақ

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.

Бағалардың қалыптасуы, түрлері

Бағалар нарық конъюнктурасының сұраныс пен ұсыныс зандарының ықпалы нәтижесінде қалыптасады. Нарықтық бағалар сатып алушылар мен сатушылардың еркін саудаласу процесінде белгіленуге тиісті. Қатаң белгіленген мемлекеттік бағалардан нарықтық еркін бағаларға көшу бағаны ырықтандыру деп аталады. Бағалардың осы аталған түрлерінен басқа да экономикалық практикада қолданылатын сипаттары болады. Күнделікті бағамен қатар, экономикалық талдауда, жоспарлауда, статистикада, сонымен бірге зерттеуді көздеген мақсатта, салыстырмалы бағалар пайдаланылады. Оларды қолданудың мағынасы, мысалы, инфляция процесінде бағаның өзгерілуін анықтап зерттеуде зор болады. Демек, егер бір мезгіл шамасында отбасы тамақтануға 10 мың теңге жұмсаған болса, ал кейінде тұтынудың дәрежесі бұрынғы көлемде қалып, тамақтануға 20 мың теңге жұмсалса, азық түліктің бағасы екі есе өскені болып табылады. Есептеу арқылы белгіленетін бағалардың барлық түрлері есептелген баға деп аталады. Тауарлар мен қызметтерге қойылатын кейбір бағалар прейскуранттар, яғни бағалардың көрсеткіші арқылы белгіленеді. Бұндай бағалар прейскуранттық деп аталады.

Сөздік:

қалыптасу – формироваться

сұраныс – спрос

вқпал – влияние

нәтиже – результат

еркін баға – свободная цена

талдау – анализ

тұтыну – потребление

2-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Баға қандай жағдайда қалыптасады?

2. Нарықтық баға дегенді қалай түсінесіз?

3. Салыстырмалы бағалар қай кезде пайдаланылады?

4. Бағалардың көрсеткіші қалай аталады?

5. Мәтіннен не түсіндіңіз?

3-тапсырма.«Қазақстандағы нарық жағдайы» тақырыбына шағын мәтін құрастырыңыздар.

4-тапсырма. Жақшаның ішідегі сөздерді аударып, сөйлемді толықтырыңыздар.

Тәуелсіз егемен мемлекеттің міндетті рәміздерінің бірі оның ұлттық валютасы (является). Кез-келген мемлекеттің тарихына оның (свой) валютасының да тарихы кіреді. Басқа көптеген елдердің ұлттық валютасының тарихы сан ғасырлар бойы (формировался). Кез-келген ұлттық валюта елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын (изображает). Ал Теңгенің тарихы Президенттің 1993 жылғы 15 қарашадағы (с указания) басталады. Республикада ақша айналысындағы металл ақшамен қатар (юбилейный) және ескерткіш металл ақшалар да қолданылады.

5-тапсырма. Сөздерді мағыналық жағынан топтастырыңыздар.

1. тез ....................................................

2. тәуелді ..............................................

3. тұрақтылық ..................................

4. талдау ..............................................

5. талаптану ........................................

6. демеу ...............................................

7. даму .................................................

бағынышты, жылдам, дереу, саралау, талпыну, қарману, тырысу, шапшаң, сараптау, арту, өркендеу, жалынышты, басыбайлы, табандылық, медеу.

6-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.